Εγκαταλελειμμένοι στη μέση
της Σαχάρας
"Στη Μεσόγειο τουλάχιστον, η θάλασσα αποβάλλει τα πτώματα, ενώ η Σαχάρα τα καταπίνει. Δεν θα μάθουμε ποτέ πόσοι άνθρωποι πέθαναν εδώ μέσα στην αδιαφορία". (Azizou Chehou, ο άνθρωπος που σώζει τις ζωές των ναυαγισμένων μεταναστών στη Σαχάρα).
Le Monde - 10.05.2023
Μεταξύ Αλγερίας και Νίγηρα η υπαίθρια φυλακή της Assamaka
Shaï Pauset
Afrique XXI - 8 Μαίου 2023
Από το 2014, η Αλγερία πολλαπλασιάζει τις απελάσεις υποσαχάριων μεταναστών προς το Νίγηρα σε λιγότερο ή περισσότερο επίσημα κομβόι, με απάνθρωπο τρόπο. Εγκαταλελειμμένοι στην έρημο, πρέπει να περπατήσουν αρκετές ώρες για να φτάσουν στο χωριό Assamaka, όπου, αφημένοι στην τύχη τους, επιβιώνουν όσο καλύτερα μπορούν.
Ουρές μεταναστών εκτείνονται μέχρι εκατό μέτρα στη μέση της ερήμου της Νιγηρίας. Περιμένουν στις πύλες του αστυνομικού τμήματος της Assamaka. Τα τελευταία δέκα χρόνια, αυτό το χωριό κοντά στα σύνορα μεταξύ της Αλγερίας και του Νίγηρα υποδέχεται τους υποσαχάριους μετανάστες που απελαύνονται από την Αλγερία. Οι τελευταίοι μερικές φορές δεν έχουν άλλη επιλογή από το να μείνουν εκεί χωρίς καμία λύση και να περιπλανώνται στους δρόμους αυτής της μικρής πόλης χαμένης στη μέση της ερήμου. Μεταξύ 1ης Ιανουαρίου και 1ης Απριλίου 2023, η ΜΚΟ Alarme Phone Sahara, η οποία βοηθά τους μετανάστες στη ζώνη Σαχέλ-Σαχάρας, μέτρησε 11.336 άτομα που απελάθηκαν από την Αλγερία στον Νίγηρα. Στις αρχές Μαΐου, περισσότεροι από 5.000 από αυτούς είχαν αποκλειστεί στην Assamaka, σύμφωνα με τις αρχές του Νίγηρα.
Από το 2014, η Αλγερία έχει μετατραπεί σε μηχανή απελάσεων. Η χώρα αυτή την οποία επέλεγαν πολλοί υποσαχάριοι για να μεταναστεύσουν, έκλεινε επί μακρόν τα μάτια σε ένα φαινόμενο με το οποίο όλοι έδειχναν να βολεύονται: οι μετανάστες έρχονταν για να κάνουν τις δουλειές που οι νέοι Αλγερινοί απέφευγαν πλέον. Κι έπειτα όλα άλλαξαν μετά από μια τραγωδία: στις 2 Οκτωβρίου 2013, 92 μετανάστες (κυρίως Νιγηριανοί) βρέθηκαν νεκροί στην έρημο, λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα Νίγηρα-Αλγερίας. Ήταν μέλη μιας αυτοκινητοπομπής 112 ατόμων, στην πλειονότητά τους γυναίκες και παιδιά, που είχαν έρθει από την περιοχή Zinder, στο νότιο τμήμα του Νίγηρα. Μετά από αυτή τη μακάβρια ανακάλυψη, τα δύο κράτη αύξησαν τον αριθμό των ελέγχων στο δρόμο και κατέληξαν σε μια (σιωπηρή) συμφωνία τον Δεκέμβριο του 2014 που επέτρεψε στην Αλγερία να στέλνει πίσω τις γυναίκες και τα παιδιά του Νίγηρα που είχαν εισέλθει παράνομα στο έδαφός της.
