Είναι τα Φαγιούμ μία πιστή απεικόνιση του προσώπου μιας μούμιας; Μία αυστρογερμανική ερευνητική ομάδα εξέτασε και επαλήθευσε την υπόθεση αυτή.
Το πρόσωπο μιας μούμιας παιδιού - Παλαιοακτινογραφική έρευνα και σύγκριση μεταξύ της ανακατασκευής του προσώπου και του πορτραίτου μιας αιγυπτιακής μούμιας παιδιού της Ρωμαϊκής περιόδου
Andreas G. Nerlich , Lukas Fischer, Stephanie Panzer, Roxane Bicker, Thomas Helmberger, Sylvia Schoske
PLOS ONE, 16.09.2020
*
Στους ελληνορωμαϊκούς χρόνους, στην περιοχή Fayoum της Κάτω-Αιγύπτου Fayoum, τοποθετούσαν παραδοσιακά ένα ζωγραφισμένο πορτραίτο πάνω στο πρόσωπο ενός νεκρού ατόμου. Τα πορτραίτα αυτά στις μούμιες καταδεικνύουν μία σημαντική ποικιλομορφία μεταξύ ατόμων. Φαίνεται έτσι πως τα πορτραίτα δημιουργήθηκαν ξεχωριστά για κάθε άτομο. Στην παρούσα μελέτη, εξετάσαμε μία ατόφια μούμια μικρού παιδιού με το τυπικό της πορτρέτο μέσω μιας τομογραφίας ολόκληρου του σώματος. Αυτό έγινε για να ληφθούν φυσικές πληροφορίες για το παιδί ώστε να υπάρξει μία βάση για μια εικονική ανακατασκευή του προσώπου, προκειμένου να συγκριθεί με το πορτρέτο της μούμιας. Προσδιορίσαμε τη μούμια ως ένα αρσενικό παιδί ηλικίας 3-4 ετών του οποίου ο ενταφιασμός ακολούθησε την τυπική αρχαία αιγυπτιακή τελετουργία μουμιοποίησης. Πιθανότατα υπέφερε από πνευμονική λοίμωξη στην δεξιά πλευρά του, η οποία μπορεί να ήταν και η αιτία θανάτου του. Το ανακατασκευασμένο πρόσωπο έδειξε σημαντικές ομοιότητες με το πορτρέτο, επιβεβαιώνοντας την ιδιαιτερότητα του πορτρέτου ως προς το άτομο αυτό. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ πορτρέτου και προσώπου. Η προσωπογραφία φαίνεται να δείχνει ένα ελαφρώς μεγαλύτερο άτομο, κάτι που μπορεί να οφείλεται σε καλλιτεχνικές συμβάσεις εκείνης της περιόδου.
Υλικά και μέθοδοι
Η μούμια (1) είναι μέρος της συλλογής του Μουσείου Staatliches Ägyptischer Kunst (SMAEK) του Μονάχου όπου έχει καταχωρηθεί με τον αριθμό 130S 1307. Φυλάγεται εκεί από το 1912, απ' όταν ο διάσημος αιγυπτιολόγος Sir Flinders Petrie δώρισε τη μούμια στη Βαυαρική Συλλογή Αρχαιοτήτων. Τα αρχεία αυτού του αντικειμένου δείχνουν ότι ο Sir Petrie είχε ανακαλύψει τη μούμια το 1880 σε ένα νεκροταφείο κοντά στην πυραμίδα της Hawara στην Κάτω Αίγυπτο, κοντά στην περιοχή Fayum, η οποία είναι γνωστό ότι έχει φιλοξενήσει πολλούς οικισμούς της ρωμαϊκής περιόδου με τα σχετικά τους νεκροταφεία.
