[...] 'Ενα άλλο βράδυ, στο Παρίσι, μερικούς μήνες νωρίτερα, στο εκκλησάκι του ψυχιατρικού νοσοκομείου Σεντ-Αν, είχε διακηρύξει ότι μιλούσε στους τοίχους και ότι αυτό ήταν που απολάμβανε το ακροατήριό του. Η θεατρικότητα αποτελούσε μέρος της ρητορικής τέχνης του Λακάν. Η προσποιητή οργή και το επιδεικτικό μένος ήταν τα σταθερά επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά της. 'Εμοιαζαν να απευθύνονται σε ένα ακροατήριο του οποίου η αμβλύνοια, η θέληση να μη μάθει τίποτα, η κώφωση, με δύο λόγια, καταδίκαζαν σε αποτυχία την επιθυμία του να ακουστεί. Αλλά αν με το να σε ακούν ικανοποιείσαι, με το να μιλάς στους τοίχους νοιώθεις απόλαυση. Πέρα από την απεύθυνση σε έναν 'Αλλον που δεν ακούει τίποτα, καταρχάς επειδή δεν υπάρχει, το μένος παρέπεμπε στο Πραγματικό. Το Πραγματικό είναι όταν "οι μικρές πρόκες δεν χωράνε στις μικρές τρύπες", του άρεσε να λέει. Αυτό το μένος ο Λακάν το εξέφραζε συχνά στην καθημερινότητα, η οποία παρέχει πολλές ευκαιρίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν ήταν καθόλου θεατρικό και δεν απευθυνόταν συνήθως σε κανέναν, ει μη μόνο στην κακή προαίρεση του Πραγματικού, αν τολμώ να πω. Δεν είχε καθόλου υπομονή να περιμένει, ακόμη κι αν επρόκειτο για ένα κόκκινο φανάρι ή για τη σιδηροδρομική διάβαση. Αν αργούσαν να τον σερβίρουν στο εστιατόριο, φρόντιζε να έχει άμεσο αποτέλεσμα βγάζοντας μια ηχηρή κραυγή ή έναν αναστεναγμό που έμοιαζε με κραυγή. [...]
Catherine Millot, Η ζωή με τον Λακάν
Εκδ. Κέλευθος, Αθήνα, 2018
*
Ο Λακάν μου λείπει. "Δεν είστε η μόνη, αλλά αυτό δεν σας κάνει λιγότερο μόνη." Ποιός θα μου έλεγε σήμερα μία τέτοια φράση, αντιδρώντας έτσι στο αίσθημα εξορίας που του εκμυστηρεύτηκα και που είχε να κάνει, όσο είμαι σε θέση να θυμάμαι, με τό πόσο άνυδρη ένοιωθα ως γυναίκα; Οι φράσεις του συστρέφονταν συχνά και αντιστρέφονταν, και σε έκαναν να γλυστράς όπως σε μια τσουλήθρα από τη μία όψη τους στην άλλη και στο τέλος να βγαίνεις από έναν υποτιθέμενο εγκλεισμό. Με έναν δεξιοτεχνικό τρόπο όριζε μια συνέχεια ανάμεσα στο μέσα και το έξω, όπως εκείνα τα τοπολογικά αντικείμενα που αντιστέκονται στη φαντασία και που φέρουν ξένα ονόματα: κόμικ του Moebius, μπουκάλι του Klein, cross-cap, τα οποία και χρησιμοποιούσε σε κάθε ευκαιρία για να σε απαλλάξει από τη μανία της κατανόησης.
