Η Αττική παράγει ετησίως 1,8 εκατ. τόνους σκουπιδιών και το μεγαλύτερο μέρος τους θάβεται στον ΧΥΤΑ της Φυλής. Το κόστος διαχείρισης κάθε τόνου που πηγαίνει προς ταφή υπερβαίνει τα 250 ευρώ και τα οικονομικά βάρη που προκύπτουν από τον πολλαπλασιασμό των μεγεθών αυτών πέφτουν στις πλάτες των πολιτών, στους οποίους μετακυλίεται και ο τελικός λογαριασμός.
Παράλληλα, χάνονται τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη της ανακύκλωσης και η χώρα επιβαρύνεται με πρόστιμα λόγω της αποτυχίας της στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, ρίχνοντας στη «μαύρη τρύπα» δεκάδες εκατομμύρια που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν σε άλλες επείγουσες ανάγκες. Τις τελευταίες μέρες, επίσης, δεκάδες εκατομμύρια που σχετίζονται με τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Αττική «πάνε βόλτα», σβήνονται και ξαναγράφονται, ενώ κάποια άλλα που χάθηκαν στη διαδρομή αναζητούνται. Και ενώ η κινητικότητα και το «γράψε-σβήσε» των εκατομμυρίων είναι μεγάλη, η ανακύκλωση και η βιώσιμη διαχείριση των σκουπιδιών στην Αττική αλλά και σε όλη τη χώρα παραμένει στάσιμη. Την κορυφή του παγόβουνου της αδιέξοδης διαχείρισης των απορριμμάτων στην Αττική φαίνεται να αποτελεί το τέλος ταφής απορριμμάτων, που βρέθηκε ψηλά στη δημοσιότητα.
Όλα ξεκίνησαν λίγο πριν από την εκπνοή του 2024, όταν ο φορέας που είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Αττική, ο Ενιαίος Διαβαθμιδικός Σύνδεσμος Αττικής (ΕΔΣΝΑ), έστειλε έναν λογαριασμό 203,5 εκατ. ευρώ στους δήμους, για τα τέλη ταφής και τα τέλη εισόδου (gate fee) στον ΧΥΤΑ της Φυλής, στον οποίο οι δήμοι θάβουν τα σκουπίδια τους. Το τέλος ταφής είναι τα χρήματα που είναι υποχρεωμένοι να πληρώσουν οι δήμοι για τις ποσότητες των σκουπιδιών που κατευθύνουν στην ταφή και δεν ανακυκλώνουν. Το ποσό όμως αυτό, που αιφνιδιαστικά απαίτησε ο ΕΔΣΝΑ, αφορούσε τέλη ταφής 18 μηνών, τα οποία θα έπρεπε όμως να πληρωθούν σε 12 μήνες, δηλαδή το δεύτερο εξάμηνο του 2024 και όλο το 2025. Η αναδρομική απαίτηση ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, με τους δημάρχους να διαμαρτύρονται ότι τινάζονται οι προϋπολογισμοί τους στον αέρα.
Η απόφαση, που αφορούσε τρέχουσες αλλά και αναδρομικές πληρωμές του τέλους ταφής απορριμμάτων, προκάλεσε τη θυελλώδη αντίδραση των δημάρχων, οι οποίοι υποστήριξαν ότι τινάζονται οι προϋπολογισμοί και τα οικονομικά τους στον αέρα.
Ο θόρυβος και η πολιτική διαμάχη που ξέσπασε για το τέλος ταφής απορριμμάτων το τελευταίο διάστημα αναδεικνύει τη χαοτική διαχείριση των αστικών αποβλήτων, η οποία καλύπτεται πίσω από μια περίπλοκη νομοθεσία με ειδικούς όρους, στόχους και τεχνοκρατικές λεπτομέρειες, αλλά ταυτόχρονα και από πολλούς διαφορετικούς φορείς που εμπλέκονται και έχουν αρμοδιότητες και ρόλους, με τα γνωστά αποτελέσματα, τα οποία παραδέχτηκε και η κυβέρνηση, μετά τη δέσμη μέτρων που έλαβε στο τέλος της περασμένης εβδομάδας για να αποσοβηθεί η κρίση που είχε ξεσπάσει: η συνολική ανακύκλωση το 2022, συμπεριλαμβανομένης της κομποστοποίησης, ανέρχεται μόλις σε ποσοστό 17,3% επί των παραγόμενων αστικών αποβλήτων, ενώ «ο στόχος προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων που θα έπρεπε να έχει επιτευχθεί έως το τέλος του 2020 είναι κατ’ ελάχιστο 50%».
