Στο επίκεντρο συνεχιζόμενων καταγγελιών και με νέα στοιχεία για pushbacks, το Λιμενικό Σώμα ακροβατεί μεταξύ της διάσωσης των ανθρώπων στη θάλασσα και της φύλαξης των θαλασσίων συνόρων, άρα και της αποτροπής – που δεν παραδέχεται.
Την ώρα που ο σκληρός πυρήνας της Ε.Ε. απαιτεί, χωρίς να το φωνάζει πολύ δυνατά, από το Λιμενικό και τη FRONTEX να κλείσουν τον δρόμο στα προσφυγικά κύματα που θέλουν να φτάσουν στην Ευρώπη, συνεχίζονται οι καταγγελίες από ΜΚΟ, οργανισμούς, ευρωβουλευτές και επιτροπές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς πληθαίνουν οι μαρτυρίες ατόμων που ισχυρίζονται ότι εμποδίστηκαν να καταθέσουν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα.
Η ελληνική κυβέρνηση, μετά και τις πρόσφατες καταγγελίες ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο προσφυγικό, πιέζεται έντονα πλέον από την Κομισιόν για τη δημιουργία μηχανισμού ελέγχου της διαχείρισης των ελληνικών θαλασσίων συνόρων.
Άλλη μία δημοσιογραφική έρευνα που βγήκε στη δημοσιότητα την Τετάρτη –αυτήν τη φορά ήταν ένα τεράστιο ερευνητικό πρότζεκτ που διήρκεσε μήνες, με τη συμμετοχή πολλών δημοσιογράφων και οργανισμών– επιχείρησε να στοιχειοθετήσει τις καταγγελίες για επαναπροωθήσεις ατόμων που έρχονται στην Ευρώπη για να ζητήσουν άσυλο και αφορά ιδιαιτέρως την Ελλάδα, για την οποία παρήγαγε ήδη τα πρώτα πολιτικά αποτελέσματα.
Η εργαλειοποίηση των προσφύγων και μεταναστών έχει περισσότερες πτυχές -πολιτικές, διπλωματικές και οικονομικές- από όσες φαίνονται και είναι πολλοί αυτοί που παίζουν παιχνίδια χρησιμοποιώντας τους ως πιόνια.
Η αρμόδια επίτροπος, Ίλβα Γιόχανσον, δύο μέρες μετά τη δημοσίευση της έρευνας, ζήτησε με δημόσια δήλωσή της από τις ελληνικές αρχές να διερευνήσουν τα περιστατικά που καταγγέλλονται, ενώ ανέφερε ότι θα έθετε το θέμα των pushbacks στον Νότη Μηταράκη στο Συμβούλιο Εσωτερικών Υποθέσεων της Παρασκευής και επανέφερε το θέμα της θέσπισης ενός ανεξάρτητου μηχανισμού ελέγχου της διαχείρισης των ελληνικών θαλάσσιων συνόρων, την οποία η Κομισιόν έθεσε πρόσφατα ως προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων του Λιμενικού στο Ανατολικό Αιγαίο.
Σύμφωνα με την πολύμηνη έρευνα και τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τον Lighthouse Reports, έναν μη κερδοσκοπικό ερευνητικό οργανισμό ειδήσεων που χρηματοδοτείται από ιδρύματα, το ενδιαφέρον εστιάστηκε σε τρεις κυρίως χώρες: στην Κροατία, τη Ρουμανία και την Ελλάδα.
Όπως αναφέρει ο Independent, ένα από τα μέσα που παρουσίασαν την έρευνα, οι επαναπροωθήσεις στις τρεις αυτές χώρες έγιναν από μασκοφόρους αστυνομικούς και λιμενικούς: «Αν και τα ρούχα τους δεν φέρουν διακριτικά, αυτοί οι μασκοφόροι είναι στην πραγματικότητα μέλη εθνικών αστυνομικών μονάδων που λαμβάνουν χρηματοδότηση από την Ε.Ε. για να περιπολούν στα σύνορα, σύμφωνα με την έρευνα, που έγινε σε συνεργασία με τα γερμανόφωνα ΜΜΕ Der Spiegel, SRF Rundshau και ARD».
Στα βίντεο που τραβήχτηκαν, όπως γράφουν στην Κροατία, τον Ιούνιο στο πλαίσιο της έρευνας, ένοπλοι άνδρες φαίνονται να χτυπούν Αφγανούς και Πακιστανούς με ρόπαλα, αναγκάζοντάς τους να γυρίσουν πίσω. Σε συνεντεύξεις που έκαναν με τους μετανάστες μετά το περιστατικό, αναφέρουν ότι τους είπαν πως ήταν από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν και έδειξαν τα σημάδια που άφησαν οι ξυλοδαρμοί στο σώμα τους, από τους Κροάτες αστυνομικούς.
