"Είχε μία πολύ καθαρή πυξίδα και την ακολουθούσε"
Stieg Larsson
"O 'Ανθρωπος που έπαιζε με τη φωτιά"
Το σουηδικό ντοκιμαντέρ Mannen som lekte med elden (Ο Άνθρωπος που έπαιζε με τη φωτιά) εμφανίζει μία λιγότερο γνωστή πλευρά του συγγραφέα του παγκόσμιου μπεστ σέλερ Millenium των 100 εκατομμυρίων αντιτύπων, την πολιτική του ένταξη στο ρεύμα της επαναστατικής αριστεράς και την αδιάκοπη και επίμονη αντιφασιστική του δράση.
Stieg Larsson, ο αντιφασίστας
Το σουηδικό ντοκιμαντέρ O 'Ανθρωπος που έπαιζε με τη φωτιά διηγείται την αδιάκοπη μάχη που έδωσε κατά της ακροδεξιάς ο συγγραφέας του Millenium ήδη από τη δεκαετία του '80, την εποχή που ήταν δημοσιογράφος και ακτιβιστής.
Anne-Françoise Hivert
'Αρθρο της ανταποκρίτριας της Monde στο Μάλμε της Σουηδίας στο περιοδικό Μ της Monde | 02.11.2018
*
Το ντοκιμαντέρ O 'Ανθρωπος που έπαιζε με τη φωτιά του Henrik Georgsson ξεκινάει με μια συνέντευξη που είχε δώσει ο Stieg Larsson το 2004. Ο Σουηδός είναι τότε 50 ετών, φοράει τα αιώνια στρογγυλά γυαλιά του, ένα γκρίζο μπλέιζερ και δείχνει προβληματισμένος. Ο άντρας δεν είναι ακόμη ο συγγραφέας με τα 90 εκατομμύρια βιβλία που κυκλοφόρησαν παντού στον κόσμο. Και δεν θα γίνει εξάλλου και ποτέ. Ο Stieg Larsson πέθανε μερικές εβδομάδες μετά τη συνέντευξη αυτή, στις 9 Νοεμβρίου του 2004, από καρδιακή προσβολή, πριν ακόμα εκδοθεί ο πρώτος τόμος του Millenium. Καθισμένος σε μια πορτοκαλί πολυθρόνα στο γραφείο του σε μια σοφίτα του αντιρατσιστικού περιοδικού Expo που ιδρύθηκε το 1995 στην Στοκχόλμη, κάνει λόγο για μια δημοκρατία "πάντα υπό απειλή", επειδή, όπως λέεει, "δεν είναι ένα θείο δώρο που έπεσε από τον ουρανό", αλλά κάτι "για το οποίο κάθε γενιά πρέπει να αγωνίζεται".
Εξάλλου, αν το 2004 η δημοκρατία υπάρχει στην Ευρώπη, "δεν ξέρουμε τι πρόκειται να συμβεί σε είκοσι χρόνια", διαπιστώνει ο Stieg Larsson στο τέλος του ντοκιμαντέρ του Henrik Georgsson. Αν η κριτική αποθέωσε την ταινία όταν κυκλοφόρησε στα τέλη του Σεπτέμβρη, είναι επειδή στο πορτρέτο αυτό του συγγραφέα σκιαγραφείται η ιστορία του νεοναζισμού στη Σουηδία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη δεκαετία του '80, ο Larsson προφήτευε τις σημερινές επιτυχίες των Δημοκρατών της Σουηδίας (SD), που τότε ήταν μία ελάχιστη μειοψηφία και τώρα διαδραματίζουν ρόλο-κλειδί στο σουηδικό Κοινοβούλιο με το 17,6% των ψήφων που έλαβαν στις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου.
Στα σουηδικά, ο τίτλος του ντοκιμαντέρ είναι Mannen som lekte med elden (Ο Άνθρωπος που έπαιζε με τη φωτιά) -μια αναφορά στο δεύτερο τόμο του Millenium - Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά. Πενήντα μαρτυρίες συλλέχθηκαν, μεταξύ αυτών και της Eva Gabrielsson, της συντρόφου του συγγραφέα και συγγραφέας η ίδια, αλλά και των παλιών συναδέλφων του στο πρακτορείο ειδήσεων TT, όπου εργάστηκε για πάνω από είκοσι χρόνια ως γραφίστας, αφιερώνοντας τις νύχτες του σε κάτι που θα του γίνει εμμονή: το κυνήγι των ακροδεξιών στη Σουηδία, ως και στα υπόγεια όπου συγκεντρώνονται. Τους φωτογραφίζει, διασταυρώνει στοιχεία, δημιουργεί αρχεία.
