'Ημουν είκοσι χρονών
'Ημουν είκοσι χρονών. Δεν θα άφηνα κανέναν να πει ότι είναι η ωραιότερη ηλικία της ζωής. 'Ολα απειλούν με συντριβή ένα νεαρό άνδρα: ο έρωτας, οι ιδέες, η απώλεια της οικογένειάς του, η είσοδος στον κόσμο των μεγαλύτερων. Είναι σκληρό να μαθαίνεις τη θέση σου στον κόσμο.
Σαν τι έμοιαζε ο κόσμος μας; Περίπου σαν το χάος που οι 'Ελληνες τοποθετούσαν στις απαρχές του σύμπαντος, στα νεφελώματα της δημιουργίας. Μόνο που θα πίστευε κανείς πως βλέπουμε τώρα την αρχή του τέλους, του πραγματικού τέλους, και όχι εκείνου που είναι η αρχή μιας αρχής. Μπρος στις εξουθενωτικές μεταμορφώσεις των οποίων μόνο ένας απειροελάχιστος αριθμός μαρτύρων προσπαθούσε να ανακαλύψει το κλειδί, μπορούσαμε να αντιληφθούμε ότι η σύγχυση οδηγούσε στο μακάριο θάνατο της προϋπάρχουσας κατάστασης. 'Ολα έμοιαζαν με την αταξία στο τέλος μιας ασθένειας: πριν τον θάνατο που αναλαμβάνει να κάνει όλα τα σώματα αόρατα, η ενότητα της σάρκας διαλύεται, κάθε μέρος σ' αυτήν την πολλαπλότητα διασπάται. Και όλα τελειώνουν μέσω της ανυπεράσπιστης σύψης.
Αλλά και τότε, ελάχιστοι άνθρωποι αισθάνονταν αρκετά διορατικοί για να ξεδιαλύνουν τις δυνάμεις που δρούσαν ήδη πίσω από τα μεγάλα συντρίμμια σε αποσύνθεση.
Δεν γνωρίζαμε τίποτα από εκείνα που θα έπρεπε να γνωρίζουμε: η κουλτούρα ήταν πολύ πολύπλοκη για να επιτρέψει να κατανοούμε κάτι άλλο από τον ελαφρύ κυματισμό της επιφάνειας. Αναλωνόταν σε λεπτολογίες σε έναν κόσμο με τακτοποιημένες λογικές και όλοι οι επαγγελματίες του ήταν ανίκανοι να συλλαβίσουν τα κείμενα που σχολίαζαν. Το λάθος είναι παντά λιγότερο απλό από το αληθινό.
Χρειαζόμασταν αλαφαβητάρια που να συμπεριλαμβάνουν ό, τι πραγματικά σημαντικό υπήρχε. Αλλά αντί να μάθουν να διαβάζουν, αυτοί που είχαν μερικές φορές δύσκολο ύπνο λόγω μιας ειλικρινούς ανησυχίας, επινοούσαν συμπεράσματα που στηρίζονταν όλα στη μελέτη συγκριτικών περιόδων παρακμής: συμπεράσματα από την εισβολή των βαρβάρων, τον θρίαμβο των μηχανών, τα οράματα στην Πάτμο, τις προσφυγές στη Γενεύη και στο Θεό. Πόσο έξυπνος ήταν όλος ο κόσμος!
Αλλά αυτοί οι πονηροί είχαν πολύ χαμηλή όραση για να κοιτάζουν πάνω από τα γυαλιά τους πέρα από τα ναυάγια. Και οι νέοι άνθρωποι είχαν εμπιστοσύνη σ' εκείνους.
Τελεσίδικες καταδίκες, αμετάκλητες αποφάσεις: "θα πεθάνετε". Οι νέοι της ηλικίας μου, που τους εμπόδιζαν να πάρουν ανάσα, και καταπιέζονταν σαν τα θύματα που τους κρατούν το κεφάλι κάτω από το νερό, αναρωτιόνταν εάν είχε απονείνει κάπου αέρας: έπρεπε ωστόσο να τους στείλουν να ξαναβρούν στα λιμνάζοντα νερά τις ναυαγισμένες οικογένειές τους. [...]
Ωστόσο, άνθρωποι εργάζονταν στη σειρά. Ωστόσο, αστυνομικοί περπατούσαν στο δρόμο, άνθρωποι πέθαιναν στην Κίνα από βίαιο θάνατο, στον 'Ανω Βόλτα, η αναγκαστική εργασία τσάκιζε τους Μαύρους σαν επιδημία.
