Μεσόγειος, η γειτονιά μας
Hirak
Μάθημα αραβικών
Η προέλευση μιας λέξης · Τους τελευταίους μήνες, τα κινήματα που αναπτύχθηκαν στον αραβικό κόσμο ονομάστηκαν hirak. Ένας νεολογισμός που αποδεικνύει ότι η αραβική γλώσσα, όπως κι ο κόσμος της, ζει, εκδηλώνεται, μεταμορφώνεται.
Από τις 22 Φεβρουαρίου 2019, οι Αλγερινές και οι Αλγερινοί διαδηλώνουν στον δρόμο τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα, την Τρίτη οι φοιτητές και την Παρασκευή ολόκληρος ο πληθυσμός. Πηγάζοντας από μία σχεδόν ομόφωνη αντίθεση στην πέμπτη θητεία του Προέδρου Abdelaziz Bouteflika, το ειρηνικό και εθνικό αυτό κίνημα απαιτεί τώρα μια βαθιά αλλαγή στο πολιτικό σύστημα. Η διαμαρτυρία, της οποίας ένα από τα κεντρικά συνθήματα είναι yetnahaw ga' ("ξεκουμπιστείτε όλοι" ή "όλοι θα ξεκουμπιστούν"), έχει μία ονομασία που χρησιμοποιείται ακόμη κι από τους κυβερνώντες: Hirak.
Η αραβική αυτή λέξη, που βγαίνει από τη ρίζα h-r-k, σημαίνει "κίνηση". Είναι μια γλωσσολογική καινοτομία, παρότι η κλίση της δεν είναι λανθασμένη γραμματικά. Ωστόσο, η χρήση της είναι πρόσφατη και χρονολογείται από το 2007 με τη γέννηση, στην Υεμένη, του Hirak Al-Janoubi, του Νότιου (ή του Νότου) Κινήματος, ενός αυτονομιστικού πολιτικού σχηματισμού που απέκτησε το 2009 και στρατιωτικό μηχανισμό. Πριν από την Αλγερία, ήδη από τον Οκτώβρη του 2016, οι Μαροκινοί του Ριφ χρησιμοποίησαν επίσης αυτόν τον όρο για να ονομάσουν το κίνημα κοινωνικής διαμαρτυρίας τους ενάντια στην υπανάπτυξη της περιοχής τους: al-Hirak al-cha'bi fil Rif, το λαϊκό κίνημα στο Rif.
Από τον Οκτώβρη του 2019, η λέξη Hirak χρησιμοποιήθηκε τόσο στο Λίβανο όσο και στο Ιράκ για να κατονομαστούν οι λαϊκές διαμαρτυρίες ενάντια στις υπάρχουσες εξουσίες. Συναντάμε επίσης το ίχνος της σε μερικές αναφορές που έκανε ο Τύπος για την διαδήλωση πολλών χιλιάδων Κουβετιανών κατά της διαφθοράς στις 7 Νοεμβρίου 2019. Ο όρος αυτός φαίνεται να τυγχαίνει γενικής αποδοχής για να ορίσει ένα νέο στάδιο στις λαϊκές εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο. Υπάρχουν ωστόσο και κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με τη χρήση και τη γενίκευσή του. Μέσα μαζικής ενημέρωσης όπως το Al Jazeera και το Al-Arabiya προσπαθούν να του προσδώσουν ένα ύφος περισσότερο λογοτεχνικό προφέροντάς το harak, ένας όρος που υπήρχε ήδη. Παρόμοια περίπτωση είναι και του αλγερινού δικηγόρου Mostefa Bouchachi, μίας από τις σημαντικότερες μηντιακές φιγούρες της διαμαρτυρίας.
Με την χρήση της φόρμας harak πλησιάζουμε έτσι πιο κοντά στον συνήθη όρισμού ενός πολιτικού ή κοινωνικού κινήματος: haraka. Στην Αλγερία, για παράδειγμα, εάν αναφερόμαστε στο εθνικό κίνημα που οδήγησε στην ανεξαρτησία, θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο haraka wataniya (εθνικό κίνημα).
Γιατί λοιπόν χρησιμοποιούμε τους (αρσενικούς) όρους hirak ή harak, αντί για τον θηλυκό haraka; Αυτή η ερώτηση δεν μπορεί να απαντηθεί με ακρίβεια. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το ενδιαφέρον για αυτή τη λέξη προέρχεται από το γεγονός ότι η σύντομη και ηχηρή προφορά της, όπως και η ομοιότητά της με τη λέξη hariq, που σημαίνει καυτό, μπορεί να εμπνέυσει την ιδέα ενός δυνατού και γεμάτου πάθος κινήματος.
