50 χρόνια Il Manifesto
Μία ιδιαίτερη καθημερινή εφημερίδα στην ιταλική πνευματική ζωή
Το "Il Manifesto", που ξεκίνησε σαν περιοδικό για να γίνει στη συνέχεια η εφημερίδα-αναφορά της ιταλικής αριστεράς, πέρασε από πολλές κρίσεις κατά τη διάρκεια των σαράντα πέντε ετών ύπαρξής του, αλλά δεν έχασε ποτέ την ανεξαρτησία του απέναντι στα πολιτικά κόμματα και τις δυνάμεις του χρήματος.
DOMINIQUE VIDAL
Le Monde Diplomatique, Δεκέμβριος 2014
ΜΕΤΑ από 45 χρόνια ύπαρξης [το άρθρο γράφτηκε τη χρονιά που η εφημερίδα κινδύνευσε να κλείσει λόγω συσσωρευμένων χρεών - σ.σ.], το Il Manifesto δεν έχει ξεχάσει τις ρίζες του: το Μάη του 68 και την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία. Γεννήθηκε, με τη μορφή περιοδικού, στις 23 Ιουνίου 1969, με κύριο τίτλο "Η Πράγα είναι μόνη". Οι δημιουργοί του - Rossana Rossanda, Lucio Magri, Luigi Pintor και Aldo Natoli - θεωρούνταν "Ινγκραιϊκοί", επειδή μοιράζονταν τις ίδιες πολιτικές απόψεις με τον κ. Pietro Ingrao, μία από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες της κομμουνιστικής αριστεράς. Και οι τέσσερις προβάλλουν έντονες αντιρρήσεις τότε στο εσωτερικό του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (PCI), στην ηγεσία του οποίου και ανήκαν.
Καθώς το παρελθόν εξακολουθεί να επιβάλλεται, όλοι τους διαγράφονται στο 22ο Συνέδριο της Μπολόνια: ο Enrico Berlinguer, ο οποίος δεν είναι ακόμη "ευρωκομμουνιστής" (παρότι το κόμμα του καταδίκασε την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία από τα στρατεύματα του Συμφώνου της Βαρσοβίας), τους θεωρεί πολύ επηρεασμένους από τη φοιτητική διαμαρτυρία, και κυρίως πολύ επικριτικούς απέναντι στη Σοβιετική Ένωση και τον "υπαρκτό σοσιαλισμό". Οι διεγραμμένοι κάνουν την υπόθεσή τους χειρότερη μετατρέποντας το περιοδικό σε καθημερινή εφημερίδα, η οποία δηλώνει "κομμουνιστική", με το πρώτο της φύλλο να κυκλοφορεί στις 28 Απριλίου 1971.
Η ιδρυτική δήλωση διακηρύττει: "Επειδή ήρθε η ώρα για μια γενική και ενοποιητική πρωτοβουλία ικανή να δώσει μία νέα πνοή στο έργο της προώθησης ενός πολιτικού κινήματος ικανού να αποκαταστήσει μία ενότητα και μία συνέχεια προσανατολισμού για τα στελέχη και τους αγωνιστές που ήδη βρίσκονται στο πλευρό μας, και κυρίως να δημιουργήσει μία σύνδεση με αυτό το αποδιαρθρωμένο φάσμα κοινωνικών δυνάμεων που απορρίπτουν την υπάρχουσα τάξη, γι αυτούς τους λόγους χρειαζόμαστε μία καθημερινή εφημερίδα. Αυτήν την αποτελεσματική πρακτική, αυτήν την πολιτική ανάσα, μόνο μια καθημερινή εφημερίδα μπορεί να την προσφέρει.
Η άκρα αριστερά - από το Potere operaio (Εργατική δύναμη), την οργάνωση του Toni Negri, μέχρι και την Lotta continua (Συνεχής Πάλη), θα απορρίψει την πρόταση αυτή.