Ένα έθιμο που συναντάται ειδικά στην αρχαία αιγυπτιακή ελληνορωμαϊκή περίοδο, σε πολλές ταφές εκείνης της περιόδου, είναι η τοποθέτηση πορτραίτου μούμιας πάνω στο ταριχευμένο πρόσωπο, ενώ το υπόλοιπο σώμα είναι τυλιγμένο μέσα σε λωρίδες από λινό σύμφωνα με τις τυπικές αρχαίες αιγυπτιακές ταφικές τελετές. [1]. Από τότε που αναφέρθηκαν για πρώτη φορά από τον Αυστριακό έμπορο τέχνης Theodor Graf το 1887, έχουν ανακαλυφθεί περίπου 1.000 τέτοια πορτρέτα, τα περισσότερα από τα οποία έχουν βρεθεί στην περιοχή Fayoum. Σήμερα, αρκετές εκατοντάδες από αυτά τα πορτρέτα θεωρείται ότι υπάρχουν σε διάφορα μουσεία και συλλογές, είτε ως απομονωμένα αντικείμενα είτε ως μέρη ατόφιας μούμιας. Ωστόσο, μόνο το 10% περίπου των πορτρέτων εξακολουθεί να είναι ενσωματωμένο στη μούμια.
Αυτά τα πορτραίτα Φαγιούμ φαίνεται ότι παραπέμπουν στα ρωμαϊκά έθιμα των ταφικών πορτρέτων που υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύουν τον νεκρό στη μεταθανάτια ζωή του. Στην αυτοκρατορική ρωμαϊκή ηπειρωτική χώρα, επιτύμβιες στήλες, συχνά πέτρινες, τοποθετούνταν κοντά στην τεφροδόχο του νεκρού. Ωστόσο, όπως φαίνεται π.χ. στην περίπτωση του Ιούλιου Καίσαρα, χρησιμοποιούνταν επίσης κέρινα ομοιώματα ως ανάμνηση του νεκρού, τα οποία παρέχουν πολύ ρεαλιστικές αναπαραστάσεις (η λεγόμενη "Δημοκρατική Ρωμαϊκή προσωπογραφία"). Το έθιμο αυτό μπορεί να επηρέασε το αιγυπτιακό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπου κατασκευάζονταν πίνακες σε μικρές σανίδες από πολύ ανθεκτικό ξύλο, ζωγραφισμένα είτε με χρωματιστό μελισσοκέρι (εγκαυστική ζωγραφική) είτε με τέμπερες.
Κάποιες παλαιότερες μελέτες εξέτασαν το ενδεχόμενο να αντιπροσωπεύει πραγματικά το πορτρέτο το πρόσωπο του θανόντα. 'Αλλες πιο πρόσφατες μελέτες συνέλεξαν συγκρίσεις δημοσιευμένων ανακατασκευών προσώπου τέτοιων ταφών με τα πορτρέτα τους, με πολύ διαφορετικά αποτελέσματα, που κυμαίνονται μεταξύ της πλήρους αντιστοιχίας και της απόλυτης απόκλισης. Όλες αυτές οι έρευνες έχουν γίνει σε ενήλικες μούμιες, καμία σε ανήλικο άτομο.
Στην παρούσα μελέτη, παρουσιάζουμε την πρώτη επιστημονική έκθεση που συγκρίνει την αναδόμηση προσώπου μιας αρχαίας αιγυπτιακής μούμιας της ρωμαϊκής περίοδου με το πορτρέτο της. Πέρα από την απλή ανακατασκευή των χαρακτηριστικών του προσώπου, διερευνήσαμε το βαθμό αντιστοιχίας / απόκλισης, τους πιθανούς λόγους που ευθύνονται γι' αυτό και τις γενικότερες προεκτάσεις για την ερμηνεία του πορτρέτου της μούμιας. Επιπλέον, η εκτεταμένη ακτινογραφική έρευνα της μούμιας παρέχει πληροφορίες για τις φυσικές ιδιότητες και τις ασθένειες των παιδιών εκείνης της περιόδου.
Παλαιότερη ακτινογραφική εξέταση
Η μούμια είχε ήδη περάσει από ακτίνες Χ το 1984. Το πλήρες σώμα είχε ακτινογραφηθεί και οι εικόνες στη συνέχεια συγχωνεύθηκαν σε μια εικόνα ολόκληρου του σώματος. Οι αρχικές ακτινογραφίες ήταν διαθέσιμες για την παρούσα μελέτη.
