Μία ανέκδοτη ιστορική ηχογράφηση των João Gilberto, Caetano Veloso και Gal Costa εμφανίστηκε στο YouTube
Annie Yanbekian
France Τv Ιnfo 02.02.2021
Αύγουστος 1971. Τρεις σπουδαίοι βραζιλιάνοι τραγουδιστές, ο João Gilberto, 40 ετών, μυθικός αρχιτέκτονας του ήχου και του παλμού της bossa nova, ο Caetano Veloso, 29 ετών, καλλιτέχνης του Tropicalismo που καταδιώχθηκε από την στρατιωτική χούντα, και η Gal Costa, 25 ετών, συναντιούνται στο Σάο Πάολο για να ηχογραφήσουν ένα μουσικό πρόγραμμα στο τηλεοπτικό κανάλι TV Tupi, με τη συνδρομή του κιθαρίστα Lanny Gordin. Σύμφωνα με τον ιστότοπο Volume Morto, από την συνάντηση αυτή προέκυψε μία μουσική ανταλλαγή διάρκειας έξι ωρών, τραγούδια που εκτελέστηκαν από τους τρεις τραγουδιστές μαζί, από δύο ή και από έναν μόνο. 'Ενα συμπυκνωμένο υλικό μιάμισης ώρας επρόκειτο να μεταδοθεί στην τηλεόραση τον Οκτώβριο του 1971. Επίσης, είχε προβλεφθεί να γίνει μετά την εκπομπή και μία ηχογράφηση σε δίσκο, αλλά αυτή δεν είδε ποτέ το φως της ημέρας: ο João Gilberto, γνωστός για την εμμονική τελειομανία του, θα ασκήσει τελικά βέτο, καθώς οι ηχογραφήσεις δεν του είχαν φανεί αρκετά ικανοποιητικές.
Από τότε, οι βιντεοταινίες αυτής της κορυφαίας συνάντησης χάθηκαν μέσα σε μια πυρκαγιά. Οι μόνες εικόνες που κυκλοφορούν στον διαδίκτυο είναι μερικές φωτογραφίες των τριών καλλιτεχνών, κυρίως ασπρόμαυρες, που μεταδίδονται από τα βραζιλιάνικα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικά δίκτυα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, εμφανίστηκαν πλούσια ηχητικά αποσπάσματα του προγράμματος στο YouTube, μαζί με άλλα σπάνια ευρήματα, στον λογαριασμό Esqueleto Lavrador. Πίσω από το ψευδώνυμο αυτό, κρύβεται ένας παραγωγός μουσικής Carioca, ο Pedro Fontes, ακούραστος συλλέκτης μουσικών αρχείων, και μεγάλος θαυμαστής του João Gilberto.
Στις 26 Ιανουαρίου, ο Pedro Fontes πόσταρε δύο ηχητικά ντοκουμέντα, μισής ώρας το καθένα, από αυτές τις συνεδρίες, κάτω από τον τίτλο Chega de Saudade, που παραπέμπει σε ένα μεγάλο κλασικό κομμάτι του ρεπερτορίου του João Gilberto, στον ύμνο της bossa που υπέγραψαν ο Tom Jobim (μουσική) και ο Vinícius de Moraes (στίχοι). Ο παραγωγός καθάρισε και αποκατέστησε τις - ιδιαίτερα ταλαιπωρημένες - ταινίες όσο γινόταν. Ο ήχος δεν είναι εξαιρετικός, αλλά το ντοκουμέντο είναι συγκινητικό και ιστορικό.
Στο πρώτο μέρος (1/3), η τραγουδίστρια Gal Costa, με την όμορφη όσο και νεανική φωνή της, τραγουδά τέσσερα τραγούδια, δίνει μετά τη σκυτάλη στον Caetano Veloso, και στο τέλος ο João Gilberto τραγουδά το διάσημο Desafinado de Jobim (δείτε πιο κάτω την πλήρη playlist).
Στο δεύτερο μέρος (2/3), ο João Gilberto προσφέρει μια υπέροχη εκδοχή του Chega de Saudade και στη συνέχεια ένα αξέχαστο Retrato em Branco e Preto, διάσημο μουσικό θέμα του Jobim, το οποίο είχε ονομαστεί αρχικά Zingaro, πριν κληθεί ο Chico Buarque να προσθέσει στίχους. Η καταπληκτική αυτή εκδοχή του Gilberto πρέπει να ακουστεί πρώτη, για τις έντονες παραλλαγές του στην κιθάρα και για τη φωνή του που πηγαίνει από τη μία οκτάβα στην άλλη...