"Η συμφωνία αυτή υποτίθεται ότι θα επέτρεπε στην Αλγερία να στέλνει πίσω στον Νίγηρα πολίτες του Νίγηρα που βρίσκονταν σε παράτυπη κατάσταση", αναφέρει η ΜΚΟ Alarme Phone Sahara. Αλλά η πραγματικότητα σήμερα είναι πολύ διαφορετική. Ενώ τα πρώτα χρόνια μετά την υπογραφή της συμφωνίας οι περισσότεροι από τους επαναπατριζόμενους ήταν γυναίκες και παιδιά (πολλοί από αυτούς από την περιοχή Zinder), με την πάροδο του χρόνου οι στόχοι της αλγερινής αστυνομίας έχουν αλλάξει. Ξεκίνησε να απελαύνει άνδρες από τον Νίγηρα και στη συνέχεια, από το 2017, υπηκόους εκτός Νίγηρα - κυρίως Δυτικοαφρικανούς, αλλά και Σύρους, Παλαιστινίους και Μπαγκλαντεσιανούς. Πολλοί είναι νέοι άνδρες, ακόμη και ανήλικοι, και ορισμένοι από αυτούς δεν θα έπρεπε να απελαθούν - είτε επειδή διαμένουν νόμιμα στην Αλγερία είτε επειδή έχουν πιστοποιητικό πρόσφυγα που έχει εκδοθεί από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες.
Από το 2018 και μετά, παρατηρείται, σύμφωνα με τα λόγια ενός υπαλλήλου του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) που είχε τοποθετηθεί παλιά στη Νιαμέι, "ενα πραγματικό κυνήγι μαύρων ανθρώπων" στις πόλεις της Αλγερίας. Ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών, Felipe González Morales, εξέφρασε την ανησυχία του τον Οκτώβριο του 2018. Στο τέλος μιας αποστολής στον Νίγηρα, κατήγγειλε τον "τρόπο δράσης" που επέλεξαν οι αλγερινές αρχές. "Αυτές οι ομαδικές απελάσεις από την Αλγερία στον Νίγηρα αποτελούν κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, ιδίως της θεμελιώδους αρχής της μη επαναπροώθησης και της δέουσας διαδικασίας, και πρέπει να σταματήσουν αμέσως", υποστήριξε. Χωρίς να υπάρξει αποτέλεσμα. Οι αρχές του Νίγηρα καταγγέλλουν κι αυτές μάταια την αλγερινή παρεκτροπή. Τον Φεβρουάριο του 2017, ο σημερινός πρόεδρος Mohamed Bazoum, τότε υπουργός Εσωτερικών, ζήτησε από την Αλγερία να σταματήσει αυτές τις απελάσεις. Και πάλι χωρίς επιτυχία.
Μία "ρατσιστική" πολιτική
Στις 12 Φεβρουαρίου 2023, ένα κομβόι έφτασε στο "Σημείο Μηδέν", ένα no man’s land στα σύνορα Αλγερίας-Νιγηρίας, όπου οι αλγερινές αρχές πετούν τους μετανάστες στη μέση της ερήμου. Από τους 899 ανθρώπους που έφτασαν εκείνη την ημέρα, το Alarme Phone Sahara κατέγραψε κυρίως υπηκόους της Γουινέας και του Μάλι και μόνο ένα άτομο νιγηριανής υπηκοότητας. Ανάμεσά τους, ένας μεγάλος αριθμός ανδρών, αλλά και γυναίκες, ενίοτε έγκυες, παιδιά και ηλικιωμένους. Σε ορισμένους είχαν αφαιρεθεί τα υπάρχοντά τους κατά τη σύλληψή τους. Απομονωμένοι στη μέση της ερήμου, μερικές φορές στη μέση της νύχτας, όλοι τους αναγκάζονται να περπατήσουν 15 χιλιόμετρα δίχως φαγητό ή νερό για να φτάσουν στο χωριό Assamaka. Μια διαδρομή όπου μπορεί να χαθεί κανείς. Εγκαταλειποντάς τους με αυτόν τον τρόπο, η αλγερινή κυβέρνηση τους θέτει σε θανάσιμο κίνδυνο.
Πώς εξηγείται ότι το Αλγέρι εκμεταλλεύεται αυτή τη συμφωνία με τη Νιαμέι για να απελάσει όλους τους υπηκόους της υποσαχάριας Αφρικής; "Ακόμα και σε επίπεδο Αφρικανικής Ένωσης, κανείς δεν κάνει τίποτα, η Αλγερία συνεχίζει να κάνει ό,τι θέλει", διαμαρτύρεται ο Moctar Dan Yaye, της Alarme Phone Sahara. Ο τελευταίος καταγγέλλει "μια ρατσιστική πολιτική" της Αλγερίας, η οποία επιδιώκει να "ξεφορτωθεί τους μαύρους στη χώρα". Μια δυναμική εκδιώξεων που αυξάνεται συνεχώς. "Σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέγραψαν οι παρατηρητές της Alarme Phone Sahara στην Assamaka, τουλάχιστον 24.250 άνθρωποι απελάθηκαν από την Αλγερία στον Νίγηρα με επίσημα και ανεπίσημα κομβόι κατά τη διάρκεια του έτους 2022", αναφέρει η ΜΚΟ.