Aλλα πλάνα από τη Ρουμανία δείχνουν συνοριοφύλακες να αναλαμβάνουν επιχειρήσεις επαναπροώθησης στα σύνορα με τη Σερβία, ενώ οι δημοσιογράφοι συγκέντρωσαν και μαρτυρίες ανδρών και γυναικών που είπαν ότι είχαν δεχθεί βίαιη επίθεση κατά την συγκεκριμένη επιχείρηση.
Για την Ελλάδα, αναφέρεται ότι: «Η έρευνα συνέλεξε δημόσια διαθέσιμα βίντεο από 635 υποτιθέμενα περιστατικά pushback που πραγματοποιήθηκαν από Έλληνες συνοριοφύλακες στο Αιγαίο από τον Μάρτιο του 2020 – δεκαπέντε από τα οποία αφορούσαν μασκοφόρους. Σε ένα από τα περιστατικά παραπάνω από 25 αιτούντες άσυλο πάνω σε μία λέμβο προσπάθησαν να φτάσουν στην ακτή του νησιού της Κω, αλλά αποκλείστηκαν από την ελληνική ακτοφυλακή που τους απώθησε με ένα ραβδί και αργότερα πυροβόλησε στο νερό. Η ομάδα των μεταναστών συνελήφθη αργότερα από την τουρκική ακτοφυλακή».
In Greece, open source videos show masked men engaging in pushbacks on the high seas. Current & former senior Greek coast guard officers identified the masked men as members of elite Greek coast guard units: the Underwater Operations (MYA) and Special Operations (KEA) and (OEA). pic.twitter.com/J2cVd4cytO
— Lighthouse Reports (@LHreports) October 6, 2021
Η αντίδραση Μηταράκη
Οι δημοσιογράφοι αναφέρουν ότι οι ελληνικές αρχές αρνήθηκαν να σχολιάσουν την έρευνα όταν τους ζητήθηκε. Μετά τη δημοσίευσή της, ωστόσο, ο υπουργός Μετανάστευσης, Νότης Μηταράκης, έκανε μία δήλωση με την οποία αρνείται τις επαναπροωθήσεις, χωρίς να δώσει καμία εξήγηση όμως, για το βίντεο-τεκμήριο που παρουσιάστηκε και πετώντας τη μπάλα στην εξέδρα.
«Αρνούμαστε κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς περί επαναπροωθήσεων. Τα ελληνικά σύνορα είναι σύνορα της Ε.Ε. και λειτουργούμε στο πλαίσιο του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου για την προστασία τους. Οι παράνομες ροές είναι εξαιρετικά επικίνδυνες και θα πρέπει να αποτρέπονται, σύμφωνα με την Κοινή Δήλωση του 2016, την οποία η Ε.Ε. πρέπει να διασφαλίσει ότι εφαρμόζεται σωστά. Η Ευρώπη παραμένει στόχος κυκλωμάτων λαθροδιακινητών που εκμεταλλεύονται ανθρώπους οι οποίοι επιθυμούν να εισέλθουν παράνομα στην Ε.Ε. Δεν ζητάμε συγγνώμη για τη συνεχή προσήλωσή μας στο να διαλύσουμε αυτά τα δίκτυα εμπορίας ανθρώπων και να προστατεύσουμε τα ευρωπαϊκά σύνορα».
Ο υπουργός Μετανάστευσης πάντως έχει δηλώσει πολλές φορές στο παρελθόν, ακόμα και σε διεθνή ΜΜΕ, ότι «οι παράνομες διελεύσεις δεν γίνονται ανεκτές» ενώ κυβερνητικά στελέχη απεδιδαν τις καταγγελίες των ΜΚΟ στη μείωση της χρηματοδότησής τους, που θα φέρει ως συνέπεια η μείωση των ροών που επιβάλλουν.
Προστατεύουμε τα σύνορά μας, τηρώντας τις διεθνείς μας υποχρεώσεις και τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Η Ελλάδα και η Ευρώπη έχουν σύνορα. Οι παράνομες διελεύσεις δεν γίνονται ανεκτές, κάτι που ευθυγραμμίζεται πλήρως με το Διεθνές Δίκαιο
— Νότης Μηταράκης - Notis Mitarachi (@nmitarakis) August 31, 2020
Απο @BBCWorld https://t.co/jHsQxf339v pic.twitter.com/UEljfHrPHr
Στο παρελθόν ο κ. Μηταράκης έχει κάνει και πιο αυστηρές δηλώσεις για τους αιτούντες άσυλο, υποστηρίζοντας ότι «δεν έχουν όλοι οι μετανάστες δικαίωμα προστασίας στην Ε.Ε.» και ότι «μπορούν να βρουν ασφαλές καταφύγιο πριν φτάσουν εδώ...Το διεθνές δίκαιο προστατεύει τους ανθρώπους που εγκαταλείπουν μια μη ασφαλή χώρα για μια ασφαλή χώρα. Δεν τους δίνει παγκόσμιο εισιτήριο που τους επιτρέπει να ταξιδεύουν σε όλο τον πλανήτη και να επιλέγουν το μέρος στο οποίο θέλουν να διαμείνουν».
