Μία όμορφη μικρή ξεχασμένη αυγή
Evelyne Pieiller
Blog Contrebande, Le Monde Diplomatique, 27 Μαρτίου 2020
*
Πριν κάνουμε tabula rasa το παρελθόν, είναι κάποιες φορές τονωτικό να θυμόμαστε κάποια περασμένα επεισόδια. Δεν διαφεύγει κανενός ότι το 1929 ήταν η χρονιά της Μεγάλης Ύφεσης. Με τρεμάμενα από τον τρόμο κεφαλαία, σε στυλ ταινίας "gore". Το 1933, εξελέγη πρόεδρος ο Franklin Delano Roosevelt. Ξεκινάει το New Deal, τη Νέα Ανακατανομή. Δεν πρόκειται για επανάσταση: ανακατεύονται τα χαρτιά, αυτό είναι όλο, αλλά με δυναμικό τρόπο. Κάτι που προκαλεί ωστόσο μία φοβερή αλλαγή. Την εποχή εκείνη, ένα τέταρτο του ενεργού πληθυσμού βρίσκεται στην ανεργία, δύο εκατομμύρια Αμερικανοί είναι άστεγοι, οι άνθρωποι κυριολεκτικά λιμοκτονούν. Οι απεργίες είναι πολλές, όπως και οι διαδηλώσεις. 'Εχουμε και τον μαζικό ξεριζωμό αυτών που ψάχνουν για δουλειά και παίρνουν τους δρόμους, αλλά κι εκείνων του Midwest που έχασαν τα κτήματά τους μετά από την ξηρασία και τις καταιγίδες σκόνης και προσπαθούν να φτάσουν στην Καλιφόρνια, τη γη των οπωρώνων - όλα αυτά που διηγείται ο John Steinbeck στα Σταφύλια της Οργής.
Με τον Roosevelt, το ομοσπονδιακό κράτος θα αναλάβει έναν ρυθμιστικό ρόλο στην οικονομία. Αυτός ο κρατικός παρεμβατισμός ανατρέπει πολλά πράγματα. Θεσπίζεται ένας έλεγχος των γεωργικών τιμών, των μεγάλων δημοσίων έργων, και ένα σύστημα κοινωνικής προστασίας: κατώτατος μισθός, συνταξιοδότηση, επίδομα ανεργίας. Ο Roosevelt δεν επιδιώκει να βάλει τέλος στον καπιταλισμό. Αλλά αποπειράται μία ρύθμιση. Και όπως λέει ο Howard Zinn, ο οποίος πάνω σ' αυτό το θέμα δεν διακρίνεται από μία άνευ όρων τρυφερότητα, αποδεικνύεται τότε "αρκετά τολμηρός ώστε να ταρακουνήσει τους πυλώνες του συστήματος", έστω κι αν δεν είναι "αρκετά τολμηρός για να τους αντικαταστήσει".
Δεν μπορούμε πραγματικά να πούμε ότι το όλο εγχείρημα είχε ένα μόνιμο αντίκτυπο, τουλάχιστον στα μέρη μας. Όπως είπε ο Roosevelt το 1936, την παραμονή της επανεκλογής του, αναφερόμενος στην κάστα των πλουσίων, "το μίσος τους είναι πραγματικό ομόφωνο απεναντί μου - και χαιρετίζω το μίσος τους". Η σιωπή είναι ένα από τα συνηθισμένα μέσα που χρησιμοποιούν οι υπέρμαζοι της τάξης για να κάνουν τους ανθρώπους να ξεχνούν ότι υπήρξαν πραγματικές αντιπροτάσεις ... Το New Deal είχε επιπτώσεις, ω θαύμα, και στους καλλιτέχνες. Αυτό είναι ακόμη λιγότερο γνωστό. Οι μουσικοί, οι εικαστικοί, οι συγγραφείς, οι άνθρωποι του θεάτρου, οι φωτογράφοι, απασχολήθηκαν με μισθό: ο στόχος ήταν τριπλός, να μειωθεί ο αριθμός των "κοινωνικά υποβοηθούμενων", να διαδοθούν οι τέχνες στο πλαίσιο της λαϊκής εκπαίδευσης και να δημιουργηθεί μια εθνική κουλτούρα. Με αυτόν τον τρόπο, ανατέθηκαν αποστολές στη Dorothea Lange ή στο Walker Evans, για να αναφέρουμε μόνο τους πιο διάσημους σήμερα, για να δώσουν ένα πρόσωπο στην 'Υφεση [αντίστοιχο - χωρίς όμως κρατική υποστήριξη- ήταν και για την ομάδα φωτογράφων Depression Era το έναυσμα για μία απόπειρα καταγραφής της Ελλάδας της κρίσης - σ.