Ο Stieg Larsson γράφει επίσης στο περιοδικό Searchlight, που ιδρύθηκε το 1975 από τον βρετανό αντιφασίστα αγωνιστή Gerry Gable, ο οποίος καταθέτει τη μαρτυρία του με καλυμμένο πρόσωπο. Το ίδιο ισχύει και για ένα ζευγάρι πρώην συνεργατών του Expo: το 1999, μία βόμβα τοποθετημένη κάτω από το αυτοκινητό τους εξερράγη, τραυματίζοντας σοβαρά τον άντρα. Ο οκτάχρονος γιος τους γλύτωσε από θαύμα με μερικές μόνο γρατζουνιές.
Το ντοκιμαντέρ περιγράφει τις απειλές της άκρας δεξιάς, τα ανώνυμα τηλεφωνήματα, τις σφαίρες που έφταναν μέσω ταχυδρομείου... Ο Stieg Larsson γίνεται ειδικός σε θέματα ασφαλείας. Αγοράζει ένα εγχειρίδιο με οδηγίες που εξηγεί πως να ανοίγεις ένα παγιδευμένο δέμα χωρίς να εκρήγνυται, και ζητάει από τους συναδέλφους του να έχουν κρυμμένο ένα ρόπαλο του μπέιζμπολ στην είσοδο του διαμερισματός τους... Διασπασμένες και χωρίς οικονομικά μέσα, οι ακροδεξιές ομαδούλες θεωρούνται στη Σουηδία, την δεκαετία του '80, μια ανωμαλία που σύντομα θα είναι παρελθόν. Ο σκηνοθέτης Henrik Georgsson εκφράζει τον θαυμασμό του για την "εμμονή" του Stieg Larsson, ο οποίος, αγνοώντας δυσκολίες και κινδύνους, επιμένει: "Είχε μία πολύ καθαρή πυξίδα και την ακολουθούσε."
Το 1995, έτος δημιουργίας του Expo που παραμένει ως και σήμερα το κύριο παρατηρητήριο της άκρας δεξιάς στη Σουηδία, οι νεοναζί διαπράττουν εννέα φόνους στη χώρα. Την ίδια χρονιά, ο Jimmie Åkesson, 16 χρονών τότε και σήμερα αφεντικό της σουηδικής άκρας δεξιάς, προσχωρεί στο SD. Το κόμμα αυτό, που ιδρύθηκε επτά χρόνια νωρίτερα, προσπαθεί να ξεκόψει από τις ρίζες του στο νεοναζιστικό χώρο. Το Expo συνεχίζει να αποδεικνύει τους θολούς δεσμούς ανάμεσα στους δύο. Περισσότερο κι από το Millenium, εδώ έγκειται η κληρονομιά του StiegLarsson. Ο άνθρωπος που έπαιζε με τη φωτιά θα προβληθεί στις αρχές της επόμενης χρονιάς από την σουηδική τηλεόραση σε μια σειρά από επεισόδια.
― Μτφ Σ.Σ.
Stieg Larsson, ο άνθρωπος του Millenium
Loïc Di Stefano
Le salon littéraire - 19.01.2013
*
Ο Karl Stig-Erland Larsson γεννιέται στις 15 Αυγούστου του 1954 στο Skelleftehamn, μια μικρή πόλη στην βορειοανατολική Σουηδία. Μεγαλώνει κοντά στον παππού και την γιαγιά του και σημαδεύεται από τη φιγούρα του παππού του, ενός στρατευμένου πολιτικού αγωνιστή που φυλακίστηκε στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου επειδή πολέμησε τους ναζί. Μετά τον θάνατο του παππού του, ο Stieg, που είναι μόλις εννέα χρονών, πηγαίνει να ζήσει με τον πατέρα και τον αδερφό του.
Παθιασμένος με το διάβασμα από την πιο τρυφερή του ηλικία, ο Stig Larsson αρχίζει να γράφει τις δικές του ιστορίες από τα δωδεκά του.
Στην εφηβεία, αφήνει την μυθοπλασία και επικεντρώνεται στην πολιτική και την δημοσιογραφία. Αρχίζει να γράφει για τον πόλεμο του Βιετνάμ και ανακαλύπτει την πολιτική στράτευση. Είναι 18 ετών όταν συναντά σε μια πορεία διαμαρτυρίας αντι-Βιετνάμ την Eva Gabrielsson. Οι δυό τους θα ερωτευθούν αμέσως και θα παραμείνουν ενωμένοι όλη τους τη ζωή.
Το 1975, ο Larsson υπηρετεί την δίχρονη υποχρεωτική στρατιωτική του θητεία, συνεχίζοντας παράλληλα την πολιτική του δράση: μοιράζει λαθραία στους στρατώνες ένα τροτσκιστικό περιοδικό. Στο τέλος αυτής της περιόδου, φεύγει για την Ανατολική Αφρική όπου μετέχει στην εκπαίδευση γυναικών ενός μαρξιστικού αντάρτικου, μαθαινοντάς τους το χειρισμό των όπλων.
