Η καταστροφή
του ρωσικού θεάτρου
Χθεσινή είδηση: "Το μπαλέτο Νουρέγιεφ σε σκηνοθεσία του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ αποσύρθηκε με απόφαση της διεύθυνσης του Κρατικού Ακαδημαϊκού Θεάτρου Μπολσόι λόγω του νόμου περί "προπαγάνδας της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας". Είναι η δεύτερη παράσταση μπαλέτου του που αποσύρεται το 2023".
Από τη μια μεριά: διαμαρτυρίες, αναχωρήσεις για το εξωτερικό ή παραιτήσεις λόγω του πολέμου· από την άλλη: αποκλεισμοί, συλλήψεις, πρόστιμα, κατέβασμα παραστάσεων για μη υποστήριξη στις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Το τοπίο του ρωσικού θεάτρου ανατρέπεται, εκρήγνυται, καταστρέφεται.
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, την πρώτη ημέρα της "ειδικής επιχείρησης" που είχε στόχο την καταστροφή και την προσάρτηση της Ουκρανίας, η Elena Kovalskaia, η καταπληκτική διευθύντρια του Κέντρου Μέγιερχολντ στη Μόσχα, παραιτήθηκε. Την επόμενη μέρα ο πολύ καλός σκηνοθέτης Mindaugas Karabauskis, διευθυντής του θεάτρου Μαγιακόφσκι στη Μόσχα παραιτήθηκε με τη σειρά του και οι παραγωγές αποσύρθηκαν μετά από λίγο. Η αντίδραση υπήρξε άμεση. Τρεις μέρες μετά, ο Dmitri Volkostrelov, καλλιτεχνικός διευθυντής του Κέντρου Μέγιερχολντ παύθηκε από τη θέση του και, στην πορεία, το Κέντρο Μέγιερχολντ συγχωνεύθηκε με το GITIS, τη δραματική σχολή της Μόσχας, ένα ίδρυμα που δηλώνει την υποστήριξή του στον πόλεμο. Έκτοτε, αυτή η διπλή κίνηση δεν έχει σταματήσει.
Η Marina Davydova, η αρχισυντάκτρια του περίφημου περιοδικού Teatr, έφυγε στις αρχές Μαρτίου 2022 για το Βερολίνο καθώς απειλήθηκε επειδή υπέγραψε ένα ψήφισμα κατά του πολέμου. Πολύ γρήγορα, στο Διαδίκτυο, ξεκίνησε η σχεδόν καθημερινή δημοσίευση ενός "χρονικού της καταστροφής" στο περιθώριο του περιοδικού, το οποίο ανεστάλη από τις αρχές.
Κατά σειρά οικειοθελούς παραίτησης: Tugan Sokiev, μαέστρος των Μπολσόι, Mikhail Bychkov διευθυντής του φεστιβάλ Platonov, Marina Andreykina, αναπληρώτρια διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας, Natalia Yaroslavtseva, υπουργός Πολιτισμού της περιοχής του Νοβοσιμπίρσκ, Denis Amazov διευθυντής του Roman Viktyuk Theater στη Μόσχα, Rimas Tuminas, διευθυντής του Θεάτρου Vakhtangov στη Μόσχα, Alexey Kriklyviy, σκηνοθέτης του Globe στο Νοβοσιμπίρσκ. Ο σκηνοθέτης Youri Boutoussov άφησε το θέατρο Vathtangov και έφυγε αμέσως για το εξωτερικό, ο Alexandre Kouliabin, διευθυντής του Κόκκινου Πυρσού παραιτήθηκε (και κινήθηκαν νομικά εναντίον του). Παραιτήσεις επίσης της Maria Revyakina, διευθύντριας του Θεάτρου των Εθνών, του Pavel Yuzhakov, διευθυντή του Θεάτρου της Νεολαίας του Νοβοσιμπίρσκ, της Liya Akhedzhakova, μεγάλης ηθοποιού του θεάτρου Sovremennik στη Μόσχα. Η αξιοσέβαστη αυτή ηθοποιός, που αγαπήθηκε από όλους τους Ρώσους, σύρθηκε ενώπιον της Δικαιοσύνης από τον Vitaly Borodine (επικεφαλής της ασφάλειας): κατηγορήθηκε για "εσχάτη προδοσία" και ότι "δυσφήμισε δημοσίως τις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας", φράση που επαναλαμβάνεται στα κατηγορητήρια. Οι παραστάσεις της ακυρώθηκαν, όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους συγγραφείς και σκηνοθέτες που παραιτήθηκαν ή έφυγαν στο εξωτερικό (χώρες της Βαλτικής, Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Αγγλία κ.λπ.).