Το πηγαινέλα των εκατομμυρίων, τα 37 εκατ. που χάθηκαν στη διαδρομή και η «μαύρη τρύπα» του ΕΔΣΝΑ
Το πηγαινέλα των εκατομμυρίων το οποίο είδαμε τις τελευταίες μέρες αποδεικνύει ακριβώς την ύπαρξη αυτού του χαοτικού και αναποτελεσματικού συστήματος που βρέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής διαμάχης, στην οποία η κάθε πλευρά είχε τις δικές της στοχεύσεις.
Στην υπόθεση του τέλους ταφής, ο ΕΔΣΝΑ είναι ο εισπράκτορας των χρημάτων αυτών και έχει υποχρέωση να καταθέτει τα χρήματα στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ). Είναι επίσης υπεύθυνος για τη λειτουργία των εγκαταστάσεων στη Φυλή, στην οποία οι δήμοι πληρώνουν τέλη εισόδου. Στον ΕΔΣΝΑ είναι μέλη όλοι οι δήμοι της Αττικής, αλλά την προεδρία την έχει η Περιφέρεια Αττικής.
Με μια απόφαση που ελήφθη εσπευσμένα, ο ΕΔΣΝΑ έστειλε στους δήμους της Αττικής έναν λογαριασμό 203,5 εκατ. ευρώ για τα τέλη ταφής και τα τέλη εισόδου στον ΧΥΤΑ της Φυλής. Η απόφαση, που αφορούσε τρέχουσες αλλά και αναδρομικές πληρωμές του τέλους ταφής απορριμμάτων, προκάλεσε τη θυελλώδη αντίδραση των δημάρχων, οι οποίοι υποστήριξαν ότι τινάζονται οι προϋπολογισμοί και τα οικονομικά τους στον αέρα. Στο μπάχαλο που δημιούργησε η απόφαση της εκτελεστικής επιτροπής του ΕΔΣΝΑ βρέθηκαν όλοι εναντίον όλων. Η εκτελεστική επιτροπή του φορέα ανακάλεσε την απόφαση για την απαίτηση του θηριώδους αυτού ποσού όταν διαπιστώθηκε ότι τα 119 εκατ. ευρώ, δηλαδή το τέλος ταφής για το 2025, δεν είχαν συμπεριληφθεί στον προϋπολογισμό του ΕΟΑΝ, που είναι ο τελικός αποδέκτης του τέλους ταφής.
Η απόφαση για την ανάκληση λήφθηκε με εισήγηση του Νίκου Χαρδαλιά, ο οποίος επικαλέστηκε επίσημη αλληλογραφία μεταξύ του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους (ΓΛΚ) και του υπουργείου Περιβάλλοντος, βάσει της οποίας το ΓΛΚ δεν προχώρησε στην εγγραφή του συγκεκριμένου ποσού στον προϋπολογισμό του ΕΟΑΝ: «Η εγγραφή εξαιρέθηκε με την αιτιολόγηση ότι εκκρεμεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας η προσφυγή των δήμων της χώρας κατά της επιβολής του τέλους ταφής, με αποτέλεσμα το σχετικό κονδύλι να μην έχει προβλεφθεί στους προϋπολογισμούς τους», ανέφερε στην εισήγησή του.
Για τη θύελλα αντιδράσεων και το αυτογκόλ που μπήκε εξαιτίας της απαίτησης του τέλους ταφής, η Περιφέρεια επιχείρησε να βάλει στο κάδρο των ευθυνών το υπουργείο Περιβάλλοντος και συγκεκριμένα τον Μανώλη Γραφάκο, γενικό γραμματέα Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων. Από την Περιφέρεια μιλούσαν «για έντονη ενόχληση» από τη μη κοινοποίηση της αλληλογραφίας, καθώς «αν είχε γνωστοποιηθεί εγκαίρως, ο ΕΔΣΝΑ δεν θα είχε προχωρήσει στις προβλεπόμενες ενέργειες για την είσπραξη του τέλους και ως εκ τούτου δεν θα είχε βρεθεί ο φορέας στο επίκεντρο της πολιτικής διαμάχης που ξέσπασε μεταξύ δήμων και πολιτείας».