Τομογραφία (σάρωση CT)
Για να μάθουμε περισσότερα σχετικά με το άτομο, η μούμια εξετάστηκε διεξοδικά χρησιμοποιώντας την CT σάρωση ολόκληρου του σώματος (64-row detector CT, LightSpeed VCT, General Electrics, Milwaukee, Wisconsin, USA) σε ύπτια θέση με πάχος "φέτας" 0,625 mm, διάστημα 0,625 mm, 120 kV και 200 mA, και βάσει ενός τυπικού αλγορίθμου. Πρόσθετες τρισδιάστατες και πολυεπίπεδες ανακατασκευές καθώς και προβολές μεγίστης έντασης προετοιμάστηκαν στον αντίστοιχο σταθμό εργασίας (ADW 4.4, General Electrics, Milwaukee, Wisconsin, USA).[...]
Αποτελέσματα
Ακτινογραφία μέσω ακτίνων Χ ολόκληρου του σώματος της μούμιας.
Η πλήρης ακτινογραφία του σώματος του παιδιού που έγινε κατά την πρώτη εξέταση της μούμιας το 1984 δείχνει ένα πλήρες παιδικό ανθρώπινο σώμα σε σωστή ανατομική θέση. Σύμφωνα με το μεγάλο μέγεθος των οστών και την οδοντοστοιχία (στο βαθμό που ήταν ανιχνεύσιμη στην πρόσθια-οπίσθια θέση του σώματος), η ηλικία του ατόμου προσδιορίστηκε στα 4-6 έτη. Αρκετά σκελετικά στοιχεία μετατοπίστηκαν ελαφρώς –προφανώς λόγω της μεταθανάτιας συστολής του σώματος όταν αυτό αφυδατώθηκε. Δεν έγινε δυνατό να εξακριβωθούν περαιτέρω βιογραφικά ή παθολογικά δεδομένα· συγκεκριμένα, δεν ελήφθησαν στοιχεία για το φύλο του παιδιού. Επιπλέον, κανένα ξένο σώμα (όπως φυλακτά) δεν μπορούσε να φανεί, όπως δεν μπορούν να αξιολογηθούν και δομές μαλακών ιστών.[...].
Ακτινολογική εκτίμηση της ηλικίας και του φύλου μέσω της σάρωσης CT
Το φύλο του ατόμου προσδιορίστηκε εύκολα από την παρουσία πολύ καλά συντηρημένων εξωτερικών αρσενικών γεννητικών οργάνων. Η ηλικία του ατόμου εκτιμήθηκε χρησιμοποιώντας μετρήσεις για το μήκος του σώματος και των οστών, την οστεοποίηση, την ανάπτυξη δοντιών, και με την πρόσθεση συμπληρωματικών παρατηρήσεων. Οι μετρήσεις του μήκους του σώματος (78 cm) και των οστών δείχνουν ένα άτομο (παιδί αρσενικού φύλου) ηλικίας 3 ετών +/- 12 μηνών. Η οστεοποίηση – ιδιαίτερα εκείνη των καρπιαίων οστών– ταιριάζει περισσότερο με την ηλικία των 3-4 ετών. Το μοντέλο της οδοντικής ηλικίας με εμφανή φυλλοβόλα δόντια D1-5 στην άνω και κάτω γνάθο υποδεικνύει επίσης ένα ατόμο ηλικίας 3-5 ετών. Οι μετωπιαίες και οι σφαιροειδείς κοιλότητες δεν περιέχουν αέρα, ενώ η μαστοειδής απόφυση περιέχει ελάχιστο. Η άκρη του δεύτερου αυχενικού σπονδύλου (του άξονα) δεν έχει ακόμη οστεωθεί, επομένως το δόντι του άξονα και το σώμα εξακολουθούν να διαχωρίζονται. Συνοπτικά, οι περισσότεροι δείκτες υποδηλώνουν μια ηλικία μεταξύ περίπου 3 και 4 ετών. [...]
Αποτέλεσμα της ανακατασκευής του προσώπου
Τα δεδομένα CT για το κρανίο επέτρεψαν την εικονική ανακατασκευή του προσώπου. Η χρήση των τιμών αναφοράς για τον μαλακό ιστό και την τοποθετήση των βολβών των ματιών, το σχήμα και το μέγεθος της μύτης, την πρόσθεση των αυτιών κ.λπ. έγινε σύμφωνα με τα διαθέσιμα καθιερωμένα δεδομένα, με κάποιες μικρές καλλιτεχνικές διορθώσεις. Το χρώμα του δέρματος και των μαλλιών, καθώς και η μορφή του χτενίσματος προσαρμόστηκαν στο τέλος της διαδικασίας για να αντιστοιχούν στις πληροφορίες που δίνονται από το πορτρέτο. [...]