Κι άλλοι καλλιτέχνες απολύθηκαν από τις αρχές, όπως η Yulia Churilova, διευθύντρια του πρώτου θεάτρου στο Νοβοσιμπίρσκ, ο Sergei Levitsky που διηύθυνε το ρωσικό δραματικό θέατρο στο Ουλάν-Ούντε και του επιβλήθηκε πρόστιμο για "δυσφήμιση των ενόπλων δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας". Το ίδιο ισχύει και για τη Yula Belyaeva, διευθύντρια του δραματικού θεάτρου στο Κόμι-Περμιάκ. Η Anna Yakunia, διευθύντρια του Θεάτρου της Νεολαίας του Χαμπαρόφσκ (μεγάλη πόλη της Σιβηρίας) απολύθηκε, όπως και η Natalia Pivovarova, καθηγήτρια στο GITIS (την πιο διάσημη θεατρική σχολή της Μόσχας) επί σαράντα χρόνια. Ο ηθοποιός Dmitry Nazarov και η σύζυγός του, η ηθοποιός Olga Vasilyeva, απολύθηκαν από το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας και το ζευγάρι εγκατέλειψε τη Ρωσία.
Όλα τα θέατρα της Μόσχας διατάχθηκαν να ακυρώσουν τον προγραμματισμό των παραγωγών του Dmitry Krymov, ο οποίος αποφάσισε να παρατείνει την παραμονή του στις ΗΠΑ επ' αόριστον. Η περιοδεία της παράστασης Πόλεμος και Ειρήνη σε σκηνοθεσία του Rimas Tuminas ανεστάλη. Τα ονόματα πολύ γνωστών συγγραφέων, σκηνοθετών και ηθοποιών, όπως οι Boris Akunin, Boris Pavlovich, Viktor Chenderovich, Nikita Betekhtin, Kirill Serebrennikov, Alexander Molochnikov, αφαιρέθηκαν από τις αφίσες και τα προγράμματα. Και προφανώς το ίδιο ισχύει και για τον Ivan Viripaev (ο οποίος ζει στην Πολωνία) που είχε δηλώσει ότι ήθελε να δωρίσει τα πνευματικά του δικαιώματα σε ένα ταμείο για την ειρήνη στην Ουκρανία. Συνελήφθη κι ο Vsevolod Lisovsky που παρουσίασε στο δρόμο τον Κύκλο της Κιμωλίας του Καυκάσου του Μπρεχτ. Ο Oleg Yagodin, κορυφαίος ηθοποιός του θεάτρου Kolyada στο Γεκατερίνμπουργκ, τιμωρήθηκε με πρόστιμο για "δυσφήμιση των ενόπλων δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας". Η κριτικός θεάτρου Aysyla Kadirova κατηγορήθηκε για "δημόσια υπεράσπιση της τρομοκρατίας". Πράγμα ασυνήθιστο, τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου, το δραματικό θέατρο στο Μινούσινσκ (μια πόλη γνωστή για την ποιότητα της ντομάτας της) και το θέατρο μαριονέτας του Νοβοσιμπίρσκ ανάρτησαν ένα βίντεο υπέρ του ΝΑΤΟ.
Στη Μόσχα, η Κρατική Δούμα σύστησε μια "ομάδα έρευνας για τις αντιρωσικές δραστηριότητες" στον τομέα του πολιτισμού και κατήρτησε μια μαύρη λίστα που περιλαμβάνει τους Lev Dodine, Danila Kozlovsky, Vladimir Urin, Alexander Molochnikov και πολλούς άλλους. Όσον αφορά τον Andrey Moguchy, τον καλλιτεχνικό διευθυντή του διάσημου θεάτρου Tovstonogov στην Αγία Πετρούπολη, το συμβόλαιό του δεν ανανεώθηκε.