Δεν υπάρχει μέρος "3/3", καθώς ο Pedro Fontes τονίζει ότι αντιστοιχεί στο σώμα άλλων τραγουδιών του προγράμματος που έχουν ήδη ανέβει εδώ και μερικά χρόνια στο λογαριασμό του στο YouTube: ένα υπέροχο Saudade da Bahia (του Dorival Caymmi) που τραγούδησαν οι τρεις μαζί, όπως και το διάσημο Coração Vagabundo του Veloso. Υπάρχουν επίσης αρκετοί τίτλοι που τραγούδησε σόλο ο João Gilberto: A Primeira Vez (Bide και Marçal), Odete (Dunga και Herivelto Martins), Quem Há de Dizer (Lupicínio Rodrigues και Alcides Gonçalves) ή ακόμα και το Estrada Branca (Jobim, Moraes), που δυστυχώς αλλοιώνεται μετά από ένα λεπτό από παρασιτικό θόρυβο.
Για τον Caetano Veloso, οι στιγμές που πέρασε με τον João Gilberto υπήρξαν καθοριστικές για την απόφασή του να παραμείνει στη Βραζιλία, μετά από μια περίοδο εξορίας και μια τραυματική πρώτη απόπειρα επιστροφής.
'Εχοντας υποστεί διώξεις από το στρατιωτικό καθεστώς που ήταν τότε στην εξουσία, με φυλακίσεις και κατ' οίκον περιορισμούς, ο νεαρός τραγουδιστής και ο φίλος του Gilberto Gil εξορίστηκαν στο Λονδίνο το 1969. Το 1971, ο Caetano Veloso επέστρεψε για πρώτη φορά στη Βραζιλία για περίπου ένα μήνα, καθώς η αδερφή του Maria Bethânia, επίσης τραγουδίστρια, είχε λάβει άδεια για να μπορέσουν να γιορτάσουν τα σαράντα χρόνια γάμου των γονιών τους στη Μπαία. Αλλά μόλις κατέβηκε από το αεροπλάνο, ανακρίθηκε και δέχτηκε απειλές από τις αρχές.
Λίγους μήνες μετά την επιστροφή του στο Λονδίνο, έλαβε ένα τηλεφώνημα από τον João Gilberto: "Ο Θεός μού ζήτησε να σε καλέσω. Ακούσε προσεκτικά: θα τρέξεις να πάρεις το αεροπλάνο για το Ρίο, όλοι θα σου χαμογελούν. Θα δεις πόσο σε αγαπά η Βραζιλία ", ήταν τα λόγια του καλλιτέχνη που θυμάται ο Veloso, και τα οποία καταγράφει στο βιβλίο του Verdade Tropical. Ο συνιδρυτής της bossa nova προσκαλεί τους Caetano Veloso και Gal Costa στην ηχογράφηση της εκπομπής της TV Tupi, και ο Caetano Veloso δεν μπορεί να μην δεχτεί την πρόσκληση του ήρωά του. Στο βιβλίο του θα γράψει: "'Οταν αποβιβάστηκα στο Ρίο, όλα έγιναν όπως τα είχε προβλέψει ο João Gilberto."
Ο Caetano Veloso πέταξε μέχρι το Σάο Πάολο στις 8 Αυγούστου 1971, μια μέρα μετά τα 29α γενέθλιά του, και πήγε κατευθείαν στο στούντιο ηχογράφησης της εκπομπής. Οι τρεις καλλιτέχνες περνούν έξι ώρες μαζί, κουβεντιάζοντας και παίζοντας μουσική. 'Οπως αναφέρει η O Globo, ο ποιητής Augusto de Campos, ο οποίος ήταν παρών στην βιντεοσκόπηση, θα συγκρίνει τον μουσικό διάλογο ανάμεσα στον Gilberto και τον Veloso με "τις πάσες που ανταλλάσσουν μεταξύ τους ο Pelé με τον Garrincha", οι ιδιοφυίες του βραζιλιάνικου ποδοσφαίρου. Στο τέλος της ηχογράφησης, ο Gilberto ζητά επανειλημμένα από τον Veloso να επιστρέψει να ζήσει στη Βραζιλία, όπως εκμυστηρεύτηκε ο εξόριστος τραγουδιστής σε ένα περιοδικό. Και τελικά, το 1972, ο Caetano Veloso επέστρεψε στη χώρα του.