Ο κόσμος αμέσως διευρυνόταν, ακόμη κι όταν διατεινόταν ότι μιλούσε στους τοίχους, υψώνοντας τον τόνο σχεδόν σα να κραυγάζει, μ' έναν τρόπο που θύμιζε αρκετά τον Artaud. Δεν ήταν οποιοιδήποτε τοίχοι, αλλά οι τοίχοι του φρενοκομείου, ένα βράδυ που μιλούσε για την γνώση του ψυχαναλυτή στο παρεκκλήσι της Αγίας Άννας. Είχε προσθέσει πως του προκαλούσε ηδονή το να μιλάει στους τοίχους, κι ότι κι εμείς, οι ακροατές του, ηδονιζόμασταν μέσω της συμμετοχής μας. Η καρδιά μου χτυπούσε καθώς ένοιωθα στη φωνή του έναν ήχο που, από μια βουβή λύσσα, υψωνόταν σε μια "χαρούμενη γνώση", και νομίζω πως από εκείνη τη στιγμή κάτι καίριο αντήχησε μέσα μου, το οποίο και διαρκεί ακόμη. Να το ονομάσω μεταβίβαση; Στη συνέχεια, το ίδιο εκείνο βράδυ, είχε μιλήσει για την "lettre d'amur" (την ερωτική επιστολή, όπου η λέξη amour συγχωνεύεται με τη λέξη mur - σ.σ.). Η συνήχηση αυτή ανάμεσα στον έρωτα (l'amour) και στον τοίχο (le mur), την είχε δανειστεί από έναν ξεχασμένο ποιητή που μας ανέφερε: ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα υπάρχει ο έρωτας, ανάμεσα στον άνθρωπο και τον έρωτα υπάρχει ένας κόσμος, ανάμεσα στον άνθρωπο και τον κόσμο υπάρχει ένας τοίχος. Δεν πάει πολύς καιρός που οι τοίχοι του Παρισιού είχαν γεμίσει συνθήματα, ενώ οι παλιοί φραγμοί είχαν καταρρεύσει και είχαν γίνει σκόνη. Ο έρωτας, είχε πει επίσης, είναι αυτό που συμβαίνει όταν αλλάζεις τον λόγο. [...]
Catherine Millot, Passion de Lacan. La logique et l'amour.
Εφημερίδα Le Monde (13.04.01)
Μτφ. Σ.Σ.
*
Πήγαινα επίσης στην παρουσίαση ασθενών που έκανε στο νοσοκομείο Σεντ-Αν. Ο Λακάν επεδίωκε αυτήν την άσκηση, η οποία τον κρατούσε συνδεδεμένο με την ψυχιατρική πρακτική. Για μας, τους θεατές του, κάθε φορά ήταν και μια συγκλονιστική εμπειρία. Παρευρισκόμασταν σε μια συνάντηση, με την πλήρη σημασία της λέξης, μεταξύ Λακάν και ασθενούς. Ο διάλογος έφτανε σε μια ένταση που μαρτυρούσε την αποφασιστικής σημασίας αξία του για τον ασθενή. Φαινόταν σαν να κατέθετε η ίδια η αλήθεια του, κι ακόμα, η μορφή ενός πεπρωμένου διαγραφόταν και αναδυόταν μπροστά στα μάτια μας όσο προχωρούσε η συνομιλία τους: η κρίση που είχε οδηγήσει στη νοσηλεία του ασθενούς προσέδιδε σε αυτό το πεπρωμένο τη διάσταση της τραγωδίας. 'Ημασταν κι εκεί σε αγωνία, με σφιγμένη την καρδιά, πιασμένοι μέσα σ' αυτή την καθαρτήρια συνομιλία.
Επίσης, εκεί μαθαίναμε πολλά περί της ηθικής του Λακάν και της πρακτικής του ως αναλυτή. Δεν χρησιμοποιούσε ποτέ περιστροφές με την αλήθεια και δεν άφηνε τον ασθενή να υπεκφεύγει. Επέμενε στα σημεία του Πραγματικού, σε ό,τι δημιουργούσε πρόσκομμα. Το αντιπαρέβαλλε με τις διαψεύσεις που έφερνε η πραγματικότητα στις παραληρηματικές κατασκευές τους.
[...] Δεν άφηνε το ακροατήριό του να βαυκαλίζεται με ελπίδες ως προς το θεραπευτικό μέλλον των ασθενών. Στη συζήτηση που ακολουθούσε μετά την παρουσίαση, αφού αποχωρούσε ο ασθενής, δεν δίσταζε να υποστηρίξει για τον τάδε ότι ήταν "χαμένος". Εξάλλου, καμιά φορά το έλεγε και στον ίδιο τον ασθενή, πράγμα που, παραδόξως, είχε ως αποτέλεσμα να τον ανακουφίσει.
'Ομως παρόλο που ο Λακάν είχε την αίσθηση του τραγικού, δεν υπήρχε τίποτα το θεατρικό στις παρουσιάσεις του. 'Ηταν εξίσου απλός με τον ασθενή, όπως και αν ήταν μόνος μαζί του. 'Αλλωστε αυτή ήταν η αίσθηση που είχαμε, ότι δηλαδή παρευρισκόμασταν στη συνομιλία λες και δεν ήμασταν εκεί. [...]
Catherine Millot, Η ζωή με τον Λακάν
Εκδ. Κέλευθος, Αθήνα, 2018