Άλλοι, αντιθέτως, προβάλλουν την υποστήριξή τους στον πόλεμο που διεξάγει ο ρωσικός στρατός. Είναι η περίπτωση του Θεάτρου του ρωσικού στρατού στη Μόσχα, το οποίο γύρισε ένα πατριωτικό βίντεο, και των θεάτρων της Μόσχας που εμφανίζουν ένα γιγαντιαίο Ζ στις προσόψεις τους, όπως έκανε πρώτο το Θέατρο Oleg Tabakov. Ο πολύ γνωστός ηθοποιός Alexandre Kaliagine απαίτησε τον αποκλεισμό του Mikhail Durnenkov από την STD (Θεατρική 'Ενωση) για τις αντιπολεμικές του δηλώσεις. Η ηγεσία του GITIS κατήγγειλε τη "ναζιστική λογοτεχνία" που προέρχεται από την Ουκρανία. Η ηθοποιός Polina Agureyeva, η οποία είχε εμφανιστεί στη Γαλλία στις παραστάσεις του αποβιώσαντα Pyotr Fomenko, πήγε να δώσει παραστάσεις στο Ντονέτσκ και σε άλλες πόλεις του Ντονμπάς για τους Ρώσους στρατιώτες. Το θέατρο Roman Viktiouk αποφάσισε να ακυρώσει τις παραστάσεις του και να γίνει κέντρο στρατολόγησης. Το θέατρο Vakhtangov στη Μόσχα ανέλαβε μια στρατιωτική μονάδα στο Ντονμπάς.
Ένας από τους πιο ενεργούς υποστηρικτές του Πούτιν και του πολέμου στην Ουκρανία είναι ο διάσημος και με μεγάλη επιρροή ηθοποιός Yevgeny Mironov. Το ίδρυμά του δώρισε εξοπλισμό αξίας οκτώ εκατομμυρίων ρουβλίων στο ρωσοποιημένο δραματικό θέατρο στη Μαριούπολη και ο ηθοποιός επισκέφθηκε εκεί τις ρωσικές δυνάμεις. Όσον αφορά το ανέβασμα του Θείου Βάνια του Τσέχωφ στο Θέατρο των Εθνών από τον Stéphane Braunchweig (που είχαμε δει στο Odeon τον Ιανουάριο του 2020), ο Mironov -που παίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο- ανακοίνωσε ότι η παράσταση θα γίνει στη Μόσχα στις 22 Ιουνίου.
Ένας από τους πιο ενεργούς υποστηρικτές του Πούτιν και του πολέμου στην Ουκρανία είναι ο διάσημος και με μεγάλη επιρροή ηθοποιός Yevgeny Mironov. Το ίδρυμά του δώρισε εξοπλισμό αξίας οκτώ εκατομμυρίων ρουβλίων στο ρωσοποιημένο δραματικό θέατρο στη Μαριούπολη και ο ηθοποιός επισκέφθηκε εκεί τις ρωσικές δυνάμεις. Όσον αφορά το ανέβασμα του Θείου Βάνια του Τσέχωφ στο Θέατρο των Εθνών από τον Stéphane Braunchweig (που είχαμε δει στο Odeon τον Ιανουάριο του 2020), ο Mironov -που παίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο- ανακοίνωσε ότι η παράσταση θα γίνει στη Μόσχα στις 22 Ιουνίου.
Στις 29 Μαρτίου, ο Artur Shuvalov, ηθοποιός του δραματικού θεάτρου στο Ουλάν Ουντέ (πρωτεύουσα της Μπουργιατίας κοντά στα σύνορα με τη Μογγολία) έκοψε τις φλέβες του στη σκηνή για να διαμαρτυρηθεί κατά της νέας διεύθυνσης του θεάτρου (ο προηγούμενος διευθυντής Serguei Levitsky απολύθηκε) και τις παρενοχλήσεις που υφίσταται ο ίδιος και η, επίσης ηθοποιός, σύζυγός του. Ένα μέλος του κοινού βιντεοσκόπησε τη σκηνή και την ανήρτησε σε ένα κρυπτογραφημένο κανάλι. Η Έλενα είναι εκείνη που, στον Θείο Βάνια, μιλάει για τον "δαίμονα της καταστροφής".
[Με τη βοήθεια της Macha Zonina]
Ο Jean-Pierre Thibaudat είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Από το 1978 έως το 2006, ήταν ανταποκριτής της εφημερίδας Libération στη Μόσχα και υπεύθυνος του τμήματος θεάτρου και πολιτισμού. Το 2021, αποκάλυψε την ύπαρξη των εγγράφων και των γραπτών του Louis-Ferdinand Céline που είχαν εξαφανιστεί για σχεδόν ογδόντα χρόνια και θεωρούνταν κλεμμένα, και τα επέστρεψε στους κληρονόμους του.
