Lamia Ziadé
Βηρυτός. Προσωπικό ημερολόγιο μιας έκρηξης.
Mon Port de Beyrouth
"Είναι σκέτη κατάρα, αυτή η άμοιρη χώρα σου"
Στις 4 Αυγούστου 2020, και ώρα 18.07, η Lamia Ziadé βρίσκεται στο σπίτι της στο Παρίσι, όταν μια διπλή έκρηξη συγκλονίζει τη Βηρυτό και το λιμάνι της. Με το βιβλίο της Mon port de Beyrouth (Το λιμάνι μου της Βηρυτού), συνθέτει, με κείμενο και εικόνες, ένα προσωπικό ημερολόγιο της καταστροφής αυτής όπου διασταυρώνονται η προσωπική της ιστορία και η ιστορία της χώρας της.
Μία συζήτηση μεταξύ της Γαλλίδας δημοσιογράφου Adèle Surprenant και της Λιβανέζας εικονογράφου Lamia Ziadé.
Adèle Surprenant
Orient XXI
11 Ιουνίου 2021
Adèle Surprenant. Πώς συλλάβατε την ιδέα να γράψετε για το "blast", μία λέξη που χρησιμοποιείτε στο βιβλίο;
Lamia Ziadé. Η ιδέα δεν ήταν δική μου. Στις 5 Αυγούστου, με κάλεσαν από τη σύνταξη του M, του περιοδικού της Le Monde, το οποίο μου πρόσφερε 15 κενές σελίδες για να διηγηθώ το δράμα με κείμενο και σχέδια. Ήμουν τόσο συντετριμμένη, καταρρακωμένη μετά τις 4 Αυγούστου, που ένιωθα ανίκανη να εργαστώ εν θερμώ πάνω σε ένα τόσο συγκλονιστικό και ευαίσθητο θέμα. Γι' αυτό και αρνήθηκα αρχικά, αλλά τους κάλεσα πίσω δύο μέρες αργότερα για να αποδεχτώ την πρόταση. Δεν γίνεται να αρνηθείς μια τέτοια ευκαιρία προκειμένου να μιλήσεις για τη Βηρυτό! Κι ύστερα ένιωσα τόσο ανίσχυρη, στο Παρίσι, που μου φάνηκε ένα καλός τρόπος να κάνω κάτι για τον Λίβανο. Ένα μήνα αργότερα, το άρθρο δημοσιεύτηκε, και ο εκδότης μου επέμεινε πολύ για να μην αρκεστώ σ' αυτό και να φτιάξω ένα βιβλίο, ένα νέο κεφάλαιο που θα ήταν η λογική συνέχεια των τριών προηγούμενων βιβλίων μου, Bye Bye Babylone, Ω Νύχτα, Ω Μάτια μου, και Η πολύ μεγάλη αραβική μου μελαγχολία. Ευτυχώς που επέμεναν και με έσπρωξαν, αλλιώς δεν θα είχα κάνει μάλλον τίποτα!
Δημιουργήσατε αυτό το έργο στο Παρίσι. Ήταν πιο περίπλοκο ή, αντίθετα, ευκολότερο να εργαστείτε χωρίς να είστε φυσικά παρούσα στο Λίβανο;
Ήταν πιο εύκολο! Αν ήμουν στο Λίβανο, δεν θα είχα κάνει ποτέ αυτό το βιβλίο, θα ήμουν έξω στους δρόμους, θα βοηθούσα και θα συμμετείχα στη διάσωση, στην ανοικοδόμηση, στις διαδηλώσεις. Αντί να κλαίγομαι συνέχεια στο Παρίσι και να θρηνώ, να νιώθω ανίσχυρη, αποφάσισα να ξεκινήσω αυτό το έργο που μου πήρε όλο τον χρόνο μου για έξι μήνες.
Τονίζετε επανειλημμένα στο βιβλίο την ιστορική, πολιτική και οικονομική σημασία του λιμανιού της Βηρυτού. Ποια είναι η συμβολική του σημασία για σας και για τον Λίβανο;
Μεγάλωσα στη γειτονιά που βρίσκεται πάνω από το λιμάνι της Βηρυτού. Για μένα, όπως και για τους περισσότερους κατοίκους της περιοχής, το λιμάνι έχει πάνω από όλα προσωπική σημασία. Διατηρώ αυτό το δέσιμο με το λιμάνι από την παιδική μου ηλικία, και στο βιβλίο μου διηγούμαι πολλά περιστατικά της ζωής μου που σχετίζονται με το λιμάνι, ιδίως από το 1979, όταν βρήκα καταφύγιο στη γιαγιά μου εν μέσω πολέμου, στο σπίτι της που απέχει 650 μέτρα από την τρίτη δεξαμενή, με θέα απευθείας στα σιλό (η οποία και καταστράφηκε πλήρως στις 4 Αυγούστου). Σε ένα από τα αποσπάσματα του βιβλίου, υπολογίζω, πάνω σε ένα χάρτη της Βηρυτού, τις αποστάσεις που χωρίζουν διάφορα μέρη που μου είναι οικεία, από τις αποθήκες και τα σιλό. Το διαμέρισμα των γονιών μου, της αδερφής μου, το Ορθόδοξο νοσοκομείο, κ.λπ. Για μας, περισσότερο από συμβολική σημασία, το λιμάνι έχει να κάνει με την εγγύτητα και το δέσιμο.