Αντιμέτωποι με αυτή την εισροή (+35% των αιτήσεων για βοήθεια το 2022 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών στον Νίγηρα), οι οργανώσεις που παρέχουν βοήθεια στους μετανάστες βρίσκονται σε αδιέξοδο. Ο ΔΟΜ [Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης -σ.σ.] φαίνεται να έχει παραλύσει. Ο Moctar Dan Yaye αναφέρει ότι ο οργανισμός αναγκάστηκε να κλείσει τις πόρτες του στις νέες αφίξεις, για να βρει χρόνο να επεξεργαστεί τους φακέλους των μεταναστών που βρίσκονται ήδη στη χώρα. Ωστόσο, οι επαναπατριζόμενοι από την Αλγερία, όταν φτάσουν στην Assamaka, πρέπει να περάσουν μέσω αυτής της οργάνωσης του ΟΗΕ. Έχουν να επιλέξουν, είτε να προσπαθήσουν να ξαναμπούν στην Αλγερία (ή στη Λιβύη), είτε να ζητήσουν άσυλο στον Νίγηρα, είτε να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσής τους. Όταν επιλέξουν τη δεύτερη επιλογή, πρέπει να υποβάλουν αίτηση στο κέντρο του ΔΟΜ στην Assamaka. Το κέντρο αυτό είναι πλέον κλειστό για νέες αιτήσεις επειδή είναι υπερφορτωμένο. "Από την αρχή του έτους, έχουμε παρατηρήσει μια επιβράδυνση στην οργάνωση αυτών των κομβόι επαναπατρισμού. Ως αποτέλεσμα, οι παλιοί που βρίσκονταν ήδη εκεί παραμένουν και οι μετανάστες συνεχίζουν να φτάνουν. Αυτό είναι που δημιουργεί την πλημμυρίδα αυτή", λέει ο Boulama Elhadji Gori, αναπληρωτής υπεύθυνος προγράμματος για τον Νίγηρα στη ΜΚΟ Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF). Μέχρι τα τέλη Μαρτίου, ούτε ο ΔΟΜ ούτε η κυβέρνηση του Νίγηρα είχαν θέσει σε εφαρμογή τα μέσα που θα επέτρεπαν να φύγουν από το χωριό όσοι βρίσκονται εκεί εγκλωβισμένοι. Όταν το Afrique XXI επικοινώνησε μαζί τους, δεν έλαβε απάντηση.
Οι μετανάστες που έχουν φτάσει στην Assamaka είναι επομένως καταδικασμένοι να περιπλανώνται στους δρόμους. Ο Boulama Elhadji Gori υπολογίζει τον πληθυσμό του χωριού σε 6.000, σε σύγκριση με τους 1.000 κατοίκους που αριθμούσε πριν από μερικά χρόνια. Ο ίδιος κάνει λόγο για "ανθρωπιστική κρίση". "Το χωριό έχει ξεχειλίσει", λέει. Οι μετανάστες εγκαθίστανται γενικά στο κέντρο υγείας ή στον περιβάλλοντα χώρο όπου επικρατούν απαράδεκτες συνθήκες υγιεινής, επειδή το κέντρο δεν ήταν ποτέ προετοιμασμένο για κάτι τέτοιο. Στην περιοχή αυτή, οι κάτοικοι υπέφεραν ήδη από έλλειψη πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες πριν από την εισροή των εξορίστων. Επιπλέον, προσθέτει ο Boulama Elhadji Gori, "οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε απόγνωση, είναι εκτεθειμένοι σε διάφορους κινδύνους, όπως εκβιασμοί, πορνεία, αλλά και σε συνθήκες υγιεινής που μπορούν να επηρεάσουν την υγεία τους".