Φυλάμε τα σύνορα και διασώζουμε τις ζωές όταν κινδυνεύουν, απαντά το Λιμενικό
Οι καταγγελίες εναντίον της Ελλάδας για επαναπροωθήσεις δεν διατυπώνονται πρώτη φορά. Υπάρχει μία αντιπαράθεση εδώ και χρόνια με πολλές αντίστοιχες καταγγελίες. Ολο το προηγούμενο διάστημα όμως, τα βίντεο και το υλικό στο οποίο στηρίζονταν προέρχονταν κυρίως από τις τουρκικές αρχές οι οποίες το διοχέτευαν στα μέσα. Συχνά επρόκειτο για επεξεργασμένο οπτικοακουστικό υλικό που αναρτούσαν Τούρκοι αξιωματούχοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καταγγέλλοντας την Ελλάδα, και μετά το αναπαρήγαγαν κάποιες ΜΚΟ και ορισμένα ΜΜΕ. Αυτό το υλικό όμως δεν ήταν πάντα αξιόπιστο ως τεκμήριο ενώ είχε και αντικειμενικά προβλήματα.
Το βίντεο που έδωσε στη δημοσιότητα αυτήν τη φορά η ομάδα του Lighthouse Reports είναι ένα ευκρινές βίντεο που δείχνει καθαρά ένα σκάφος του λιμενικού να απωθεί μία λέμβο με αρκετούς επιβαίνοντες και κανένας για την ώρα δεν έχει ισχυριστεί ότι δεν είναι αυτό που φαίνεται, παρά τις γενικόλογες διαψεύσεις.
Shocking footage released by Turkey today showing Greek coastguard terrorising a boat full of refugees. Europe in 2020. pic.twitter.com/yFz7wvxadO
— Loveday Morris (@LovedayM) March 2, 2020
Παλαιότερο βίντεο που δόθηκε στα ΜΜΕ από την Τουρκία.
Στο πλαίσιο δικής μας έρευνας για τις καταγγελίες περί επαναπροωθήσεων από το λιμενικό, αφού αναζητήσαμε το οπτικοακουστικό υλικό που κυκλοφορεί και μιλήσαμε με εκπροσώπους των ΜΚΟ, απευθυνθήκαμε στο υπουργείο Ναυτιλίας για να ρωτήσουμε αν δέχεται ότι γίνονται pushbacks στο Αιγαίο και πώς σχολιάζουν αυτοί τα βίντεο που έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή ΜΜΕ.
Η απάντηση που λάβαμε εγγράφως από τον αντιπλοίαρχο Νικόλαο Κοκκάλα αναφέρει ότι το Λιμενικό Σώμα κι η Ελληνική ακτοφυλακή λαμβάνει όλα τα «προσήκοντα μέτρα» για την «αποτελεσματική επιτήρηση και την ενεργή προστασία» των θαλάσσιων συνόρων της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κάνει λόγο για διασφάλιση ενός αποτελεσματικού δικτύου περιπολιών «πλησίον της οριογραμμής, με σκοπό τον εντοπισμό των λέμβων μεταναστών πριν από την είσοδό τους στον εθνικό θαλάσσιο χώρο και την έγκαιρη ενημέρωση της τουρκικής ακτοφυλακής για την ανάληψη μέτρων ανάσχεσης εντός των ορίων δικαιοδοσίας της».
Ο κ. Κοκκάλας στην απάντηση του υποστηρίζει ότι τα στελέχη του λιμενικού σώματος επιχειρούν «με απόλυτο σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και τα ανθρώπινα δικαιώματα» και ότι οι ενέργειές τους «είναι σύμφωνες με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας, ιδίως με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, τη Διεθνή Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ζωής στη Θάλασσα και τη Διεθνή Σύμβαση για την Ερευνα και Διάσωση στη Θάλασσα».
Στην ίδια απάντηση ο εκπρόσωπος του Λιμενικού Σώματος, διαλέγοντας προσεκτικά τις λέξεις, αναφέρει ότι «τα αποτελέσματα της εντατικής φύλαξης των θαλασσίων συνόρων της Ελλάδας και της Ε.Ε. αποτυπώνονται στη ραγδαία μείωση του αριθμού των παράνομων διελεύσεων των συνόρων από υπηκόους τρίτων χωρών».
Σχετικά με τις καταγγελίες που έχει δεχθεί το Λιμενικό Σώμα απαντά ότι «στο πλαίσιο της άσκησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας, καθώς και της πάταξης κυκλωμάτων τα οποία θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές μεταναστών, συχνά καθίσταται αντικείμενο συστηματικής και μεθοδευμένης στοχοποίησης σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε κάποια ΜΜΕ και σε κάποιες ΜΚΟ», αλλά όπως υποστηρίζει, «η συντριπτική πλειοψηφία των δημοσιευμάτων αυτών στηρίζεται σε ατεκμηρίωτες αναφορές και ανεπιβεβαίωτες ή και αναξιόπιστες πηγές που δεν μπορούν να ταυτοποιηθούν».