Οι αυτοδιοικητικοί παράγοντες που γνωρίζουν τι συμβαίνει με τη διαχείριση των απορριμμάτων ισχυρίζονται ότι «ο Μ. Γραφάκος το πιο πιθανό να ήταν πράγματι ενήμερος από τα μέσα Δεκεμβρίου», αλλά στη συγκεκριμένη υπόθεση, λένε, η κάθε πλευρά είχε τη δική της στόχευση. «Από τη μία ο Μ. Γραφάκος επιζητούσε την καταβολή του τέλους με τον τρόπο που πήγε να γίνει, η οποία θα έμπαινε στα ταμεία του ΕΟΑΝ για να έχει να διαχειριστεί ένα κεφάλαιο για λογικές επενδύσεων στην ανακύκλωση που έχουν μείνει πίσω. Από την άλλη ο ΕΔΣΝΑ, ο οποίος έχει πρόβλημα ταμειακής ρευστότητας, θεώρησε ενδεχομένως ότι θα μπορούσε να παρακρατήσει το τέλος ταφής χωρίς να το αποδώσει ευθύς αμέσως, όπως ορίζει ο νόμος, αλλά θα το χρησιμοποιούσε, καλύπτοντας τα οικονομικά κενά που έχει, και θα το απέδιδε αργότερα».
Πάνε βόλτα τα λεφτά
Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, το έλλειμμα στον προϋπολογισμό του ΕΔΣΝΑ προσεγγίζει τα 200 εκατ. ευρώ. Η μαύρη τρύπα δημιουργήθηκε όταν «ο Πατούλης δέσμευσε τον ΕΔΣΝΑ σε ένα επενδυτικό πρόγραμμα 275 εκατ. ευρώ. Το πρόγραμμα αυτό εντάχθηκε σε διάφορα χρηματοδοτικά πρωτόκολλα, δηλαδή το ΕΣΠΑ, το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, το πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης”. Εν τέλει, όμως, κάποιες από αυτές τις επενδύσεις που ήταν να χρηματοδοτηθούν από το ΕΣΠΑ κρίθηκαν ως μη επιλέξιμες δαπάνες, κι αυτές επέστρεψαν ως υποχρέωση για εξόφληση από ιδίους πόρους του ΕΔΣΝΑ», λέει στη LiFO ο Γρηγόρης Κωνσταντέλλος, δήμαρχος Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης, ο οποίος υπήρξε πρόεδρος της επιτροπής Περιβάλλοντος και Διαχείρισης Απορριμάτων στην ΚΕΔΕ και είχε προβεί σε πολλές καταγγελίες για το ζήτημα αυτό. Ο ΕΔΣΝΑ δεν έχει αποδώσει επίσης ποσό ύψους 34,7 εκατομμυρίων που εισέπραξε για το τέλος ταφής του 2022. Η υπόθεση των 34,7 εκατ. ευρώ, που θα έπρεπε να δοθούν απευθείας στον ΕΟΑΝ για δράσεις ανακύκλωσης, ερευνάται από την Εθνική Αρχή Διαφάνειας. Το πόρισμα της Αρχής αναμένεται να βγει άμεσα, όπως λένε από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Οι διαρκείς αναβολές
Το τέλος ταφής απορριμμάτων δεν είναι κάτι καινούργιο: θεσμοθετήθηκε το 2012, επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ μετονομάστηκε σε περιβαλλοντική εισφορά και επανήλθε με νέο νόμο το 2021. Μάλιστα, η απόδοσή του εντάχθηκε στις προϋποθέσεις χρηματοδότησης της χώρας από το Ταμείο Ανάκαμψης, γεγονός που έδειχνε την πρόθεση της κυβέρνησης, αλλά και την πίεση των Ευρωπαίων, να προχωρήσει ένα μέτρο το οποίο για μία δεκαετία ήταν στον πάγο.
Η εφαρμογή του ξεκίνησε από το 2022, αφού νωρίτερα ουδέποτε εισπράχθηκε, καθώς όλες οι κυβερνήσεις από το 2012 και μετά έδιναν ετήσιες αναστολές γιατί αντιδρούσαν οι δήμαρχοι. Η λογική του μέτρου, που εφαρμόζεται σε όλη την Ευρώπη, ήταν να λειτουργήσει ως αντικίνητρο για την ταφή και παράλληλα ως μοχλός για την ανάπτυξη της ανακύκλωσης και για την ορθή διαχείριση των αστικών αποβλήτων. Έτσι, για κάθε τόνο αστικών αποβλήτων που οδηγούν οι δήμοι στην ταφή είναι υποχρεωμένοι να πληρώσουν ένα συγκεκριμένο ποσό. Για το έτος εκκίνησης, που ήταν το 2022, η τιμή διαμορφώθηκε στα 25 ευρώ και στη συνέχεια προβλέφθηκε ετήσια αύξηση 5 ευρώ, με την τερματική τιμή να φτάνει τα 55 ευρώ τον τόνο.