Τρία χρόνια αργότερα, η ομάδα του Il Manifesto συγχωνεύεται με το Κόμμα της Προλεταριακής Ενότητας για να συγκροτήσει το Κόμμα της Προλεταριακής Ενότητας για τον Κομμουνισμό (PdUP). Αλλά το πείραμα απογοητεύει τους εμπνευστές του: ο συνασπισμός που σχημάτισε το νέο κόμμα με μια μυριάδα ακροαριστερών ομάδων έλαβε μόνο το 1,5% των ψήφων στις βουλευτικές εκλογές του 1976, κι έπειτα το 1,4% το 1979. Το PdUP θα ενταχθεί εν τέλει αύτανδρο στο PCI το 1984, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει στο κομμουνιστικό κίνημα!
Εν τω μεταξύ, με μία κυκλοφορία της τάξης περίπου των πενήντα χιλιάδων φύλλων ημερησίως, το Il Manifesto κατέκτησε μία αυτόνομη θέση στο τοπίο της ιταλικής αριστεράς και του Τύπου της. Ενσαρκώνει τον ριζοσπαστισμό, το άνοιγμα στα κοινωνικά κινήματα, αλλά και μία σταθερή προσήλωση στους νέους προβληματισμούς και ένα αδιάκοπο ενδιαφέρον για τις διεθνείς πραγματικότητες - θα κυκλοφορήσει μία από τις πρώτες διεθνείς εκδόσεις της Monde diplomatique, την οποία μεταφράζει κάθε μήνα από το 1994.
Πέρα από το ενημερωτικό της έργο, η εφημερίδα λειτουργεί και σαν εργαστήριο ιδεών και πολιτικών ζημώσεων, με παραλήπτη ιδίως ένα Κομμουνιστικό Κόμμα σε πλήρη αναζήτηση ταυτότητας. Σε σημείο κάποιες φορές να πελαγοδρομεί… Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, οι κομμουνιστές μαχητές προβληματίζονται για καιρό σχετικά με τη φύση του νέου κόμματος που ο Γενικός Γραμματέας Achille Occhetto τους ενθαρρύνει να δημιουργήσουν, και το οποίο, προσωρινά, ονομάζουν "la cosa " (το πράγμα). Μία ταινία με το ίδιο όνομα του σκηνοθέτη Nanni Moretti αφηγείται με πολύ χιούμορ αυτή την περιπέτεια, έτσι όπως εμφανίζεται στους από κάτω - "ένα μάθημα δημοσιογραφίας", σχολίασε η Rossanda...
Από το Καπιτώλιο μέχρι τον Ταρπήιο Βράχο η απόσταση είναι μικρή, λέει μια λατινική παροιμία: στο πρώτο, οι νικητές στρατηγοί έκαναν παρέλαση· από το δεύτερο, οι καταδικασμένοι σε θάνατο ρίχνονταν στο κενό. Αφού πέτυχε να συγκεντρώσει περισσότερο από το ένα τρίτο του εκλογικού σώματος, το ΚΚΙ διαγράφει μία κάθοδο μέχρι που διαλύεται τον Ιανουάριο του 1991. Εάν ο κύριος διάδοχός του, το Δημοκρατικό Κόμμα (PD), κατέχει σημαντική θέση στο κέντρο της πολιτικής σκακιέρας, το άλλο παρακλάδι του, το Κόμμα για την κομμουνιστική ανασυγκρότηση (PRC), εξαφανίστηκε το 2008 από την ιταλική Βουλή στην οποία προέδρευε ο γραμματέας του κόμματος, ο Fausto Bertinotti.