Ο κ. Κοκκάλας παραδέχεται ότι η προστασία της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα και η παροχή συνδρομής σε οποιοδήποτε πρόσωπο που κινδυνεύει αποτελούν την ύψιστη νομική, επαγγελματική και ηθική υποχρέωσή τους, αλλά υποστηρίζει ότι αυτή παρέχεται με απόλυτο σεβασμό στη νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις.
«Τα στελέχη του Λιμενικού και η Ελληνική Ακτοφυλακή έχουν διασώσει χιλιάδες ζωές μεταναστών τα τελευταία χρόνια, ενώ ενδεικτικά είναι τα παραδείγματα της διάσωσης περισσότερων από 300 συνανθρώπων μας στην Χάλκη, την Κρήτη και την Αμοργό».
Yesterday the @HCoastGuard rescued 37 #migrants in this operation in the Aegean - some were found floating on boards in the sea of Crete (1/3) pic.twitter.com/PfTCLVCxrx
— Υπουργείο Μετανάστευσης & Ασύλου (@migrationgovgr) July 23, 2021
«Ογκόλιθος του Προσφυγικού Δικαίου στο άρθρο 33 της Σύμβασης Γενεύης το ζήτημα της μη επαναπροώθησης»
Δεν συμφωνούν όμως όλοι με την εκδοχή του κ. Μηταράκη και του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος. Ευρωπαίος νομικός στον χώρο της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μάς επισημαίνει ότι αυτό που θα έπρεπε να απαντήσουν το υπουργείο Μετανάστευσης και το Λιμενικό είναι αν σε όλους αυτούς που έρχονται στα σύνορα τους επιτρέπουν να καταθέσουν αίτημα ασύλου.
«Όταν κάνεις pushback, τους εμποδίζεις να ασκήσουν το θεμελιώδες δικαίωμα της κατάθεσης αιτήματος ασύλου. Οι ελληνικές αρχές λοιπόν πρέπει να απαντήσουν πως διασφαλίζουν ότι οι άνθρωποι αυτοί θα μπορούν να υποβάλουν το αίτημα τους».
Ο Ευρωπαίος νομικός μάς επισημαίνει ότι κάποιοι στην Ελλάδα επικαλούνται την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου που έκρινε ότι η επαναπροώθηση ομάδας Αφρικανών από τον ισπανικό θύλακα στο Μαρόκο δεν παραβίασε τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά «δεν πρόκειται για παρόμοια περίπτωση με αυτή στα ελληνικά θαλάσσια σύνορα», όπως λέει, «επειδή στην περίπτωση της Ισπανίας τα άτομα αυτά είχαν τη δυνατότητα να καταθέσουν αίτημα στο ισπανικό προξενείο στο Μαρόκο, αντί να κάνουν ντου. Η Ελλάδα δεν παρέχει στα προξενεία της τέτοια δυνατότητα, ώστε να μπορεί κάποιος να καταθέσει εκεί το αίτημα του, ούτε προβλέπεται».
Για το θέμα είχε ενημερώσει σχετικά και ο πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος, τους βουλευτές της Διαρκούς Επιτροπής Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης και της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Παρακολούθησης των Αποφάσεων του ΕΔΔΑ στις 18/10/2021.
Κατά τ’ άλλα, ο κ. Σισιλιάνος είχε τοποθετηθεί υπέρ μιας αυστηρής διάκρισης μεταξύ μεταναστών και προσφύγων, υποστηρίζοντας ότι «η σύγχυση απολήγει τελικά εις βάρος των προσφύγων αιτούντων άσυλο, αυτών που έχουν πραγματικά ανάγκη προστασίας, οι οποίοι είναι ένας πολύ περιορισμένος κύκλος προσώπων, σε σχέση προς τους μετανάστες».
Ο κ. Σισιλιάνος υπερασπίστηκε ακόμα και τη νομιμότητα της κράτησης των αιτούντων ασύλου, υποστηρίζοντας ότι «μιλάμε για μη παραβίαση, στο μέτρο που τις περισσότερες φορές η κράτηση στα Καταστήματα Κράτησης Αλλοδαπών δικαιολογείται, διότι υπάρχει προοπτική απέλασης, αφενός, ή προκειμένου περί αιτούντων άσυλο εξετάζεται το αίτημά τους».
Ως προς το ζήτημα της μη επαναπροώθησης όμως, είπε στη Βουλή ότι: «Ασφαλώς πρόκειται για ογκόλιθο του Προσφυγικού Δικαίου στο άρθρο 33 της Σύμβασης Γενεύης, αλλά βεβαίως αυτό αφορά τους αιτούντες άσυλο. Δεν αφορά τους υπόλοιπους. Εξού και η διάκριση των δύο καθεστώτων θα πρέπει να γίνεται με σαφήνεια».