Επιστρέφοντας στη Σουηδία εγκαθίσταται με την Eva Gabrielsson στην Στοκχόλμη. Αρχίζει να ερευνά τον δεξιό εξτρεμισμό, ειδικά τα ανθεκτικά υπολείμματα του νεοναζισμού, το ρατσισμό και το σεξισμό στην Σουηδία και στον υπόλοιπο κόσμο. Στη δεκαετία του '80, γίνεται ο ανταποκριτής εκ Σκανδιναβίας του βρετανικού περιοδικού Searchlight που εστιάζει στον αγώνα ενάντια στο φασισμό και το ρατσισμό. Εργάστηκε επίσης ως συντάκτης για την Fjarde Internationalen, την σουηδική εφημερίδα ενός σχετικά άγνωστου κλάδου της τροτσκιστικής Τετάρτης Διεθνούς. Το 1995, συμμετέχει στην ίδρυση της Fondation Expo, ενός οργανισμού αφιερωμένου στην καταπολέμηση της επιρροής της άκρας δεξιάς στη σουηδική κοινωνία. Ο Larsson υπήρξε αρχισυντάκτης του περιοδικού Expo, που χρησίμευσε ως μοντέλο για το περιοδικό της σάγκας του...
Εξειδικευμένος δημοσιογράφος, Larsson δεν εγκατέλειψε ωστόσο ποτέ το παιδικό του πάθος για την επιστημονική φαντασία και τα αστυνομικά μυθιστορήματα, και μέσα στη δεκαετία του '90 έγραψε την αστυνομική τριλογία του Millenium. Τα βιβλία γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στη Σουηδία πριν καταλήξουν στο μικρό βρετανικό εκδοτικό οίκο Quercus, και γίνουν από κει κι ύστερα παγκόσμια μπεστ σέλερ.
Η τριλογία περιστρέφεται γύρω από την Lisbeth Salander, μία νεαρή πανκ χάκερ, που ο Larsson ορίζει ως τη σύγχρονη και ενήλικη εκδοχή της Πίπης της Φακιδομύτης, ηρωίδας των παιδικών του αναγνώσεων, κι από τον Mikael Blomkvist, έναν ερευνητή δημοσιογράφο του οποίου η προσωπική ιστορία έχει δικά του στοιχεία. Στις σελίδες των πυκνών και πολύπλοκων μυθιστορημάτων, το ζευγάρι αντιμετωπίζει έναν κατά συρροή δολοφόνο, ένα δίκτυο πορνείας και μία εθνικοσοσιαλιστική συνομωσία στο εσωτερικό των σουηδικών μυστικών υπηρεσιών.
Ο θάνατος του Stieg Larsson στις 9 Νοεμβρίου του 2004 του στέρησε τη χαρά της επιτυχίας του έργου του, αλλά θα μπορούσε να εγκύπτει στην ίδια λογική: κυκλοφορούν όλες οι θεωρίες, και ιδίως αυτή της δολοφονίας του από έναν από τους πολλούς εχθρούς του που πάντα είχε καταγγείλει στα έργα του (τη μαφία, τους νεοναζί, κλπ.). Ωστόσο η "επίσημη" εκδοχή παραμένει πιστευτή: εξαιτίας μίας επιβαρυμένης υγείας (υπερκόπωση, εξήντα τσιγάρα την ημέρα...), ο Larsson φέρεται να πέθανε από καρδιακή προσβολή, αφότου ανέβηκε με τα πόδια τους επτά ορόφους του γραφείου του επειδή το ασανσέρ του κτηρίου είχε πάθει βλάβη...
Επειδή ο Stieg Larsson πέθανε χωρίς να αφήσει διαθήκη, και δεν υπήρξε ποτέ γάμος ανάμεσα σ' αυτόν και στην Eva, κληρονόμος ορίστηκε ο πατέρας του. Η Eva Gabrielsson αντιτέθηκε νομικά και ηθικά κατά της κληρονομιάς αυτής, δίνοντας μία συγκινητική μαρτυρία σε ένα βιβλίο αφιέρωμα, αρνούμενη να παραδώσει ένα λαπτοπ που ανήκε στον Larsson, το οποίο φέρεται να περιέχει ένα ημιτελές σχέδιο του τέταρτου μυθιστορήματός του.
Αληθινό πολιτιστικό φαινόμενο, η σάγκα του Milenium υπήρξε αφορμή για πολιτιστικά ταξίδια (επίσκεψη των εμβληματικών τόπων των μυθιστορημάτων), για δύο κινηματογραφικές μεταφορές και πλήθος βιβλίων.
Loïc Di Stefano
― Μτφ. Σ.Σ.