Η ανακατασκευή του προσώπου δείχνει ένα παιδί με τυπικά παιδικά χαρακτηριστικά του προσώπου πολύ παρόμοια με αυτά του πορτρέτου. Στο βιομετρικό επίπεδο, οι αναλογίες μεταξύ της διάστασης του μετώπου και της γραμμής των ματιών, όπως και η απόσταση από το κάτω ρινικό άνοιγμα ως το άνοιγμα του στόματος ήταν ακριβώς οι ίδιες που εμφανίζονται ανάμεσα στο πορτρέτο και την ανακατασκευή του. Ωστόσο, υπήρχαν διαφορές στο πλάτος της ρινικής γέφυρας και του ανοίγματος του στόματος, καθώς είναι μικρότερο και πιο "στενό" στο πορτρέτο απ' ό, τι στην εικονική ανακατασκευή.
Μία σύγκριση και των δύο εικόνων σε υποκειμενική (συναισθηματική) οπτική βάση που πραγματοποιήθηκε από 10 άτομα που ασχολούνται επαγγελματικά με την "ανάλυση εικόνας" στο ίδρυμά μας (με ειδίκευση κυρίως στην ανατομική και χειρουργική παθολογία) αποκάλυψε μία υποκειμενική αντιστοιχία ανάμεσα στις δύο που κυμαίνεται μεταξύ 30 και 90% με μέσο όρο τιμής 66,6% σε μία κλίμακα 0-100% (καμία σε απόλυτη συμφωνία). 'Εχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση από τέσσερις γυναίκες κριτές ήταν πολύ πιο ομαδοποιημένη (50-70%) από εκείνη των έξι άνδρων αξιολογητών (30-90%) υποδηλώνοντας μικρές διαφορές μεταξύ των φύλων στην υποκειμενική αξιολόγηση ενός προσώπου. [...]
Συζήτηση
Παλαιότερα άρθρα έθεσαν τις ακόλουθες βασικές ερωτήσεις: "Πότε ζωγραφίστηκαν τα πορτρέτα; Έγιναν εν ζωή και μόνο αργότερα ενσωματώθηκαν στο περιτύλιγμα της μούμιας; Ή έγιναν μετά τον θάνατο; Και - ίσως το πιο σημαντικό - απεικονίζουν πιστά τον νεκρό ή είναι στυλιζαρισμένα;"
Δεδομένου ότι τα περισσότερα πορτραίτα που μελετήθηκαν έχουν μεγάλη ομοιότητα με το ανακατασκευασμένο πρόσωπο, θεωρείται ότι τα πορτρέτα είναι μία γνήσια απεικόνιση του νεκρού. Οι Brier και Wilkinson έχουν επίσης την άποψη ότι δεν κατασκευάστηκαν μετά τον θάνατο, αλλά προετοιμάστηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του ατόμου και κρατήθηκαν στο σπίτι. Το ισχυρότερο επιχείρημα γι' αυτήν την ερμηνεία προέρχεται από μια παρατήρηση του Sir Flinders Petrie που είχε προσέξει ότι σχεδόν όλα τα πορτρέτα είναι μικρότερα από το αρχικό τους μέγεθος για να χωρέσουν στους τελικούς επιδέσμους της μούμιας. Επιπλέον, ο Petrie βρήκε ένα πορτρέτο μέσα σε έναν τάφο που δεν είχε (ακόμη) τοποθετηθεί πάνω στη μούμια.
Υπάρχουν όμως και πολλά παραδείγματα όπου το ανακατασκευασμένο πρόσωπο και το πορτρέτο έχουν πολύ μεγάλη απόκλιση. Έχει τύχει επίσης ένα πορτρέτο να δείχνει έναν νεαρό άνδρα όταν η μούμια ήταν ένας ηλικιωμένος άνδρας με άσπρη γενειάδα. Επιπλέον, οι Brier και Wilkinson [2] αναφέρουν μία υπόθεση ("The Glyptothek Mummy") όπου η ανασυγκρότηση και το πορτρέτο δείχνουν άτομα με εντελώς διαφορετικές καταγωγές.