«Είκοσι χρόνια κάνουμε pushbacks»
Στελέχη ΜΚΟ που ασχολούνται με το προσφυγικό αναφέρουν στη LiFO ότι τις επόμενες μέρες θα δημοσιοποιηθεί πρωτοβουλία για ένα δίκτυο καταγραφής περιστατικών pushbacks στα πρότυπα του δικτύου καταγραφής ρατσιστικής βίας, με οργανώσεις που θα τα τεκμηριώνουν και θα τα δηλώνουν.
«Ο ίδιος ο πρωθυπουργός έχει δώσει τον ορισμό των pushbacks σε δημόσια απάντησή του για το θέμα. Δηλαδή περιέγραψε τι κάνει η ελληνική ακτοφυλακή, και αυτό που περιέγραψε ήταν η περιγραφή των pushbacks» αναφέρει ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, ο οποίος ασχολείται εδώ και πολλά χρόνια με το προσφυγικό ζήτημα. «Αν δεν τα ονομάζεις pushbacks, δεν σημαίνει ότι δεν κάνεις pushbacks» λέει. «Και δεν είναι μόνο η τωρινή κυβέρνηση. Είκοσι χρόνια κάνουμε pushbacks».
Εξάρθρωση Οργανωμένου Κυκλώματος διακίνησης αλλοδαπών στο Κατάκολο Ηλείας
«Υπάρχει όμως και μια άλλη πρακτική. Ανθρώπους που έχουν φτάσει στο νησί τους παίρνουν, ουσιαστικά τους απαγάγουν και τους βάζουν σε μια βάρκα και τους στέλνουν πίσω. Γίνεται και στον Έβρο, και μπορώ να σας πω ότι γίνεται και στη Θεσσαλονίκη και έχει γίνει και στη Λάρισα. Υπάρχει ένας ανήλικος πρόσφυγας που τον χάσαμε κάποια στιγμή, που βγήκε να πάει σε ένα περίπτερο και τον βρήκαμε σε μια πόλη της Τουρκίας. Αυτήν τη στιγμή γίνονται νομικές ενέργειες για να τον φέρουμε πίσω».
«Η Ελλάδα αντί να διαπραγματευτεί και να πιέσει, επειδή το έκανε εν μέσω διαπραγμάτευσης για το μνημόνιο, το 2015-16 δυστυχώς μπήκε στη λούμπα να κάνει μια συναλλαγή. Ήταν μεγάλο λάθος που τα έβαλαν μαζί. Έπρεπε να τα χειριστούν ξεχωριστά. Άλλο το μεταναστευτικό, άλλο το μνημόνιο. Το φωνάζαμε και τότε: μην τα βάζετε μαζί. Το έκαναν όμως και το αποτέλεσμα είναι η Κοινή Δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας. Υπάρχει υποκρισία και από την Ευρωπαϊκή Ένωση γιατί δεν είναι έτοιμη να διαχειριστεί μια σοβαρή νέα κρίση».
Η Ελλάδα αποσιωπά τις πιέσεις που δέχεται για δημιουργία Μηχανισμού Παρακολούθησης Συνόρων
Τον περασμένο Μάρτιο, πολλές ΜΚΟ που ασχολούνται με το προσφυγικό, όπως η ΑΡΣΙΣ, η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι, το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών, η ΜΕΤΑδραση, το Οικουμενικό Εργαστήρι Προσφύγων NAOMI, οι Αλληλέγγυοι Χίου, η SolidarityNow, η Lighthouse Relief, η Better Days, οι Changemakers Lab κ.ά. συνυπέγραψαν ένα κείμενο για τις επαναπροωθήσεις, όπου, μεταξύ άλλων, υποστηρίζουν ότι η πρακτική αυτή φαίνεται να έχει λάβει συστηματικά χαρακτηριστικά και να αποτελεί επίσημη πολιτική αποτροπής των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.
«Η πολιτική των θαλάσσιων και χερσαίων επαναπροωθήσεων δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, ωστόσο τον προηγούμενο χρόνο έχει υπάρξει πρωτοφανής κλιμάκωση, τόσο αριθμητικά όσο και στα μέσα που χρησιμοποιούνται. Δεκάδες περιπτώσεις καταγγελιών έχουν καταγραφεί, οι οποίες συνοδεύονται και από στοιχεία που τις τεκμηριώνουν με βίντεο, μαρτυρίες και φωτογραφίες. Το πλέον ανησυχητικό στοιχείο είναι αφενός η αναφερόμενη ανοχή ή και εμπλοκή της FRONTEX, όσο και η αδράνεια διεξαγωγής μιας ουσιαστικής έρευνας για όσα έχουν δημόσια καταγγελθεί, ενώ η πολιτική αυτή, πέρα από την παραβίαση θεμελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου, θέτει σε άμεσο κίνδυνο και την ίδια την ζωή ανθρώπων».
