"Ευτυχισμένος εκείνος που σαν τον Οδυσσέα..."
'Ενα σονέτο του γάλλου ποιητή Joachim du Bellay (1522-1560) και η αντηχησή του σε ένα ποίημα του Γιώργου Σεφέρη
Ευτυχισμένος εκείνος, που σαν τον Οδυσσέα, είχε ένα ωραίο ταξίδι,
'Η σαν αυτόν τον άλλον, που κατέκτησε το δέρας,
Κι ύστερα επέστρεψε, γεμάτος εμπειρίες και φρόνηση,
ανάμεσα στους δικούς του να περάσει την υπόλοιπή του ζωή!
Πότε θα ξαναδώ, αλλίμονο, του μικρού χωριού μου
την καμινάδα να καπνίζει, και σε ποιά εποχή
θα αντικρίσω πάλι το αμπελάκι του φτωχικού μου σπιτιού,
αυτό που για μένα είναι μια επαρχία ολόκληρη, κι ακόμη παραπάνω;
Μα πιο πολύ αγαπώ των προγόνων μου τον οίκο,
Από των ρωμαϊκων παλατιών την αγέρωχη όψη,
Και προτιμώ το λεπτό σχιστόλιθο από το σκληρό μάρμαρο
Κι από το Τίβερο των Λατίνων, πιο πολύ το γαλατικό μου Λουάρ
Από το Παλατινό Λόφο το μικρό μου Λιρέ
Κι από την θαλασσινή αύρα τη γλύκα του Ανζού.
Joachim du Bellay, Les Regrets (Οι Λύπες), σονέτο XXXI, 1558.
Πρόχειρη μετάφραση : Σ.Σ.-Ν.Κ.
Απ' όλα τα ποιήματα που μου μάθαιναν στο σχολείο, δύο μόνο στίχους έχω συγκρατήσει, κι αυτούς τους ελάχιστους χάρη στη μουσικότητά τους. Αποστρεφόμουν τις απαγγελίες, αγνοώντας τις επιπτώσεις μιας τέτοιας άρνησης για τους μηχανισμούς της μνήμης. Ο ένας από τους δύο αυτούς στίχους είναι ο πρώτος του παραπάνω σονέτου του Joachim du Bellay, ποιήτη της Αναγέννησης, ο οποίος οραματιζόταν μια γαλλική γλώσσα εφάμιλλη της ελληνικής και της λατινικής, και μια γαλλική ποίηση αντάξια του Πετράρχη. Το θυμήθηκα αναπάντεχα ένα βράδυ που ήθελα να γράψω σε έναν μακρινό φίλο.
Πάνω σ' έναν ξένο στίχο
του Γιώργου Σεφέρη (Λονδίνο, 1931)
Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα.
Ευτυχισμένος αν στο ξεκίνημα, ένιωθε γερή την αρ-
ματωσιά μιας αγάπης, απλωμένη μέσα στο κορμί του, σαν
τις φλέβες όπου βουίζει το αίμα.
Μιας αγάπης με ακατέλυτο* ρυθμό, ακατανίκητης σαν
τη μουσική και παντοτινής
γιατί γεννήθηκε όταν γεννηθήκαμε και σαν πεθαίνουμε,
αν πεθαίνει, δεν το ξέρουμε ούτε εμείς ούτε άλλος κανείς.
Παρακαλώ το θεό να με συντρέξει να πω, σε μια στιγμή
μεγάλης ευδαιμονίας, ποια είναι αυτή η αγάπη·
κάθομαι κάποτε τριγυρισμένος από την ξενιτιά*,
κι ακούω το μακρυνό βούισμά της, σαν τον αχό της θάλασσας
που έσμιξε με το ανεξήγητο δρολάπι*.
Και παρουσιάζεται μπροστά μου, πάλι και πάλι, το
φάντασμα του Οδυσσέα, με μάτια κοκκινισμένα
από του κυμάτου την αρμύρα
κι από το μεστωμένο πόθο* να ξαναδεί τον καπνό
που βγαίνει από τη ζεστασιά του σπιτιού του
και το σκυλί του που γέρασε προσμένοντας
στη θύρα.
Στέκεται μεγάλος, ψιθυρίζοντας, ανάμεσα στ'
ασπρισμένα του γένια, λόγια της γλώσσας
μας, όπως τη μιλούσαν πριν τρεις χιλιάδες χρό-
νια.
Απλώνει μια παλάμη ροζιασμένη από τα σκοινιά
και το δοιάκι*, με δέρμα δουλεμένο από το
ξεροβόρι, από την κάψα κι από τα χιόνια.
Θα 'λεγες πως θέλει να διώξει τον υπεράνθρωπο
Κύκλωπα που βλέπει μ' ένα μάτι, τις Σειρήνες
που σαν τις ακούσεις ξεχνάς, τη Σκύλλα
και τη Χάρυβδη απ' ανάμεσό μας·
τόσα περίπλοκα τέρατα, που δεν μας αφήνουν να
στοχαστούμε, πως ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος
που πάλεψε μέσα στον κόσμο, με την ψυχή
και με το σώμα.
Είναι ο μεγάλος Οδυσσέας· εκείνος που είπε να γί-
νει το ξύλινο άλογο και οι Αχαιοί κερδίσανε
την Τροία.
Φαντάζομαι πως έρχεται να μ' αρμηνέψει πώς να
φτιάξω κι εγώ ένα ξύλινο άλογο για να κερδίσω
τη δική μου Τροία.
Γιατί μιλά ταπεινά και με γαλήνη, χωρίς προσπάθεια,
λες με γνωρίζει σαν πατέρας
είτε σαν κάτι γέρους θαλασσινούς, που ακουμπισμένοι
στα δίχτυα τους, την ώρα που χειμώνιαζε και θύ-
μωνε ο αγέρας,
μου λέγανε, στα παιδικά μου χρόνια, το τραγούδι του
Ερωτόκριτου* με τα δάκρυα στα μάτια·
τότες που τρόμαζα μέσα στον ύπνο μου ακούγοντας
την αντίδικη* μοίρα της Αρετής να κατεβαίνει τα
μαρμαρένια σκαλοπάτια.
Μου λέει το δύσκολο πόνο να νιώθεις τα πανιά του κα-
ραβιού σου φουσκωμένα από τη θύμηση και την ψυ-
χή σου να γίνεται τιμόνι.
Και να 'σαι μόνος, σκοτεινός μέσα στη νύχτα και ακυ-
βέρνητος σαν τ' άχερο στ' αλώνι.
Την πίκρα να βλέπεις τους συντρόφους σου καταποντι-
σμένους μέσα στα στοιχεία, σκορπισμένους: έναν
έναν.
Και πόσο παράξενα αντρειεύεσαι μιλώντας με τους πε-
θαμένους, όταν δε φτάνουν πια οι ζωντανοί που σου
απομέναν.
Μιλά... βλέπω ακόμη τα χέρια του που ξέραν να
δοκιμάσουν αν ήταν καλά σκαλισμένη στην πλώρη
η γοργόνα
να μου χαρίζουν την ακύμαντη γαλάζια θάλασσα μέσα
στην καρδιά του χειμώνα.
