Το μαγικό χρήμα
Μπορεί επιτέλους το χρήμα να υπηρετήσει το δημόσιο συμφέρον ως μέρος ενός οικολογικού και ισότιμου πολιτικού σχεδίου που θα καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες κοινωνιών που απειλούνται με κατάρρευση;
Δισεκατομμύρια να πέφτουν σαν βροχή. Στα μέσα Μαρτίου, με το lockdown, φάνηκε ξαφνικά ότι τα χρήματα δεν αποτελούσαν πλέον πρόβλημα. Μόλις θα τα είχαμε ανάγκη, και θα τα θέλαμε, θα ήταν αμέσως διαθέσιμα. Η Γερμανία, μέχρι σήμερα θεματοφύλακας των οικονομικών, ανακοίνωνε ένα σχέδιο 750 δισεκατομμυρίων ευρώ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποσχόταν, από την πλευρά της, περίπου 1.900 δισεκατομμύρια ευρώ, οι Ηνωμένες Πολιτείες 2.000 δισεκατομμύρια δολάρια. Στη Γαλλία, ο Εμμανουέλ Μακρόν υποσχέθηκε ένα "σχέδιο ανάκαμψης" ύψους 100 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ το δημόσιο έλλειμμα πρόκειται να υπερβεί κατά πολύ το 11% του ΑΕΠ, επίπεδο ρεκόρ σε εποχή ειρήνης. Αλλά κυρίως, ορκίζονταν όλοι ότι δεν υφίστατο πλέον ζήτημα έλλειψης πόρων.
Ο καθένας μπορεί να δει τη διαφορά σε σχέση με την πρόσφατη, αν όχι και με την πολύ πρόσφατη ιστορία. Δύο εβδομάδες πριν από το κλείσιμο των μπαρ και των εστιατορίων, ένα υπουργικό συμβούλιο [της Γαλλίας -σ.σ.] αφιερωμένο θεωρητικά στην εξάπλωση της επιδημίας του κορωνοϊού έκανε χρήση του άρθρου 49-3 του Συντάγματος για να επιβάλει αναγκαστικά τη μεταρρύθμιση των συντάξεων, που προβλέπει τη δραστική μείωση των εισφορών του κράτους.
'Ηταν επομένως απαραίτητο να βρεθούν χρήματα, να περιοριστούν οι δαπάνες, να εξασφαλιστούν οι χρηματοδοτήσεις. Ο προϋπολογισμός του 2020 προέβλεπε, εξάλλου, μία ακόμη μεταρρύθμιση του ταμείου ανεργίας για την εξοικονόμηση χρημάτων εις βάρος των αιτούντων εργασία έως και 1,3 δισεκατομμύρια ευρώ μακροπρόθεσμα. 'Οσο για τα νοσοκομεία, "δεν υπάρχουν μαγικά χρήματα", είχε απαντήσει περιφρονητικά ο Προέδρος της Δημοκρατίας σε μια νοσοκόμα που του είχε ζητήσει, στις 6 Απριλίου 2018, περισσότερα μέσα.
Η στενότητα χρημάτων και η ανάγκη να καταβάλλονται προσπάθειες για τη διάθεσή τους, ήταν στο επίκεντρο της σκέψης των οικονομικών και πολιτικών ελίτ. Αντιμέτωπος με έναν ανυπόμονο λαό που πιστεύει στη μαγεία, ο υπεύθυνος ηγέτης έπρεπε να του διδάξει ότι το χρήμα, πρέπει να το κερδίζει κανείς, είτε πρόκειται για το κράτος, είτε για μια εταιρεία ή ένα νοικοκυριό. Δεν γίνεται να βρεθεί κουνώντας απλά το δάκτυλό μας.