Αντιδράσεις υπήρχαν επίσης από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και την Ύπατη Αρμοστεία. Την προηγούμενη εβδομάδα η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHCHR) και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εθνικών Θεσμών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΝNHRI) «μοιράστηκαν», όπως λένε, «με την ελληνική κυβέρνηση ένα σύνολο "Δέκα Σημείων" για τη δημιουργία ενός Ανεξάρτητου Εθνικού Μηχανισμού Παρακολούθησης στα Σύνορα στην Ελλάδα» το οποίο αναφέρουν σε ανακοίνωσή τους, παρότι ο υπουργός Μετανάστευσης το αρνείται.
Η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες αναφέρει ότι: «Η Ελλάδα, όπως κάθε κράτος, έχει το νόμιμο δικαίωμα να ελέγχει τα σύνορά της. Ωστόσο, η διαχείριση των συνόρων θα πρέπει να γίνεται με απόλυτο σεβασμό σε θεμελιώδη δικαιώματα, όπως η πρόσβαση στο άσυλο για τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας. Το δικαίωμα στο άσυλο είναι ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και η Σύμβαση για τους Πρόσφυγες του 1951, το δίκαιο της Ε.Ε. και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου προβλέπουν την υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν το δικαίωμα να ζητά κάποιος άσυλο, ακόμα και αν εισέρχεται παράτυπα».
Κυριάκος Μητσοτάκης: Να αποφευχθεί το «asylum shopping»
Πριν από λίγες μέρες ο πρωθυπουργός ρωτήθηκε από τον Steven Erlanger των «The New York Times», στο πλαίσιο του Athens Democracy Forum, για τις επαναπροωθήσεις. «Υπάρχουν κατηγορίες ότι –με τη FRONTEX– επαναπροωθείτε ανθρώπους προς την Τουρκία. [...] Προφανώς μπορείτε να υπερασπίζεστε τα εδάφη σας. Αυτό είναι λογικό. Τι θα απαντούσατε στις κατηγορίες ότι είστε κάπως υπέρμετρα επιθετικοί και ότι παραβιάζετε το πνεύμα της ανθρωπιστικού δικαίου για τους πρόσφυγες;» τον ρώτησε.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης του απάντησε ότι δεν θα απολογηθεί για την υπεράσπιση των συνόρων της χώρας, του θύμισε την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού από την Τουρκία, είπε ότι πρώτη προτεραιότητα είναι η προστασία των ανθρώπων που βρίσκονται στη θάλασσα και ότι φέτος δεν χάθηκε καμία ζωή στο Αιγαίο – κάτι που σύμφωνα όμως με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα δεν είναι ακριβές.
Ο πρωθυπουργός δήλωσε «ιδιαίτερα περήφανος για το έργο που επιτελεί το Λιμενικό Σώμα, σώζοντας ανθρώπους που κινδυνεύουν» αλλά δεν εμφανίστηκε αισιόδοξος για το μεταναστευτικό: «Θα πρέπει κατ' αρχάς να έχουμε κοινούς κανόνες ασύλου, ώστε να αποφευχθεί αυτό που ονομάζουμε "asylum shopping". Αλλά δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος ότι θα κάνουμε σημαντική πρόοδο σε αυτό το ζήτημα στο άμεσο μέλλον».
Σε κάποιο σημείο που αναρωτήθηκε ποια είναι η εναλλακτική, απάντησε ότι η εναλλακτική λύση είναι η οργανωμένη μετανάστευση με τρόπο που δεν θέτει σε κίνδυνο τους ανθρώπους και που εξυπηρετεί ανάγκες μας π.χ. για τις αγροτικές εργασίες. «Νομίζω ότι αυτή θα ήταν μια επωφελής λύση και για τις δύο πλευρές και θα έστελνε το μήνυμα ότι “ναι, μπορούμε να φιλοξενήσουμε άτομα βάσει των κανόνων που εμείς θα θέσουμε”. Δεν πρέπει, όμως, να γίνεται με ανεξέλεγκτο τρόπο». «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι που φτάνουν στην Ελλάδα, φεύγουν από την Τουρκία. Και εφόσον βρίσκονται στην Τουρκία δεν φεύγουν για να ξεφύγουν από συνθήκες πολέμου ή δίωξης».
Μέλος της κυβέρνησης που ρωτήθηκε από τη LiFO για τα pushbacks, απάντησε ότι «είναι πρωταρχικό δικαίωμα ενός κράτους να προφυλάσσει την επικράτειά του και να επιτρέπει εισόδους μόνο δια της νομίμου οδού. Η δική του άποψη, λέει, είναι ότι θα έπρεπε να εξεταστεί η δημιουργία της δυνατότητας κατάθεσης ασύλου προς την ΕΕ μέσα στην Τουρκία. Να μπορεί να καταθέσει δηλαδή κάποιος το αίτημα από εκεί που βρίσκεται και να μην του κοστίσει μια περιουσία η μετακίνηση, ούτε να διακινδυνεύσει η ζωή του». «Ωστόσο κανείς δεν ασχολείται σοβαρά με αυτό το θέμα» ομολογεί.