Η Sahar Fares ήταν εθελόντρια με τους πυροσβέστες της Βηρυτού και έχασε τη ζωή της στο λιμάνι. Γιατί την κάνατε στο βιβλίο σας μία κεντρική φιγούρα;
Το πρώτο πρόσωπο που εμφανίστηκε στις οθόνες του Λιβάνου και του κόσμου μετά την έκρηξη ήταν της Sahar. Με το εκτυφλωτικό της χαμόγελο και την ομορφιά της, τόσο ζωντανή, τόσο νέα! Η αντίθεση μεταξύ αυτού του προσώπου και της τερατώδους έκρηξης και των σκηνών αποκάλυψης που ακολούθησαν μας συνταράζει. Η Sahar είναι αυτή επίσης που βιντεοσκόπησε τις τελευταίες στιγμές του υπόστεγου που περιείχε το νιτρικό αμμώνιο, στην προκυμαία, μερικά δευτερόλεπτα πριν από την έκρηξη. Η μόνη ταινία που διαθέτουμε.
Η ίδια επίσης πήρε εκείνη την περίφημη φωτογραφία των τριών ανδρών που προσπαθούσαν να ανοίξουν την πόρτα του υπόστεγου. Η Sahar βρίσκεται πραγματικά στην καρδιά του δράματος. Δεν είναι μόνο για μένα ένα κεντρικό πρόσωπο: κατά τη διάρκεια των έξι μηνών που κράτησε η δουλειά μου για το βιβλίο, νέες φωτογραφίες και βίντεο από τη ζωή της Sahar συνέχισαν να εμφανίζονται στα τηλέφωνα των Λιβανέζων. Ο αρραβώνας της Sahar, τα τελευταία Χριστούγεννα της Sahar, η Sahar σε ένα πάρτι ή ένα πικνίκ ή η Sahar στο σκι… Είναι αστραφτερή και χαρούμενη σε κάθε μία από αυτές τις φωτογραφίες· σου σπαράζει την καρδιά. Φαντάζομαι ότι αν αυτές οι νέες φωτογραφίες μου φέρνουν κάθε φορά δάκρυα στα μάτια, θα συγκινούν βαθιά και τους αναγνώστες. Επέλεξα να αναπαραγάγω μερικές από αυτές.
Στο "Λιμάνι μου της Βηρυτού" υπάρχουν διάσπαρτα πορτρέτα από μερικά από τα 200 και πλέον θύματα της διπλής έκρηξης. Γιατί επιλέξατε να ζωγραφίσετε τα θύματα και να τα παρουσιάσετε με τα ονόματά τους;
Ήταν πολύ φυσικό, καθώς έκανα ένα βιβλίο για αυτό το θέμα, να είναι παρόντα τα θύματα στις σελίδες του. Οι Λιβανέζοι έζησαν τις πρώτες εβδομάδες και τους πρώτους μήνες μετά την έκρηξη με τις φωτογραφίες των θυμάτων μόνιμα στις οθόνες τους, γέμιζαν τα κοινωνικά δίκτυα, και αναδημοσιεύονταν αδιάκοπα. Πολλές άλλες φωτογραφίες εκτός από εκείνες της Sahar έχουν γίνει εικονικές, όπως αυτή με τους τρεις πυροσβέστες με σμόκιν από την ίδια οικογένεια· ή του Elias, του 15χρονου αγοριού που πέθανε δύο εβδομάδες μετά την έκρηξη· της μικρής Αλεξάνδρας, μόλις τριών ετών, η οποία έχει εμπνεύσει πολλούς καλλιτέχνες που την έχουν αναπαραστήσει ως άγγελο ή με τη σημαία του Λιβάνου… και πολλοί άλλοι. Πολύ γρήγορα, ένιωσα ότι ήξερα κάθε θύμα προσωπικά, τόσο οικεία είχαν γίνει για μένα τα πρόσωπά τους (κάποια μου ήταν και στην πραγματικότητα γνωστά). Η περιοχή πάνω από το λιμάνι της Βηρυτού είναι η περιοχή όπου μεγάλωσα και όπου ζει ακόμη όλη η οικογένειά μου.
Τι ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν οι καλλιτέχνες ώστε να διατηρηθεί η μνήμη των γεγονότων της 4ης Αυγούστου 2020;
Οι καλλιτέχνες θα παίξουν κατά τη γνώμη μου έναν προφανή ρόλο για τη μνήμη. Φυσικά, πολλές πολύ διαφορετικές μορφές τέχνης θα αναπτυχθούν γύρω από αυτό το δράμα. Εξάλλου αυτό έχει ήδη αρχίσει σε μεγάλο βαθμό. Πιστεύω όμως ότι η μνήμη και η αρχειοθέτηση είναι δύο προβληματικές στην καρδιά του καλλιτεχνικού έργου αυτή τη στιγμή στον Λίβανο, και γενικότερα στη Μέση Ανατολή όπου αυτή η λειτουργία είναι εντελώς ανύπαρκτη. Οι καλλιτέχνες καλύπτουν αυτό το κενό με τη δουλειά τους. Μια άλλη σημαντική λειτουργία του καλλιτέχνη στην περιοχή είναι η πολιτική στράτευση που φάνηκε και με την thawra (επανάσταση). Κι έπειτα, η τέχνη είναι βάλσαμο για τις πληγές. Κι από πληγές, έχουμε αρκετές.
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