'Αλλη μία πίστα: στην Αλγερία, κάποιοι παραδέχονται ότι προτιμούν τη λέξη hirak αντί για haraka, επειδή η τελευταία αυτή λέξη είναι πολύ κοντά στην ομόρριζη λέξη harka, που σήμαινε "κινητή ομάδα" κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησίας. Αυτές οι μονάδες αποτελούνταν από harkis, μουσουλμάνοι αρωγοί του γαλλικού στρατού που πολεμούσε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (FLN).
Ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Kadour Naimi εξανίσταται, απορρίπτοντας έναν όρο που τον θεωρεί "ασαφή, πολύ ουδέτερο, σαν "τσίχλα" και πασπαρτού" και θα προτιμούσε να μιλάμε για intifada, δηλαδή για εξέγερση. Ένας πιο δόκιμος όρος, όπως εξηγεί στο μπλογκ του Hirak ή intifadha, ο οποίος "εμπεριέχει την ιδέα της "σωτήριας αφύπνισης". Για τον συγγραφέα, ο οποίος επικρίνει επίσης την επιτυχία του τραγουδιού Η Ελευθερία του ράπερ Soolking στις πορείες του Hirak, "αυτό που ονομάζουμε αλγερινό λαϊκό κίνημα του 2019 είναι στην πραγματικότητα μια "εξέγερση" ενάντια σε μια αδηφάγα ολιγαρχία, για να "ξυπνήσουμε" από τον λήθαργο, να απαλλαγούμε από τις κοινωνικές βρωμιές που έχουμε υποστεί, να βρούμε την καθαρότητά μας (την αξιοπρέπειά μας)". Βεβαίως, όπως θυμίζει ο Naimi, ο όρος αυτός παραμένει συνδεδεμένος με την παλαιστινιακή υπόθεση, γεγονός που εξηγεί την απροθυμία πολλών Αλγερινών να το υιοθετήσουν, ακόμη κι αν ο ανεξάρτητος Τύπος τον χρησιμοποιεί μερικές φορές ως συνώνυμο του Hirak.
Στην Αλγερία, όπως και στο Λίβανο ή στο Ιράκ, μπορούμε επίσης να συναντήσουμε την έκφραση issyane madani -πολιτική ανυπακοή, moudhaharate silmiya -ειρηνικές διαμαρτυρίες, itissam -διαδηλώσεις και sit-in, χωρίς να ξεχνάμε το προφανές thawra -επανάσταση. Στην περίπτωση της Αλγερίας, η τελευταία αυτή λέξη δεν ξέφυγε από την ευνόητη μηντιακή της χρήση, καθώς το κίνημα, στην αρχή τουλάχιστον, βαφτίστηκε "επανάσταση του χαμόγελου", με τον ίδιο τρόπο που και η τυνησιακή εξέγερση του 2011 ονομάστηκε "επανάσταση του γιασεμιού". Ονοματολογίες που δεν έχουν καμία σχέση με την σκληρότητα της καταστολής των διαδηλωτών. Αλλά η έκφραση "επανάσταση του χαμόγελου" εγκαταλείφθηκε σύντομα από τους "χιρακιστές" που προτιμούν να μιλούν για thawra silmiya, για ειρηνική επανάσταση (η λέξη silmiya προέρχεται από το ομόρριζο salam, ειρήνη). Από το επίθετο silmiya, όμως, προέκυψε και το ουσιαστικό που χρησιμοποιείται μόνο του: essilimiya, δηλαδή η ειρηνική. Ένας τρόπος να δηλωθεί ο καινοτόμος χαρακτήρας ενός κινήματος διαμαρτυρίας που δεν σπάει τίποτα και αρκείται απλά στο να περπατά και να τραγουδά για να επιβάλει, χωρίς υλικές ζημιές ή ανθρώπινες απώλειες - μία πραγματική αλλαγή.
Akram Belkaid
Αλγερινός δημοσιογράφος και συγγραφέας. Γράφει στη Monde diplomatique, είναι μέλος της Συντακτικής επιτροπής του Orient XXI, και χρονικογράφος στο Quotidien d'Oran.
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Αποικιοκρατική Αλγερία. Η σιωπή των πατεράδων μας.