Τα περισσότερα κυβερνητικά στελέχη συντάσσονται ξεκάθαρα πίσω από τη γραμμή του Μαξίμου για το θέμα αυτό. Για άλλους η θέση αυτή αποτελεί ένα βήμα πίσω και για άλλους ένα βήμα μπροστά, ανάλογα κυρίως με το αν ανήκουν στη σκληρή δεξιά ή στη φιλελεύθερη πτέρυγα.
«Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν ήταν ποτέ υποστηρικτής της αντι-μεταναστευτικής πολιτικής» αναφέρει κυβερνητικό στέλεχος, «προσπαθεί όμως να ισορροπήσει την πολιτική του, ώστε να μην έχει αντιδράσεις από την εκλογική βάση της Νέας Δημοκρατίας, η οποία σε γενικές γραμμές έχει πιο συντηρητικές θέσεις στα θέματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση και το άσυλο. Κυρίως όμως, δεν πρέπει να ξαναγίνουν τα λάθη της προηγούμενης περιόδου, όπου το πολιτικό σύστημα αγνόησε τα λαϊκά στρώματα που διαμαρτύρονταν για την ανυπαρξία σχεδιασμού μεταναστευτικής πολιτικής, με αποτέλεσμα να τους εκμεταλλευτούν πολιτικά μορφώματα σαν αυτό της ναζιστικής Χρυσής Αυγής».
Στέλεχος του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, το οποίο επίσης ρωτήσαμε για τα pushbacks, αναφέρει ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφέρεται ρητά στην υποχρέωση των κρατών να φυλάνε τα σύνορά τους.
«Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους επεκτείνεται και στα χωρικά του ύδατα, εντός των οποίων τα ξένα πλοία έχουν δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης, αλλά αυτή δεν υπάρχει, όταν το πλοίο διαταράσσει την ασφάλεια του κράτους. Επομένως, το παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να εμποδίσει την είσοδο τέτοιων σκαφών στα χωρικά του ύδατα. Στα διεθνή ύδατα δεν έχει το δικαίωμα να παρεμποδίσει τον πλου άλλων σκαφών που δεν έχουν τη σημαία κάποιου κράτους, όπως σχεδόν όλα όσα ξεκινούν από την Τουρκία.
Εάν υπάρχει πληροφορία κι επιβεβαιωθεί ότι το πλοίο μεταφέρει παρανόμως μετανάστες, το παράκτιο κράτος δικαιούται να λάβει τα απαραίτητα μέτρα, σύμφωνα με το εσωτερικό του δίκαιο και το διεθνές δίκαιο.
Όσο για την έρευνα και διάσωση, κάθε κράτος έχει την υποχρέωση να παρέχει βοήθεια σε οποιοδήποτε πρόσωπο είναι στη θάλασσα και κινδυνεύει. Οφείλει επίσης να έχει και αποτελεσματική υπηρεσία για τη διάσωση ανθρώπων στη θάλασσα και να συνεργάζεται και με τα άλλα παράκτια κράτη σε αυτό. Επομένως, εάν οι μετανάστες πηδήξουν στη θάλασσα, έχουμε την υποχρέωση να τους διασώσουμε, όπου κι αν βρίσκονται».
Παρομοίως, όταν ένα πλοίο βρίσκεται εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, τότε έχει αυτομάτως πεδίο εφαρμογής η Σύμβαση του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Αυτό σημαίνει ότι ο επιβαίνων στο πλοίο έχει δικαίωμα να υποβάλει αίτηση για άσυλο στις ελληνικές αρχές. Επιπλέον, οι ελληνικές αρχές δεν έχουν δικαίωμα να τον επιστρέψουν πίσω (αρχή της μη επαναπροώθησης - non-
«Για τα κράτη που εφαρμόζουν αυστηρή μεταναστευτική πολιτική το κρίσιμο σημείο είναι να μην εισέλθουν τα σκάφη με τους μετανάστες στα χωρικά τους ύδατα και αυτή είναι η πρακτική των ΗΠΑ και της Αυστραλίας» αναφέρει το στέλεχος του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, σημειώνοντας ότι η Ιταλία πρόσφατα καταδικάστηκε για την ίδια πολιτική.
Οι καταγγελίες κατά της Τουρκίας
Ο κ. Μηταράκης έχει δηλώσει πολλές φορές ότι θεωρεί την Τουρκία ασφαλή χώρα κι έχει καταγγείλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι πολλά σκάφη διακινητών φεύγουν από τις τουρκικές ακτές με προορισμό τα ελληνικά νησιά, συνοδευόμενα από τουρκικές ακταιωρούς.
Τους τελευταίους μήνες έχει δώσει στη δημοσιότητα και αυτός σχετικά βίντεο προκειμένου να αποδείξει ότι οι τουρκικές αρχές είναι αυτές που θέτουν τη ζωή των προσφύγων και μεταναστών σε κίνδυνο.
