Γραφή και δικαιοσύνη
'Εχοντας διαβάσει το Χαρτοπωλείο Τσουμπάκι, ένα μυθιστόρημα του 'Ιτo Ογκάουα, στο οποίο η νεαρή Χατόκο αποφασίζει να γράψει "για τους άλλους", η Σουζάν Κουπάλ είχε μια ιδέα...
"Ήξερα ότι είχε υπάρξει μια τηλεοπτική σειρά L' Écrivain public (Ο δημόσιος γραφέας), πριν από μερικά χρόνια, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Michel Duchesne που αφηγούνταν την εμπειρία του ως δημόσιος γραφέας στο Hochelaga-Maisonneuve. Έγραψα στο Δίκτυο των Βιβλιοθηκών της πόλης του Μόντρεαλ για να τους ρωτήσω αν υπήρχε αυτή η υπηρεσία, όπως συμβαίνει στην Ευρώπη και το Μαρόκο. Φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι έδειξαν ενδιαφέρον, ειδικά στην περιοχή της Βιβλιοθήκης Mordecai-Richler, μετανάστες κυρίως που δεν αισθάνονται πάντα άνετα με τα γαλλικά όταν έχουν να συμπληρώσουν έγγραφα. Αυτό είναι φυσιολογικό. Μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να φτάνει στο Πακιστάν και να πρέπει να γράψω το παιδί μου στο σχολείο. Δεν ξέρω πώς θα το έκανα..."
Σουζάν Κουπάλ, πρώην δικαστής στο Κεμπέκ
Η ιστορία πίσω από τo έντυπο
Aurélie Lanctôt
Η πρωτοβουλία αναδείχθηκε λιτά στο δημόσιο ραδιόφωνο: η πρώην δικαστής του Δικαστηρίου του Κεμπέκ Suzanne Coupal θα αναλάβει ρόλο δημόσιου γραφέα στη Βιβλιοθήκη Mordecai Richler στις 7 Απριλίου, στο πλαίσιο ενός τρίμηνου πιλοτικού προγράμματος που αποφασίστηκε από τον δήμο Plateau-Mont-Royal. Μέσω της γραφής, ένα λεπτό νήμα θα συνδέσει τη μεγαλοπρέπεια του δικαστηρίου με τη φιλική ατμόσφαιρα της δημόσιας βιβλιοθήκης...
Η υπηρεσία του δημόσιου γραφέα εξακολουθεί να είναι ζωντανή στην Ευρώπη, ιδίως στη Γαλλία, όπου υπάρχει εξειδικευμένη επαγγελματική κατάρτιση. Στο Κεμπέκ, ωστόσο, η πρακτική αυτή έχει ουσιαστικά εκλείψει, εκτός από μερικές μεμονωμένες πρωτοβουλίες ή μυθοπλαστικές ιστορίες (αναφέρουμε ενδεικτικά τη σειρά L'écrivain public (Ο δημόσιος γραφέας) των Michel Duchesne και Éric Piccoli, με τον ηθοποιό Emmanuel Schwartz). Να όπως που μία πρώην δικαστής αποφασίζει μια μέρα να γράψει στη βιβλιοθήκη της για να προσφέρει τις υπηρεσίες της ως δημόσια γραφέας, κι αυτό πραγματικά είναι πολύ ενδιαφέρον.
Αν τυχαίνει να με διαβάζετε εδώ, σ' αυτήν τη στήλη, ξέρετε ότι η σχέση των νομικών, και ιδίως των δικαστών, με τη γραφή είναι ένα από τα αγαπημένα μου θέματα. Μου αρέσει η ιδέα ότι η αναζήτηση της δικαιοσύνης, στο βαθμό που είναι εφικτή με τις λέξεις του δικαίου, περνάει σε μεγάλο βαθμό μέσα από τη γραφή· η αναμέτρηση με το κείμενο, με τους κινδύνους του νοήματος και της ερμηνείας, με τη δυσκολία της γραπτής αφήγησης... Μια εργασία που, παρεμπιπτόντως, σπάνια αντικατοπτρίζεται με όλη την πολυπλοκότητα και τις αποχρώσεις της στη δικαστική κάλυψη των μέσων ενημέρωσης.
'Ετσι, όταν άκουσα τη Suzanne Coupal στο ραδιόφωνό μου, τελείωσα βιαστικά τον καφέ μου και έψαξα να βρω το μέιλ της, για να της κάνω την εξής ερώτηση: οι δικαστές δεν είναι πάντα, κατά κάποιον τρόπο, δημόσιοι γραφείς; Και ως εκ τούτου, η πράξη της γραφής δεν είναι η πρώτη πράξη της δικαιοσύνης;
Εντάξει, συμφωνώ ότι είναι ίσως λίγο υπερβολικό να μιλάμε για τον δικαστή ως δημόσιο γραφέα. Παρ' όλα αυτά, δεν είναι αδιάφορο το γεγονός ότι μία πρώην δικαστής βρίσκει μια ορισμένη προέκταση στην επαγγελματική της κλίση θέτοντας την πένα της στη διάθεση του κοινού.