'Ετσι έκαναν ό, τι μπορούσαν για να μας κρύψουν την σαρκική ύπαρξη των αδελφών μας ώστε να είμαστε πραγματικά οπλισμένοι για τα καθήκοντα ρασοφόρου που μας ετοίμαζαν. Η αστική τάξη μπουκώνει τους διανοούμενούς της μέσα από αλλεπάληλλες μεταλλάξεις για να μην μπαίνουν στον πειρασμό να αγαπήσουν τον κόσμο. Ζούσαμε έτσι με την λειψή ταχύτητα του ύπνου: ο καθένας ξέρει ότι οι μεγάλες ταχύτητες είναι εκείνες που κοστίζουν ακριβά. Συμπεριφερόμασταν όπως μας είναν μάθει, καθώς μας απασχολούσαν τα μικρά κατασκευαστικά παιχνίδια που δίδασκαν όλοι αυτοί οι δημόσιοι υπάλληλοι. Υπήρχαν άνθρωποι λίγο πολύ παντού στις εξοχές και τα προάστια: αλλά εμείς κοιτούσαμε να μιμηθούμε τους δασκάλους μας και τους πατεράδες μας, αυτούς που στέκονταν σκυφτοί στις γωνίες, απ' όπου ανασηκώνονταν καμιά φορά για να κάνουν τα αφεντικά τους να γελάσουν, να τους παραδώσουν μία παραγγελία ψευδαισθήσεων, επιχειρημάτων ή δικαιολογιών. Μπουφόνοι, συνένοχοι: επαγγέλματα του πνεύματος. Πότε πότε, παρακαλούσαν για λίγη υπομονή, ο κόσμος οσονούπω θα σωζόταν.
Αναλογιστείτε: μας αμόλησαν στα είκοσί μας χρόνια σε έναν αδυσώπητο κόσμο, εφοδιασμένοι με κάποιες διακοσμητικές τέχνες: τα αρχαία ελληνικά, τη λογική, ένα ευρύ λεξιλόγιο που δεν μας δίνει καν τη ψευδαίθηση ότι βλέπουμε καθαρά. 'Εχουμε χαθεί μέσα στη στοά των μηχανών τους όπου όλες οι κακοφωτισμένες γωνιές κρύβουν αιματηρές συναντήσεις, αποκιοκρατικούς πολέμους, λευκή τρομοκρατία στα Βαλκάνια, αμερικανικές δολοφονίες που χειροκροτούν όλα τα γαλλικά χέρια: η τρομερή υποκρισία των ανθρώπων στην εξουσία δεν κατορθώνει να καλύψει τις δυστυχίες που δεν κατανοούμε: ξέρουμε μόνο ότι υπάρχουν, ότι συμβαίνουν κάπου. Μη μας πείτε ότι είναι για το καλό μας. Μην αρκεστείτε στο να κατηγορείτε τη μοίρα για τη χειρονομία του Πιλάτου που κάνετε αιωνίως.
Ο καθένας βρίσκει στο βάθος των αφυπνίσεών του όλες τις ανωμαλίες του χρόνου περιορισμένες κι εγώ δεν ξέρω πόσες φορές στη μίζερη κλίμακα μιας προσωπικής ανησυχίας. Υπάρχουν μεταξύ μας διχασμοί, αλλοτριώσεις, πόλεμοι και φλύαρες κουβέντες. Μπορούμε να πούμε ότι είναι η εποχή της δυστυχισμένης συνείδησης: αυτό δεν μας εμποδίζει να φοβόμαστε για τη ζωή μας, να υποφέρουμε για τους ακρωτηριασμούς που μας περιμένουν: στο τέλος τέλος, ξέρουμε πως ζουν οι πατεράδες μας. Αδέξια, δυστυχισμένοι σαν εμπύρετες γάτες, σαν κατσίκες που υποφέρουν από ναυτία. Που πονούσαμε; Σε πιο μέρος της ζωής μας; Να τι γνωρίζουμε: οι άνθρωποι δεν ζουν όπως ένας άνθρωπος θα έπρεπε να ζει. [...]
Δεν είμαστε εκ των προτέρων ικανοποιημένοι με τα επαγγέλματα στα οποία μας εκπαιδεύουν, και που συνοδεύονται από την υπόσχεση ισχνών απολαβών. Φοβόμαστε γι' αυτά που μας περιμένουν: ωραία νιάτα! Πως να ζητήσεις βοήθεια από τους ανθρώπους; Που βρίσκονται κρυμμένοι; 'Ολα μας απομακρύνουν απ' αυτούς: το καθήκον, η πατρίδα, ο σεβασμός, το χρήμα. Είναι πολλοί οι εχθροί για τις δυνάμεις μας. Ξέρω σήμερα ότι πρόκειται για φαντάσματα, αντανακλάσεις χίλιες φορές παραμορφωμένες που παίρναμε στα σοβαρά εξαιτίας των καλών μας προθέσεων: αλλά μου πήρε χρόνο.
Paul Nizan
Aden Arabie
Μτφ. Σ.Σ.
