Harvest
(Μέρος πρώτο)
"'Ενα μεταφυσικό γουέστερν σε μία προ-καπιταλιστική 'Εδεμ"
Cahiers du Cinéma
Η νέα ταινία της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη, μετά την ελληνική πρεμιέρα της στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, θα αρχίσει να προβάλλεται στους ευρωπαϊκούς κινηματογράφους τον προσεχή Μάη
Alena Lodkina
Senses of Cinema - Ιανουάριος 2025
Η Alena Lodkina είναι Αυστραλή σκηνοθέτης ρωσικής καταγωγής. Έγραψε και σκηνοθέτησε τις ταινίες μεγάλου μήκους Strange Colours (2017) και Petrol (2022), οι οποίες έχουν προβληθεί στα φεστιβάλ της Βενετίας, του Λοκάρνο, του Σίδνεϊ, και στο τμήμα New Directors/New Films (MOMA).
Στα μέσα του περασμένου έτους ταξίδεψα από την Αυστραλία στα Δυτικά Χάιλαντς της Σκωτίας, ακριβώς στην άκρη του αρχιπελάγους των Εσωτερικών Εβρίδων, για να εργαστώ στην παραγωγή της τέταρτης μεγάλου μήκους ταινίας Harvest της Ελληνίδας σκηνοθέτιδας Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη, της πρώτης της στην αγγλική γλώσσα. Θα ήμουν βοηθός της σκηνοθέτιδας καθώς και βοηθός μοντέρ. Είχα θαυμάσει τη δουλειά της Αθηνάς από τότε που είχα δει το Attenberg (2010) στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σίδνεϊ ως φοιτήτρια, και τη γνώρισα λίγο μέσω της συμμετοχής μου στο Oxbelly Labs (ένα εργαστήριο ανάπτυξης σεναρίων που η Αθηνά βοήθησε να δημιουργηθεί) με το σενάριο της δεύτερης μεγάλου μήκους ταινίας μου Petrol.
Το Harvest διασκευάστηκε από την Αθηνά και τον παραγωγό Joslyn Barnes από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Άγγλου συγγραφέα Jim Crace. Η Αθηνά μίλησε για την ταινία ως ένα γουέστερν, που δεν διαδραματίζεται σε συγκεκριμένο τόπο ή χρόνο, όπου ένα χωριό που ζει με μια πατροπαράδοτη τάξη καταστρέφεται μέσα σε μια εβδομάδα, βυθίζεται στο χάος και την απελπισία, θυμίζοντας τους πίνακες του Μπρούγκελ. Η λέξη "χάος" έγινε ένα είδος ένδειξης για την κατανόηση του αιθέριου και πορώδους κόσμου του Harvest ("χάος" στα ελληνικά, που είναι και το όνομα της εταιρείας παραγωγής της Αθηνάς). Το χάος ήταν ιερό, μια έννοια που ενέπνεε σεβασμό και έδινε τροφή, μια από τις αρχές, τουλάχιστον για τη δική μου φαντασία, της παραγωγής που ξεδιπλώθηκε - γεμάτη ζωή, ρίσκο και εμπιστοσύνη, στο έλεος του καιρού.
Η Αθηνά και η παραγωγός Rebecca O'Brien έδωσαν μεγάλη σημασία στην εμπειρία της ταινίας πέρα από την ίδια την ταινία. Στην επιλογή των τοποθεσιών δώσαμε προσοχή στις βελανιδιές, τις σουρβιές, τα πλατάνια, τις οξιές, τις κολλιτσίδες, τις τσουκνίδες, τα γαϊδουράγκαθα. Η απολαυστική ομορφιά του φυσικού τοπίου, ο πλούτος των χρωμάτων που αλλάζουν με τις εποχές, οι λεπτές μεταβολές του φωτός και ο τρόπος που αλληλοεπιδρούσαν όλα αυτά με τα πρόσωπα των ηθοποιών - επαγγελματίες ηθοποιοί καθώς και ντόπιοι που έπαιζαν τους χωρικούς - καθόρισανν, ίσως, την απόφαση να γυριστεί η ταινία σε φιλμ. Το κριθάρι, η σίκαλη και το λινάρι φυτεύτηκαν για να συγκομιστούν στην ταινία- οι ντόπιοι αγρότες δίδαξαν τους ηθοποιούς πως να θερίζουν και να οργώνουν- οι τεχνίτες μοιράστηκαν τις γνώσεις τους στην κλωστική και την υφαντική.