Οι αντιδράσεις, βέβαια, των δήμων δεν κάμφθηκαν και στην πραγματικότητα δεν απέδωσαν ποτέ το τέλος ταφής μέσα από την προβλεπόμενη διαδικασία. Το τέλος ταφής για το 2022 και για το πρώτο εξάμηνο του 2023 παρακρατήθηκε από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους (ΚΑΠ) των δήμων. Πρόκειται για τα κονδύλια με τα οποία χρηματοδοτούνται ετησίως οι δήμοι από την κεντρική κυβέρνηση, τα οποία προορίζονται για την κάλυψη λειτουργικών αναγκών. Στη συνέχεια, 164 δήμοι, μαζί με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ), προσέφυγαν στο ΣτΕ κατά των αποφάσεων με τις οποίες διοχετεύτηκαν τα χρήματα των ΚΑΠ στην πληρωμή του τέλους, επιδιώκοντας στην πραγματικότητα την κατάργησή του. Η αίτηση ακύρωσης των δήμων εκδικάστηκε στις αρχές Δεκέμβρη και αναμένεται η απόφαση. Τόσο η ΚΕΔΕ όσο και το σύνολο των δημάρχων μιλάνε για ένα άδικο μέτρο: «Το κεντρικό κράτος, προκειμένου να καλύψει τις ευθύνες και την αποτυχία του να λύσει το διαχρονικό και διακυβερνητικό πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων, το μεταθέτει στους δήμους», έχει αναφέρει ο Λάζαρος Κυρίζογλου, πρόεδρος της ΚΕΔΕ. Ταυτόχρονα «εξωθεί τους δήμους, οι οποίοι θα βρεθούν με προϋπολογισμούς στο κόκκινο, να μετακυλήσουν το κόστος του τέλους ταφής στους δημότες, χωρίς να γνωρίζουν αν και πότε θα τους επιστραφούν ανταποδοτικές υπηρεσίες».
Τα νέα μέτρα στον απόηχο των αντιδράσεων
Μετά τις αντιδράσεις που σημειώθηκαν, η κυβέρνηση ανακοίνωσε νέα μέτρα που αφορούν στην αναμόρφωση του συστήματος είσπραξης και διαχείρισης του τέλους ταφής. Βάσει των μέτρων αυτών, προκειμένου να διασφαλιστεί η είσπραξη του τέλους, απεμπλέκονται από τη διαδικασία είσπραξης και απόδοσης του τέλους ο ΕΔΣΝΑ στην Αττική και οι ΦΟΣΔΑ, που είναι οι αντίστοιχοι φορείς διαχείρισης στην Περιφέρεια.
Με νομοθετική ρύθμιση που θα έρθει προς ψήφιση το επόμενο διάστημα, το τέλος ταφής θα αποδίδεται πλέον στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) απευθείας, μέσω των δημοτικών τελών. Για τους δήμους της Περιφέρειας Αττικής, τα 34,7 εκατ. που έχουν διπλοπληρώσει για το τέλος ταφής του 2022 θα συμψηφιστούν με οφειλές τους προς τον ΕΔΣΝΑ. Επιπλέον, προκειμένου να μη δημιουργηθεί έλλειμμα στον ΕΟΑΝ, λόγω της μη απόδοσης του τέλους ταφής για το 2022 από τον ΕΔΣΝΑ, τα 34,7 εκατ. θα καταβληθούν σε αυτόν από το αποθεματικό του κρατικού προϋπολογισμού, ενώ για να αντιμετωπιστούν οι αυξημένες λειτουργικές δαπάνες των ΟΤΑ για το 2025 και εφεξής, οι ΚΑΠ αυξάνονται κατά επιπλέον 70 εκατ. ευρώ. Λόγω των χαμηλών επιδόσεων της χώρας στην ανακύκλωση, το τέλος ταφής γίνεται ανταποδοτικό προς τους δήμους. Το 85% των πόρων που συλλέγονται θα επιστρέφουν στην τοπική αυτοδιοίκηση για έργα ανακύκλωσης, ενώ το υπόλοιπο 15% θα διατεθεί για έργα αποκατάστασης των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων.
Μένει να φανεί αν τα νέα μέτρα θα φέρουν κάποια αποτελέσματα στα καθηλωμένα ποσοστά της ανακύκλωσης, αλλά και αν θα ενισχύσουν τη διαφάνεια στον τρόπο διαχείρισης των πόρων.