Το Covid-19 τα ανέτρεψε όλα. Το χρήμα μοιάζει να είναι διαθέσιμο μόλις εμφανιστεί ανάγκη και η [γαλλική -σ.σ.] κυβέρνηση υπόσχεται να ενεργοποιήσει ένα αστρονομικό ποσό. Αυτό μας κάνει αμέσως να αναρωτηθούμε: δεν θα μπορούσαμε με τον ίδιο τρόπο να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας και να είμαστε επιτέλους φιλόδοξοι: εξασφαλίζοντας την οικολογική μετάβαση και ένα αξιοπρεπές εισόδημα για όλους, ενισχύοντας τις υπηρεσίες, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία αντί για τον ανταγωνισμό και μειώνοντας την αποκλειστική εξάρτηση από την αύξηση του ΑΕΠ; Με λίγα λόγια, εφόσον το χρήμα είναι διαθέσιμο, δεν θα μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο;
Στη σκηνή 2 της πράξης I του Faust II, ο Γκαίτε παρουσιάζει τον διάβολο, τον Μεφιστοφελή, με τη μορφή ενός γελωτοποιού που συμβουλεύει έναν αυτοκράτορα που έχει φαλιρίσει. Ο τρελός τον διαβεβαιώνει ότι το όριο των μέσων του εξαρτάται μόνο από τη δική του βούληση. "Ας μου φτιάξεις τότε χρήματα που τα χρειάζομαι", του απαντάει ο ηγεμόνας. "Θα σας φτιάξω όσα θέλετε και ακόμη περισσότερα, αυτό είναι πράγματι πολύ εύκολο", απαντάει με τη σειρά του ο Μεφίστο ο οποίος, χάρη στη μαγεία του χάρτινου χρήματος, θα ξαναδώσει στην αυτοκρατορία τα μέσα που της έλειπαν. Στο τέλος όμως της πράξης Ι, ο πραγματικός τρελός, τον οποίο ο διάβολος είχε αντικαταστήσει, ανταμείβεται από τον ηγεμόνα με χαρτονομίσματα, τα οποία σπεύδει να αλλάξει με χρυσό. "Όχι και τόσο τρελός", χαμογελά από μέσα του ο διάβολος. Το χρήμα του διαβόλου βυθίζει τη χώρα στο χάος και ο ηγεμόνας καταφέρνει με μεγάλη δυσκολία να ορθοποδήσει, έχοντας μετανοήσει οικτρά. "Αυτοί οι καταραμένοι μάγοι θα μου κοστίσουν πολύ ακριβά", καταλήγει να πει στην πράξη IV.
Με αυτήν την τρομερή ηθική ιστορία, ο Γερμανός ποιητής περιγράφει μία οικονομική doxa που εξακολουθεί να επηρεάζει σήμερα σε μεγάλο βαθμό τα μυαλά, και η οποία μας κάνει, σχεδόν παρά τη θέλησή μας, και παρά το γεγονός ότι το χρήμα είναι πλέον σε μεγάλο βαθμό άυλο και δεν εξαρτιέται πλέον από το χρυσό ή το ασήμι, να απορρίπτουμε την ιδέα ότι το χρήμα μπορεί να είναι διαθέσιμο και, με τη δική του ισχύ, να είναι ικανός να αλλάξει την κατάσταση του κόσμου.
Η ιδέα στην οποία αντιτίθεται ο ποιητής, είναι ότι το χρήμα είναι ικανό να δημιουργήσει κάτι από μόνο του. Ο Μεφίστο, όπως πριν απ' αυτόν ο σκωτσέζος χρηματιστής John Law, πιστεύει ότι ο πλούτος περιμένει απλά το χρήμα για να γίνει αξία. "Στην καρδιά του βουνού, πάνω σε έναν τοίχο, κάτω από μια πέτρα, ο χρυσός υπάρχει, είτε μετατραπεί σε χρήμα, είτε όχι", τονίζει. Ο υπολογισμός είναι απλός: δημιουργούμε χρήμα για να εκμεταλλευτούμε τον πλούτο που παραμένει αδρανής. Επομένως, η αξία παράγεται από το χρήμα. Αυτό ακριβώς αμφισβητείται από τον Γκαίτε: ο πλούτος που δημιουργείται από το χρήμα είναι ψεύτικος. Το χρήμα δεν δημιουργεί τίποτα από μόνο του. Είναι ο απλός ιμάντας μετάδοσης μεταξύ μιας ανταλλαγής και μιας άλλης. [...]
Romaric Godin
Argent magique et monnaie pour tous
Mediapart, 04.01.2021
Μτφ. Σ.Σ.