Παρόλο που θα ήταν πιθανό τα ενήλικα άτομα να αποθηκεύουν ένα πορτρέτο στο σπίτι τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, το οποίο αργότερα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πορτραίτο της μούμιας, είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι το ίδιο ισύει για τους ανηλίκους, καθώς τα χαρακτηριστικά του προσώπου γενικά αλλάζουν γρήγορα κατά την παιδική ηλικία και εφηβεία, με αποτέλεσμα τα πορτρέτα να πρέπει να ανανεώνονται και να προσαρμόζονται ανά τακτά διαστήματα. Προς το παρόν τουλάχιστον, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι μια τέτοια "παρακολούθηση" της εμφάνισης ενός ατόμου συνηθιζόταν κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο της Αρχαίας Αιγύπτου. Αυτό με τη σειρά του υποδηλώνει σαφώς ότι οι προσωπογραφίες κατασκευάζονταν μετά τον θάνατο - κάτι το οποίο μπορεί να συμφωνεί και με την ύπαρξη "σκίτσων" του προσώπου στην πίσω πλευρά ορισμένων πορτρέτων.
Μέχρι τώρα, δεν υπήρξαν συγκριτικές μελέτες που να διερευνούν την αντιστοιχία - ή απόκλιση - μεταξύ του πορτραίτου της μούμιας και των ατομικών χαρακτηριστικών του προσώπου σε μια μούμια παιδιού. Στη μελέτη μας, βρήκαμε μία υψηλή αντιστοιχία μεταξύ των δύο - όπως αποδεικνύεται τόσο από την υποκειμενική οπτική αξιολόγηση όσο και από τη βιομετρική ανάλυση - αν και δεν πετυχαίνουμε το 100%. Είναι ενδιαφέρον ότι το εύρος της αντιστοιχίας είναι το ίδιο με εκείνο που αναφέρεται σε εγκληματολογικές περιπτώσεις ανακατασκευής προσώπου όπου o Miranda, αλλά και άλλοι, επιβεβαίωσαν ένα ποσοστό αντιστοιχίας 63-73%. Επιπλέον, αυτό σημαίνει ότι το πορτρέτο απεικονίζει πράγματι το παιδί. Κατά συνέπεια, το πορτραίτο πρέπει να είχε τελειώσει είτε κατά τη διάρκεια της ζωής του είτε λίγο μετά το θάνατο, πριν το σώμα ταριχευτεί.
Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένες ειδοποιές διαφορές μεταξύ προσωπογραφίας και προσώπου: σε υποκειμενικό επίπεδο, το πορτρέτο εμφανίζεται ελαφρώς "παλαιότερο"· σε βιομετρικό επίπεδο, το πλάτος της μύτης και του στόματος είναι μικρότερο στο πορτρέτο απ' ό, τι στο πρόσωπο, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει την παρατηρημένη διαφορά στην ηλικία. [...]
Η έρευνα μέσω της τομογραφίας παρέχει περισσότερες πληροφορίες για το μικρό παιδί πέρα από την ανασυγκρότηση του προσώπου: εκτός από τις συμπληρωματικές ανθρωπολογικές πληροφορίες σχετικά με την ηλικία και το φύλο του, η εξέταση κατέδειξε τους τυπικούς τρόπους της αρχαίας αιγυπτιακής ταρίχευσης, με την αφαίρεση του εγκεφάλου μέσα από τη μύτη, το άδειασμα της κοιλιάς, και την επίδεση. Επιπλέον, τα τυπικά χαρακτηριστικά της μεταθανάτιας συρρίκνωσης είναι ανιχνεύσιμα. Ωστόσο, σε αντίθεση με τα τυπικά χαρακτηριστικά της αρχαίας αιγυπτιακής ταρίχευσης, μόνο τα κοιλιακά όργανα φαίνεται να έχουν εδώ αφαιρεθεί, ενώ οι πνεύμονες παρέμειναν στη θέση τους.