σ.]· πίνακες τοπικού χαρακτήρα, τοιχογραφίες εμπνευσμένες από τα μεξικανικά "murales" θα διακοσμήσουν τα ταχυδρομεία, θα υμνήσουν τον λαό. Δίπλα στους Jackson Pollock, Mark Rothko, de Kooning, επιβάλλουν την παρουσία τους και Αφρο-Αμερικανοί καλλιτέχνες (Aaron Douglas)· οδηγοί αφιερωμένοι σε πόλεις ή σε περιοχές, συλλογές διηγήσεων πρώην σκλάβων, Ινδιάνων, χρονικά, ανθολογίες, κλπ., όλα ελεύθερα συνταγμένα από συγγραφείς - την Margaret Walker, τον Richard Wright, τον μεγάλο Ralph Ellison, τον Saul Bellow, κλπ.· το θέατρο επίσης, το οποίο γνώρισε εξάλλου και κάποιες αρκετά εκπληκτικές επιτυχίες με στρατευμένα και χορευτικά μιούζικαλ, ένα ρεπερτόριο ελάχιστα ερευνημένο, όπως το απροσδόκητο Pins and Needles, που γράφτηκε από έναν συνδικαλιστή, παίχτηκε αρχικά από εργάτες και το οποίο θριάμβευσε στο Broadway, ή όπως το πολύ μπρεχτικό The Cradle will rock· σκηνοθετημένο από τον Orson Welles, απαγορευμένο στην πράξη, το έργο παίχτηκε παρ' όλα αυτά, με ένα μπρίο που θα άξιζε να ξαβρεθεί: μόνο ο πιανίστας (και ο συγγραφέας) είχε το δικαίωμα να είναι στη σκηνή, οι ερμηνευτές, ινκόγκνιτο στην αίθουσα, σηκώνονταν ο ένας μετά τον άλλον για να τραγουδήσουν. Στη μουσική, το έργο των Lomax, του πατέρα (John) και κυρίως του γιού (Alan), που πήγαιναν να καταγράψουν τα blues, τα work songs, τα spirituals, είναι το πιο γνωστό, και οι rockers τους το έχουν αναγνωρίσει.
Αυτό δεν κράτησε. Ο Roosevelt είχε ως αντιπάλους, εκτός από τους κατέχοντες, και τους Δημοκρατικούς του Νότου, που θεωρούσαν ότι η όλη υπόθεση ήταν υπερβολικά αντιρατσιστική και άρχιζαν να φωνάζουν για κόκκινη συνωμοσία. Είναι αλήθεια ότι το σύνολο των μέτρων έγινε δυνατό μόνο επειδή το αμερικανικό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε μία έντονη παρουσία, εδώ και χρόνια, τόσο μεταξύ των διανοουμένων όσο και στο πεδίο. Η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων ήξερε, όπως αναμενόταν, πώς να μειώσει τις επιχορηγήσεις. 'Ενα προγραμματισμένο και σταδιακό τέλος. Οι καλλιτέχνες θα έπρεπε να αναζούν και πάλι ιδιωτικούς πόρους και να αποδείξουν ότι αξίζουν να εξαγοραστούν.
Στην δεκαετία του '50, η CIA θα ξεκινήσει να ασχολείται μαζί τους: για να καταπολεμήσει την κόκκινη επιρροή στην Ευρώπη, θα επινοήσει διάφορα τεχνάσματα ώστε, μαζί με τους συλλέκτες και τον Τύπο, να επιβάλλει την ιδέα ότι η καπιταλιστική Αμερική ήξερε πώς να ανοίγεται στην πιο πρωτοποριακή τέχνη, προβάλλοντας τον Pollock ... Αυτή είναι μία άλλη φοβερή ιστορία, κάπως καταθλιπτική, που θα την διηγηθούμε μία άλλη φορά.
Αλήθεια, εφόσον βρισκόμαστε εν μέσω ενός κύματος συμπόνιας και γενναιοδωρίας, γιατί οι καλοί μας μαικήνες αρκούνται στο να δίνουν μόνο για την Παναγία μας [των Παρισίων -σ.σ.]; Μα τι συμβαίνει, αν έδιναν για το νοσοκομείο, δεν θα απαλάσσονταν από τον φόρο;
Evelyne Pieiller
Μτφ. Σ.Σ.