Ένα χρόνο αργότερα, συνάντησα την Αθηνά στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης μετά την εκεί πρεμιέρα του Harvest, έχοντας δει για πρώτη φορά την τελική εκδοχή της ταινίας. Αυτό που ακολουθεί είναι μια συζήτηση που προέκυψε από την κοινή εμπειρία των γυρισμάτων, αλλά ήταν ταυτόχρονα μια ευκαιρία για μένα να θέσω στην Αθηνά ερωτήσεις που ίσως να μην είχα την ευκαιρία να κάνω κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας.
Το μυθιστόρημα Harvest, του Άγγλου συγγραφέα Jim Crace, παρουσιάστηκε αρχικά από τους παραγωγούς Joslyn Barnes, Rebecca O' Brien και Michael Weber. Θυμάσαι τις πρώτες εντυπώσεις και τα συναισθήματα όταν το διαβάσατε, αν υπήρχε κάτι από εκείνη την πρώτη συνάντηση που σε παρέσυρε στο έργο;
Η Joslyn είχε γράψει ένα πρώτο προσχέδιο της διασκευής. Διαβάζοντας το σενάριο και το μυθιστόρημα μαζί, ένιωσα σαν την αρχή ενός υπνοβατικού περιπάτου. Διάβασα και τα δύο πολύ αργά. Η χρήση της γλώσσας του Jim Crace είναι ταυτόχρονα χειρουργική και ακαθόριστη - ένιωθα ότι δεν θα της φερόμουν δίκαια αν δεν κατανοούσα την ακριβή χρήση και τη θέση κάθε λέξης. Ο κόσμος του δεν έχει συγκεκριμένο τόπο, δεν έχει συγκεκριμένο χρόνο, η ίδια η γλώσσα προκαλεί έκσταση. Αν αρχίσεις να θέτεις πολύ συγκεκριμένες ερωτήσεις, το κείμενο αντιστέκεται. Για να μπορέσω να δουλέψω πάνω στο σενάριο με τον Joslyn, έπρεπε, πρώτα απ' όλα, να παραδοθώ πλήρως σε αυτή την αντίσταση. Ήταν σαν μια ιεροτελεστία μετάβασης, αλλά δεν είχες ιδέα πού θα έφτανες. Αυτός ο ρυθμός της ανάγνωσης και αυτός ο ρυθμός της εισόδου σε αυτόν τον κόσμο ήταν απαραίτητος για την κατανόηση του κεντρικού χαρακτήρα, του Walt, ο οποίος είναι ένας αδύναμος άνθρωπος. Πώς διαχειρίζεσαι μια ολόκληρη ταινία αντιπαθώντας τον πρωταγωνιστή, αλλά και συμπαθώντας τον; Ένιωσα ότι ήταν θέμα ρυθμού. Αργού, ήσυχου, πεζού, ακόμα και αποθαρρυντικού - και μετά ξαφνικά, μια έκρηξη δράσης, μια λάμψη αναγνώρισης. Και μετά πίσω στην υπνοβασία.
Οι ταινίες μου δεν ακολουθούν αυστηρά σχήματα ή ρυθμούς, και η Joslyn και εγώ ήμασταν σε μεγάλο βαθμό συγχρονισμένες, από αυτή την άποψη. Ξέραμε ότι αυτή θα ήταν μια ταινία για ανθρώπους που δεν κάνουν τίποτα. Δεν επρόκειτο να το αλλάξουμε αυτό. Αυτό είναι το κύριο στοιχείο που με προσέλκυσε στο μυθιστόρημα του Jim.