Τον περασμένο Αύγουστο έστειλε επιστολή στους Επιτρόπους Εσωτερικών Υποθέσεων, Ylva Johansson, και Γειτονίας και Διεύρυνσης, Olivér Várhelyi, καθώς και στον Γάλλο επικεφαλής της FRONTEX, Fabrice Leggeri, με την οποία κατήγγειλε ότι τουρκική ακταιωρός προκάλεσε το ναυάγιο ανοιχτά της Λέσβου και στη συνέχεια «εγκατέλειψε τους μετανάστες».
«Οι τουρκικές αρχές φαίνεται να ασχολούνται υπερβολικά με τη μαγνητοσκόπηση λαθρεμπόρων αφήνοντας ελάχιστο περιθώριο για τη δίωξη και τη διάλυση αυτών των εγκληματικών κύκλων που εκθέτουν ευάλωτα άτομα σε κίνδυνο. Σε αυτή την περίπτωση, φαίνεται ότι οι ίδιες οι τουρκικές αρχές εμπλέκονται στην έκθεση ατόμων στη θάλασσα σε κίνδυνο» ανέφερε δίνοντας οπτικοακουστικό υλικό της Ελληνικής Ακτοφυλακής στη δημοσιότητα.
Συνοδεία τουρκικών ακταιωρών οι λέμβοι με τους αλλοδαπούς στο Αιγαίο
Η Τουρκία ωστόσο κατηγορεί την Ελλάδα εδώ και πολύ καιρό ότι παραβιάζει τα δικαιώματα των προσφύγων, ειδικά από τον Έβρο και μετά.
#EU covering up #Greek human rights violations: #Turkey https://t.co/bKE3weQYq8 pic.twitter.com/w9tXdocAGf
— ANADOLU AGENCY (@anadoluagency) June 25, 2020
Το διπλωματικό παιχνίδι όμως, που παίζεται γύρω από το προσφυγικό, είναι πολύ μεγαλύτερο και δεν είναι μόνο η Τουρκία που το χρησιμοποιεί ως εργαλείο εναντίον της Ελλάδας.
Εδώ και αρκετό καιρό στο στόχαστρο έχει μπει και η FRONTEX με τον Γάλλο επικεφαλής της, Fabrice Leggeri, τον οποίο αρκετοί θέλουν να ξηλώσουν, αλλά αυτή είναι μία από τις ελάχιστες σημαντικές θέσεις που δόθηκαν σε Γάλλο και δύσκολα δεν θα προξενούσε τριβές μεταξύ Γαλλίας-Γερμανίας η αλλαγή του. Η βασική κατηγορία που διατυπώνεται εναντίον του είναι ότι έκανε τα στραβά μάτια στο ελληνικό Λιμενικό όταν δεν συμμετείχε και η ίδια η FRONTEX στις επαναπροωθήσεις, όπως την έχουν καταγγείλει Γερμανοί και Δανοί συνοριοφύλακες.
Η εργαλειοποίηση των προσφύγων και μεταναστών έχει περισσότερες πτυχές –πολιτικές, διπλωματικές και οικονομικές– από όσες φαίνονται και είναι πολλοί αυτοί που παίζουν παιχνίδια χρησιμοποιώντας τους ως πιόνια.
Οι άνθρωποι αυτοί, που είναι τα μεγαλύτερα θύματα, είτε είναι πρόσφυγες είτε μετανάστες, ξεπουλάνε τις περιουσίες τους, δανείζονται ή εργάζονται σε εργασιακές συνθήκες σύγχρονου σκλάβου, για να μπορέσουν να πληρώσουν χιλιάδες ευρώ στους διακινητές μόνο και μόνο για να τους περάσουν από τα τουρκικά παράλια στα ελληνικά νησιά, με κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους, αφού συχνά οι διακινητές αναποδογυρίζουν τις βάρκες τους ώστε να έρθουν να τους διασώσουν.
Δεν είναι η πιο εύκολη άσκηση το προσφυγικό-μεταναστευτικό. Λύσεις όμως που θα έκαναν και τη δική τους ζωή τους πιο ασφαλή υπάρχουν και είναι βαθιά ανήθικο να τους αφήνει η Ε.Ε να πληρώνουν χιλιάδες ευρώ στα κυκλώματα των διακινητών παίζοντας τη ζωή τους.
Επισης, όση κριτική και αν κάνει κανείς στην Ελλάδα, το πρόβλημα δεν μπορεί να το λύσει μια χώρα μόνη της και ούτε θα λυθεί, αν δεν υπάρξει αλληλεγγύη. Στην πράξη και όχι στις δηλώσεις της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.
"Αρνούμαστε κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς περί επαναπροωθήσεων. Τα ελληνικά σύνορα είναι σύνορα της ΕΕ και λειτουργούμε στο πλαίσιο του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου για την προστασία τους."@nmitarakishttps://t.co/u9eSyEH2Bd#migration #pushback #IllegalImmigration #borders pic.twitter.com/2n9mKvCove
— Υπουργείο Μετανάστευσης & Ασύλου (@migrationgovgr) October 7, 2021