Γνωρίζουμε αρκετούς νομικούς που είχαν μία λογοτεχνική παραγωγή παράλληλα με τη νομική τους σταδιοδρομία. Θυμόμαστε, για παράδειγμα, τον Pierre Vadeboncœur ή τον Frank Scott. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι συμβολαιογράφοι έπαιζαν έναν ρόλο παρόμοιο με αυτόν του δημόσιου γραφέα στην κοινωνία του Κάτω Καναδά. Αλλά ένας δικαστής να γίνεται δημόσιος γραφέας; Ασυνήθιστο. Ρώτησα και τον Jonathan Livernois, καθηγητή στο Τμήμα Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Λαβάλ και ειδικό της λογοτεχνικής και πνευματικής ιστορίας του Κεμπέκ. Εκ πρώτης όψεως, δεν βρίσκουμε κανένα παράδειγμα, μου είπε, "αν και οι δικαστές και οι νομικοί του Κάτω Καναδά ενδιαφέρονταν πολύ για την εκπαίδευση και την παιδαγωγική, ιδίως στις αρχές του 19ου αιώνα."
Λίγες ημέρες αργότερα, ενώ μιλάμε μέσω οθόνης, ρωτώ τη Suzanne Coupal πώς της ήρθε η ιδέα. "Η πανδημία μας δίνει χρόνο να σκεφτούμε τι θέλουμε να κάνουμε", μου εξήγησε και στη συνέχεια ανέφερε την επιθυμία της να δημιουργήσει μια "σύνδεση με τον κόσμο, τον πραγματικό κόσμο".
"Σκέφτηκα αυτά που είπατε", συνέχισε, αναφερόμενη στο μέιλ μου. "Είναι αλήθεια ότι η γραφή είναι σημαντική για τον δικαστή. Αλλά έρχεται μετά την ακρόαση. Πρέπει πρώτα να ακούς, ειδικά στο ποινικό δίκαιο" - τον τομέα της ειδικότητάς της. "Εφαρμόζουμε το νόμο, αλλά πρώτα απ' όλα, υπάρχουν ιστορίες που πρέπει να ξέρεις να τις ακούς. Το δράμα του θύματος. Το δράμα του κατηγορουμένου, της οικογένειας και έπειτα και της κοινωνίας που υπάρχει γύρω...". Ιστορίες που πρέπει να τις υποδέχεσαι και στη συνέχεια να τις διατυπώνεις με τους όρους του δικαίου. "Μόνο όταν γράφεις, καταλαβαίνεις πραγματικά. Και η γραφή δίνει δύναμη στις λέξεις."
Αυτό ακριβώς είναι που χάνεται τις περισσότερες φορές στο δημόσιο διάλογο, όπου οι δικαστική επικαιρότητα αναφέρεται συνοπτικά - ελλείψει χρόνου, ελλείψει χώρου - ενώ αγνοείται η ουσία της δικαστικής αφήγησης, που εμπεριέχει το ίχνος των ιστοριών, των ζωών που κρύβονται πίσω από την εφαρμογή του κανόνα. Αυτό είναι κάτι περισσότερο από ένα νομικό φετίχ- είναι, μου φαίνεται, ακόμη κι ένα πραγματικό ζήτημα πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Πρέπει να δοθούν στους πολίτες τα εργαλεία εκείνα που θα τους επιτρέψουν να αναλύσουν και να κατανοήσουν την εργασία που οδηγεί στην παραγωγή του δικαίου. 'Οπως και θα πρέπει να δώσουμε πρόσβαση στη γραφή και σε όσους τη στερούνται.
"Όταν μου ζητήθηκε να σχολιάσω την Επιτροπή Charbonneau", θυμάται η Suzanne Coupal, η οποία πλέον αναλύει τακτικά τη δικαστική επικαιρότητα, "ήταν η πρώτη φορά που ένας δικαστής το έκανε. Ήθελα να απομυθοποιήσω τη φιγούρα του δικαστή, έτσι ώστε οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι ακόμη και αν μιλάμε για ουδετερότητα και αμεροληψία, οι δικαστές δεν είναι αποκομμένοι από την πραγματικότητα." Φέρνοντας τη μορφή του δικαστή πιο κοντά στην κοινωνία, για να υπενθυμίσουμε στον κόσμο ότι ο δικαστής δεν είναι, όσο κι αν λέγεται αυτό, μια ουδέτερη και ασώματη οντότητα- και ότι ο νόμος γράφεται πάντα ξεκινώντας από μια ενσαρκωμένη άποψη...
Εξάλλου, τίποτα δεν το αποδεικνύει αυτό πιο ξεκάθαρα από μία πρώην δικαστή που κάθεται για κάποιο διάστημα στην καρέκλα του δημόσιου γραφέα. Είτε συμπληρώνεις γραφειοκρατικά έγγραφα είτε γράφεις μία καρτ ποστάλ (γιατί όχι;), "πρέπει να μαθαίνουμε να βλέπουμε την ιστορία πίσω από το έντυπο", καταλήγει η Suzanne Coupal.