Μία ανθρωπιστική και κοινωνική κρίση
Ο Moctar Dan Yaye βρίσκεται σε επαφή με επί τόπου ανταποκριτές. Αναφέρουν ότι η κατάσταση έχει γίνει ανυπόφορη. "Οι μετανάστες που έχουν εγκλωβιστεί στην Assamaka δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ζητιανεύουν όλη μέρα για να επιβιώσουν και να κοιμούνται στους δρόμους του χωριού. Οι εκδιωγμένοι άνθρωποι κλέβουν και σφάζουν ακόμη και ζώα για να φάνε. Αυτό δημιουργεί πρόσθετη ένταση και συγκρούσεις", λέει.
Ωστόσο, οι αρχές γνωρίζουν την κατάσταση. Τον Απρίλιο, ο Elhadj Magagi Maman Dada, κυβερνήτης της περιοχής της Αγκαντέζ, περιέγραψε την κατάσταση ως "ανθρωπιστική και κοινωνική κρίση". Σε συνέχεια αυτών των δηλώσεων, κάλεσε τους επικεφαλής των θεσμικών δομών και τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών σε μια συνάντηση κατά την οποία συγκροτήθηκε μια ομάδα εργασίας για να εξετάσει τα προβλήματα των συνθηκών διαβίωσης των εκεί μεταναστών. Ο Υπουργός Εσωτερικών του Νίγηρα επισκέφθηκε επίσης το κέντρο του ΔΟΜ στην Αγκαντέζ, τη μεγάλη πόλη στο βόρειο τμήμα της χώρας, και στη συνέχεια την Assamaka, που βρίσκεται περίπου 500 χλμ. από την Αγκαντέζ.
Παρά τις πρωτοβουλίες αυτές, η Alarme Phone Sahara δεν έχει παρατηρήσει μέχρι στιγμής καμία αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο φροντίζονται οι μετανάστες. Επί τόπου, οι τελευταίοι καταγγέλλουν τη συμπεριφορά του ΔΟΜ, ο οποίος συνεχίζει να μην αναλαμβάνει τους νεοαφιχθέντες.
Ο Moctar Dan Yaye καταγγέλλει αυτήν την εθελοτυφλία: "Μας εκπλήσσει η σιωπή των μεγάλων δυνάμεων, παρόλο που εμείς κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου εδώ και χρόνια". Στις 21 Μαρτίου, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δημοσίευσαν μια ανακοίνωση με την οποία ζητούν την προστασία των μεταναστών που εγκαταλείπονται στην έρημο. Η ΜΚΟ κατήγγειλε μια πρωτοφανή κατάσταση. "Θα πρέπει να επιβληθούν κυρώσεις κατά της Αλγερίας, ώστε να σταματήσει να συμπεριφέρεται σαν παράνομο κράτος", εξηγεί ο Moctar Dan Yaye. Όμως, σύμφωνα με τον ίδιο, η εφαρμογή των διεθνών κυρώσεων φαίνεται ακόμη μακριά, ενόψει των αντιδράσεων στην άλλη πλευρά της Μεσογείου. Για τον ίδιο, το κλείσιμο των ευρωπαϊκών συνόρων προσφέρει λίγες ελπίδες για μια διεθνή αντίδραση. Καταγγέλει "την επιθυμία της Δύσης να περοχαρακωθεί ως φρούριο, ξεχνώντας ότι η δική της ιστορία αποτελείται από μεταναστεύσεις".
Για να βοηθήσει τα άτομα που απελαύνονται με κομβόι από την Αλγερία και κατευθύνονται στην Assamaka στα σύνορα Αλγερίας-Νιγηρίας, η Alarme Phone Sahara (APS) αγόρασε ένα τρίκυκλο όχημα tuk tuk που χρησιμοποιείται για διάφορες καταστάσεις ανάγκης ή κινδύνου.
Η ομάδα APS στην Assamaka έχει θέσει ως αποστολή της τη διάσωση ανθρώπων με το τρίκυκλο όχημα που έχουν απελαθεί και έχουν χαθεί στο δρόμο από το "Σημείο Μηδέν" προς την Assamaka ή έχουν μείνει πίσω.