Οι αξονικές τομογραφίες παρέχουν επιπλέον στοιχεία για παθολογικές αλλοιώσεις που μπορεί ακόμη και να είχαν οδηγήσει στο θάνατο του παιδιού. Αν και δεν υπάρχουν πληροφορίες για βιογραφικά δεδομένα - ένα γενικό πρόβλημα της παλαιοπαθολογικής έρευνας - οι παρατηρήσεις παρέχουν πληροφορίες για την υποτιθέμενη υποκείμενη ασθένεια και τις προφανείς συνέπειές της σε αυτό το συγκεκριμένο ιστορικό άτομο. Παρά τη συνήθη παράδοση της ταρίχευσης, ο ταριχευτής δεν είχε αφαιρέσει τα όργανα του θώρακα - τους πνεύμονες και την καρδιά - από το σώμα του παιδιού. Κατά συνέπεια, οι αξονικές τομογραφίες αποκαλύπτουν έναν δεξιό πνεύμονα με διάχυτη πάχυνση του παρεγχύματος, ενώ ο αριστερός πνεύμονας υπάρχει στην αριστερή θωρακική κοιλότητα ως συνήθως συρρικνωμένος και προσαρτημένος στο ραχιαίο τοίχωμα του θώρακα. Ο διογκωμένος και πυκνωμένος πνεύμονας υποδηλώνει ιδιαίτερα μία αλλοίωση του πνεύμονα από φλεγμονή, όπως σε μία πνευμονία. [...]
Είναι επομένως πιθανό το παιδί να έπασχε από μία σοβαρή πνευμονική φλεγμονή (βρογχοπνευμονία ή λοβιακή πνευμονία), η οποία μπορεί να θεωρηθεί επίσης ως πολύ πιθανή αιτία θανάτου, καθώς η συνήθης βακτηριακή πνευμονία συχνά οδηγεί σε θάνατο σε ιστορικούς αλλά και πρόσφατους πληθυσμούς ή σε διαφορετικά επίπεδα ηλικίας.[...]
Συνοψίζοντας, παρότι δεν διαθέτουμε περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την ταυτότητα του νεκρού παιδιού, καταφέραμε να μάθουμε περισσότερα για τη φυσική του κατάσταση: το αγόρι ηλικίας 3-4 ετών πιθανότατα υπέφερε από σοβαρή πνευμονία που μπορεί να είχε οδηγήσει στον πρόωρο θάνατό του. Το σώμα προετοιμάστηκε σύμφωνα με το τυπικό τελετουργικό της ελληνορωμαϊκής περιόδου, με την κατασκευή και την πρόσθεση επί της μούμιας ενός πορτραίτου. Η σύγκριση μεταξύ πορτραίτου και ανασυγκρότησης προσώπου υποδηλώνει σαφώς ότι το πορτρέτο αντιπροσώπευε το νεκρό παιδί. Πρέπει λοιπόν να έχει γίνει λίγο μετά το θάνατό του - πιθανώς με τη βοήθεια προκαταρκτικών σκίτσων. Το ίδιο το πορτρέτο ακολούθησε πιθανώς ορισμένες καλλιτεχνικές προδιαγραφές ή κανόνες που μπορεί να είχαν ως αποτέλεσμα να φαίνεται το πρόσωπο μεγαλύτερο από την πραγματική του ηλικία.
Εφόσον μπορούμε να παραθέσουμε μόνο μία περίπτωση, απομένει να εξακριβωθεί αν είναι μοναδική ή μέρος ενός γενικού φαινομένου. Ελπίζουμε πως μελλοντικές μελέτες θα δώσουν απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
PLOS ONE
(1) Πρώτο στις υποσημειώσεις, και με συνεχείς αναφορές στο κείμενο, είναι το κλασικό βιβλίο της Ευφροσύνης Δοξιάδη Portraits of the Fayoum, Thames & Hudson, London, 1995.
Το πλήρες άρθρο (στα αγγλικά) δημοσιεύεται εδώ:
PLOS ONE is an inclusive journal community working together to advance science for the benefit of society, now and in the future. Founded with the aim of accelerating the pace of scientific advancement and demonstrating its value, we believe all rigorous science needs to be published and discoverable, widely disseminated and freely accessible to all.
The research we publish is multidisciplinary and, often, interdisciplinary. PLOS ONE accepts research in over two hundred subject areas across science, engineering, medicine, and the related social sciences and humanities. We evaluate submitted manuscripts on the basis of methodological rigor and high ethical standards, regardless of perceived novelty.
Μτφ. Σ.Σ.