Με φόντο τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογική ηγεμονία, αυτή η διπλή εξέλιξη έχει ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν δύο εφημερίδες: η μία, όπως είναι λογικό, είναι η Liberazione, η καθημερινή εφημερίδας του PRC, το οποίο αναγκάζεται να κλείσει μέχρι και το σάιτ του το 2014· η άλλη εξαφάνιση, πιο παράδοξη, είναι της L'Unità, της καθημερινής εφημερίδας του PCI, της οποίας η τελευταία μετάλλαξη αποχαιρέτησε επίσης τους αναγνώστες της τον ίδιο χρόνο. Μέσα σε αυτή τη συγκυρία, θα μπορούσε να θεωρηθεί θαύμα που το Il Manifesto υπάρχει ακόμα ... αν δεν βρισκόταν κι αυτό σε τεντωμένο σχοινί.
Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που η εφημερίδα κάνει έκκληση στη γενναιοδωρία των φίλων της για να ξεπεράσει μία δύσκολη κατάσταση. Το 1997, το Il Manifesto είχε μάλιστα κυκλοφορήσει ένα ειδικό φύλλο που πουλιόταν 50.000 λιρέτες (26 ευρώ)! Στο τέλος της δεκαετίας του 2000, όλοι οι δείκτες είναι ακόμη στο κόκκινο: οι πωλήσεις μειώνονται· η κρατική ενίσχυση στον Τύπο μειώνεται· η διαφήμιση σπανίζει· και οι 120 εργαζόμενοι αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος του κόστους, παρά τους σπαρτιάτικους μισθούς τους. Εξ ου και η συσσώρευση ελλειμμάτων, που είναι απαγορευτικοί για τους συνεταιρισμούς. Αποτέλεσμα: τον Φεβρουάριο του 2012, η εφημερίδα κηρύχθηκε σε αναγκαστική εκκαθάριση και, τρεις μήνες αργότερα, οι εκκαθαριστές ανακοινώνουν με ένα μήνυμα στη σύνταξη την παύση όλων των δραστηριοτήτων.
Ευτυχώς, η δικαιοσύνη δεν πραγματοποίησε αυτήν την απειλή. Και το Il Manifesto μπόρεσε να αρχίζει να ανακάμπτει: παρά τη δραστική μείωση του αριθμού των δημοσιογράφων, οι συνδρομές και οι πωλήσεις στο περίπτερο αυξάνονται. Μία δαμόκλειος σπάθη ωστόσο παραμένει: μέχρι τα Χριστούγεννα, οι εκκαθαριστές θα δημοπρατήσουν τον τίτλο που κατέχουν, με τον κίνδυνο να πέσει σε λάθος χέρια. Η ομάδα κινητοποιείται για να το αγοράσει εκ νέου χωρίς να περιμένει.
"Το Il Manifesto είναι πριν από όλα δικό σου. Πάρ' το πίσω": με αυτήν την προτροπή ξεκίνησε η συνδρομητική καμπάνια τον Νοέμβριο. Ο στόχος: η συγκέντρωση ενός εκατομμυρίου ευρώ, ώστε ο συνεταιρισμός να μπορεί, με την εξαγορά του τίτλου, να εγγυηθεί την ανεξαρτησία της εφημερίδας του. Για τον σκοπό αυτό, ένα φύλλο κυκλοφόρησε στις 13 Νοεμβρίου στην τιμή των 20 ευρώ. Όπως γράφει η Norma Rangeri, συν-διευθύντρια της εφημερίδας με τον Tommaso Di Francesco, "η φυσιογνωμία του τίτλου μας, ο χαρακτήρας του ως καθαρός εκδότης, χωρίς αφεντικά, μαζί με τον συνεταιρισμό δημοσιογράφων και εργαζομένων μας ήταν πάντα μία ευτυχής ανωμαλία, μία αίρεση, η απόδειξη με σάρκα και οστά ότι η αγορά δεν είναι ο απόλυτος μονάρχης και ότι οι νόμοι της δεν είναι οι δικοί μας".
Ο Dominique Vidal είναι Γάλλος ιστορικός και δημοσιογράφος.
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Καλώς ήλθατε στην εποχή των υβριδικών συντάξεων των εφημερίδων