Ο Pedro Fontes πραγματοποίησε το έργο αποκατάστασης των εξήντα και κάτι λεπτών του προγράμματος που αποκαλύφθηκε στις 26 Ιανουαρίου χάρη σε μια κασέτα ήχου που είχε διαφυλάξει ένας βραζιλιάνος καλλιτέχνης. Ο εικαστικός καλλιτέχνης Ion de Freitas Filho, ο οποίος βρισκόταν μπροστά στην τηλεόρασή του το 1971, είχε ηχογραφήσει το πρόγραμμα της TV Tupi σε μια μαγνητοταινία. 'Εχοντας δει το ανέκδοτο υλικό που ανέβαζε ο Fontes στο YouTube, του εμπιστεύτηκε το πολύτιμο ηχητικό του αρχείο.
Το ντοκουμένο αυτό αντιστοιχεί στα δύο τρίτα του προγράμματος που μεταδόθηκε τον Οκτώβριο του 1971. Ο Freitas είχε επίσης ηχογραφήσει το τελευταίο μέρος του προγράμματος, αλλά η ηχογράφησή του αυτή χάθηκε. Τα τραγούδια αυτού του μέρους που λείπουν είναι ακριβώς αυτά που ανέβασε ξεχωριστά στο YouTube ο Pedro Fontes τα τελευταία χρόνια. Είχαν διατηρηθεί μέσω μιας άλλης οδού: οι σκηνοθέτες της εκπομπής (με συμπαραγωγό τον Fernando Faro) είχαν κρατήσει την ηχητική μπάντα του προγράμματος. 'Ενα από τα μέλη της ομάδας, ο σκηνογράφος Cyro Del Nero, την είχε εμπιστευτεί στο Ίδρυμα Padre Anchieta στο Σάο Πάολο, το οποίο διαχειρίζεται το Rádio Cultura Brasil, που έχει ήδη μεταδώσει αποσπάσματα εδώ και μερικά χρόνια. Ο Pedro Fontes αποκατέστησε και αυτά τα αρχεία πριν τα κυκλοφορήσει στο YouTube από το 2013 και μετά.
Σύμφωνα με τον ιστότοπο Volume Morto, η Universal έχει στην κατοχή της κι άλλες ηχογραφήσεις του προγράμματος του 1971, ακόμη και εκείνες που επρόκειτο να κυκλοφορήσουν σε δίσκο, αλλά δεν σκοπεύει να τις αποκαλύψει, έχοντας υπόψη την αγωγή που είχε υποβάλει ο João Gilberto κατά της EMI (εταιρεία που εξαγοράστηκε από την Universal) για την κυκλοφορία παλαιών ηχογραφήσεων.
Annie Yanbekian
Η playlist των δύο βίντεο Chega de Saudade:
Μέρος "1/3"
Gal Costa (τραγούδι) και João Gilberto (κιθάρα) : Ao Voltar Do Samba (Synval Silva)
Gal Costa : Falsa Baiana (Geraldo Pereira)
Gal Costa : Meditação (Tom Jobim, Newton Mendonça)
Gal Costa : Baby (Caetano Veloso)
Caetano Veloso : Asa Branca (Luiz Gonzaga, Humberto Teixeira)
Gal Costa et Caetano Veloso : Saudosismo (Caetano Veloso), ωδή στην bossa nova και στον João Gilberto
João Gilberto : Desafinado (Jobim, Mendonça)
Μέρος "2/3"
João Gilberto : Chega De Saudade (Jobim, Vinícius de Moraes)
João Gilberto : Retrato Em Branco E Preto (Jobim, Buarque)
Caetano Veloso : Na Asa Do Vento (João do Valle, Luiz Vieira)
Caetano Veloso : Fruta Gogoia (Folclore Baiano)
João Gilberto, Caetano Veloso, Gal Costa : Você Já Foi À Bahia? (Dorival Caymmi)
João Gilberto et Gal Costa : Largo Da Lapa (Marino Pinto, Wilson Batista)
Caetano Veloso : De Noite Na Cama (Caetano Veloso)
Caetano Veloso : Presença (Caetano Veloso)
Μτφ. Σ.Σ.