Σε όλη αυτή τη διαδρομή, μερικοί άνθρωποι χάνονται στην έρημο, ιδίως όταν φτάνουν τη νύχτα και χάνουν τον προσανατολισμό τους. Επιπλέον, πολλοί απελαθέντες φτάνουν τραυματισμένοι και άρρωστοι μετά από κακομεταχείριση από τις αλγερινές δυνάμεις ασφαλείας και αφού πέρασαν αρκετές ημέρες διασχίζοντας την έρημο στην πλατφόρμα ενός φορτηγού. Ειδικά οι άρρωστοι και οι τραυματίες, συχνά δεν έχουν πλέον τη δύναμη να περπατήσουν από το "Σημείο Μηδέν" μέχρι την Assamaka.
Η πρώτη χρήση του νέου οχήματος πραγματοποιήθηκε στις 29 Ιουλίου 2022, όταν μια ομάδα απελαθέντων από ανεπίσημο κομβόι έφτασε στην Assamaka με τα πόδια. Ένας άνδρας με τραύματα στο κεφάλι και στα πόδια, ο οποίος κούτσαινε ως αποτέλεσμα κακομεταχείρισης από τις αλγερινές δυνάμεις ασφαλείας, μεταφέρθηκε από το τοπικό αστυνομικό τμήμα στην κλινική.
Επί τόπου στην Assamaka, το τρίκυκλο χρησιμοποιείται επίσης για την παροχή πρακτικής υποστήριξης στους απελαθέντες, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς τραυματιών και ασθενών στον τοπικό τομέα υγείας όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και εύκολα.
Alarme Phone Sahara
Στην έρημο Tenere, στη νότια κεντρική Σαχάρα, μπορεί να περάσουν μέρες χωρίς να φανεί ούτε ένα όχημα στο δρόμο. Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, χάλασε το κιβώτιο ταχυτήτων ενός φορτηγού που μετέφερε 25 μετανάστες με προορισμό τη Λιβύη. Όταν έφτασε βοήθεια τρεις ημέρες αργότερα, οι μετανάστες ήταν πεινασμένοι, διψασμένοι και τραυματισμένοι. Αν δεν ήταν οι διασώστες τους, η Alarm Phone Sahara, θα μπορούσαν κάλλιστα να είχαν χαθεί.
Η έρημος Σαχάρα είναι μία από τις πιο επικίνδυνες μεταναστευτικές διαδρομές στον κόσμο. 'Εχουν χαθεί τόσες πολλές ζωές που έχει χαρακτηριστεί ως "μαζικός τάφος για τους μετανάστες". Ο οργανισμός μετανάστευσης των Ηνωμένων Εθνών, ο ΔΟΜ, εκτιμά ότι μεταξύ 2014 και 2018, τουλάχιστον 30.000 άνθρωποι εξαφανίστηκαν στη διαδρομή αυτή της ερήμου - ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανότατα πολύ μεγαλύτερος.
Η διάσχιση της τεράστιας ξηρής έκτασης έχει γίνει πιο δύσκολη μετά την ψήφιση νόμου το 2015 στον Νίγηρα, που ποινικοποιεί τη λαθραία διακίνηση ανθρώπων. Από τότε, λέει ο ΔΟΜ, ο επίσημος αριθμός των μεταναστών που χρησιμοποιούν τη διαδρομή έχει μειωθεί κατά σχεδόν 80 τοις εκατό. Ωστόσο, οι ίδιοι οι μετανάστες δεν έχουν σταματήσει να έρχονται. Αντιθέτως, χρησιμοποιούν πιο απομακρυσμένες και συχνά πολύ πιο επικίνδυνες διαδρομές.
Πριν από περίπου δύο χρόνια, κι ενώ η κατάσταση επιδεινωνόταν, μια ομάδα ακτιβιστών αποφάσισε να κάνει κάτι. Δημιούργησαν μια τηλεφωνική γραμμή βοήθειας για τους μετανάστες που έχουν εγκλωβιστεί στην έρημο, την Alarm Phone Sahara. Ο Chehou Azizou, δημοσιογράφος και πρώην δάσκαλος, είναι επικεφαλής της APS από τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους.
Η πρώτη λειτουργία της Alarm Phone Sahara είναι η παροχή τηλεφωνικής γραμμής για τους μετανάστες που βρίσκονται σε κίνδυνο. Η τηλεφωνική γραμμή έχει τον κωδικό χώρας του Νίγηρα, επειδή εκεί βρίσκεται η έδρα της, αν και το δίκτυο διαθέτει επίσης συνεργάτες στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο, το Τόγκο, το Μαρόκο, τη Γερμανία και την Αυστρία.
Marion MacGregor
Info Migrants - 20.11.2019