Ποια είναι η σχέση της ταινίας με την ιστορία; Πώς επέλεξες να σχετιστείς με την ιστορία ως συγγραφέας και σκηνοθέτης;
Δεν την έβλεπα ως μια ιστορική ταινία ή ως μια λεγόμενη ταινία εποχής. Επειδή δεν έχουν αλλάξει πολλά από τότε. Η Joslyn και εγώ προσεγγίσαμε το σενάριο ως μια σύγχρονη ιστορία - συμβαίνει σήμερα και παντού. Είμαστε παγιδευμένοι σε αυτόν τον αιώνιο κύκλο της απώλειας και της εξορίας. Είμαστε καταδικασμένοι ή καταδικάζουμε τους εαυτούς μας να είμαστε αδρανείς μάρτυρες της ιστορίας.
Τι σημαίνει το να είσαι μάρτυρας;
Ο Walt και οι συγχωριανοί του... Υπάρχει κάτι αθώο σε αυτούς, μια αίσθηση αφέλειας και ταυτόχρονα σκληρής συνενοχής. Δηλαδή, κοίτα τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή, γύρω μας. Ο κόσμος κυριολεκτικά καταρρέει και εμείς τον καταναλώνουμε ως μάζα δεδομένων. Καταναλώνουμε την ιστορία καθώς εκτυλίσσεται, είμαστε μέρος της και ταυτόχρονα οι ψυχαναγκαστικοί ηδονοβλεψίες της. Ο Waltτ είναι περήφανος για τη νεοαποκτηθείσα σχέση του με τη γη, αισθάνεται ότι ανήκει κάπου. Και όταν ξαφνικά αποβάλλεται από αυτήν, δεν μπορεί πραγματικά να κάνει τίποτα γι' αυτό, παραλύει. Είναι η αρχή του τέλους της ηρωικής εμπλοκής με την ιστορία.
Αν η ταινία μάς ζητά ως μέλη του κοινού να ταυτιστούμε με τους κατοίκους του χωριού, αυτό μας φέρνει σε μια αρκετά άβολη κατάσταση, επειδή ίσως υπάρχει ένα είδος ασυμφωνίας ανάμεσα στο πώς είμαστε και στο πώς θα θέλαμε να βλέπουμε τον εαυτό μας ή στο πώς έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τον εαυτό μας. Και η ταινία προσπαθεί να αντικαθρεφτίσει το πώς είμαστε, κάτι που αποτελεί ένα είδος σκληρής πραγματικότητας.
Δεν έκανε ποτέ το ίδιο πράγμα!
Σωστά. Δεν έκανε ποτέ το ίδιο πράγμα. Δεν κάναμε ποτέ το ίδιο πράγμα. Δεν είχα μια προκαθορισμένη ιδέα για το πώς θα ήταν μια σκηνή. Ήθελα να την αφήσω να εξελιχθεί ελεύθερα ανάμεσα στο καστ. Τι είδες όταν παρακολουθήσες τα πλάνα κατά τη διάρκεια του μοντάζ; Ήξερες το σενάριο και ήξερες επίσης τον τρόπο που είχαμε δουλέψει στις πρόβες.
Το πρωί, περιέγραφα τι θα κάναμε κατά τη διάρκεια της ημέρας σε όλους τους χωρικούς που δεν ήταν ηθοποιοί και δεν είχαν το σενάριο, οπότε ανταποκρίνονταν πραγματικά σε αυτό που εκτυλίσσονταν μπροστά στα μάτια τους. Πλήρης εμβύθιση. Μπήκαμε σε ένα είδος κοινοτικής τρανς κατάστασης. Επειδή είχαμε πολύ λίγο χρόνο, επειδή η φύση ήταν τόσο ζωντανή και δεν μπορούσαμε να την τιθασεύσουμε και δεν θέλαμε. Το πιο σημαντικό ήταν ότι ήμασταν εκεί. [...]
