Ο ανδρισμός, στην καρδιά της φασιστικής ευαισθησίας (και του φασιστικού προβλήματος)
Χιλιάδες γάλλοι αστυνομικοί (ένας στους δύο ψηφίζει ακρoδεξιά) στο WhatsApp ή σε κλειστές ομάδες του FB βρέθηκαν να ανταλλάζουν μηνύματα μίσους.
lundimatin#246
9 Ιουνίου 2020
*
Ενώ το ζήτημα του ρατσισμού και της αστυνομίας βρίσκεται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, η δημοσιογράφος Camille Polloni του ιστότοπου Mediapartαποκάλυψε στις 4 Ιουνίου μαγνητοφωνημένα σχόλια αστυνομικών με καθαρά ρατσιστικό, αντισημιτικό, φασιστικό, ακόμη και νεοναζιστικό χαρακτήρα. Έχουν ειπωθεί πολλά για το τι μπορεί αυτό να σημαίνει για τον αστυνομικό θεσμό, ιδίως επειδή οι εν λόγω αξιωματικοί δεν έχουν δεχτεί την παραμικρή κύρωση 6 μήνες μετά την αποκάλυψη των συμβάντων, και επειδή στις συζητήσεις τους μιλούν ανοιχτά για την επιθυμία τους να αποκτήσουν όπλα - ένας από αυτούς ενημέρωσε μάλιστα τους φίλους του ότι τελικά κατάφερε να αποκτήσει ένα τουφέκι εφόδου. Έχουμε δει σε αυτή τη χώρα έρευνες και κατηγορίες για εγκληματική οργάνωση με στόχο την τρομοκρατική δράση να δρομολογούνται με πολύ μικρότερες αφορμές. Αλλά ας το προσπεράσουμε. Ωστόσο, αυτό που ελάχιστα σχολιάστηκε είναι η θέση που κατέχει ο ανδρισμός στις συζητήσεις αυτών των αστυνομικών, παρόλο που φαίνεται να είναι το κομβικό σημείο από το οποίο διοχετεύεται συστηματικά το μίσος τους. Ακριβώς αυτό το σημείο θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε σε τούτο το άρθρο.
Όταν ένοπλοι άντρες, εκμεταλλευόμενοι ένα μονοπώλιο της νομικής βίας που διαθέτουν, λένε ότι ετοιμάζονται για έναν "φυλετικό και εμφύλιο πόλεμο" εν όψει μιας οικονομικής και οικολογικής "κατάρρευσης"· και όταν αυτοί οι άντρες, που επικαλούνται τον "φασισμό", καταδεικνύουν ρητά τους "εχθρούς της λευκής φυλής", στην πρώτη γραμμή των οποίων βρίσκονται οι Μαύροι και οι Άραβες (αλλά και οι Εβραίοι, οι Τσιγγάνοι, οι γυναίκες, οι ομοφυλόφιλοι, οι αριστεροί), καταλαβαίνουμε καλύτερα τη λογική των δολοφονιών και των ρατσιστικών επιθέσεων που διαπράττονται από την αστυνομία, και τις οποίες τα λαϊκά κινήματα καταγγέλλουν αυτή τη στιγμή στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Γαλλία.
Μερικά ερωτήματα προκύπτουν τότε άμεσα: πώς εμποδίζουμε αυτούς τους ανθρώπους να βλάψουν; Πώς μπορούμε να πάρουμε πίσω αυτά τα όπλα που, σύμφωνα με τους δικούς τους ισχυρισμούς, αποθηκεύονται ακόμη και στα δικά τους σπίτια; Πώς αντιμετωπίζουμε και καταπολεμάμε στις αβέβαιες εποχές που έρχονται, τέτοια άτομα που επιδιώκουν να συγκροτήσουν μία δύναμη; Πώς εκφράζουμε την αλληλεγγύη μας με τις αντιρατσιστικές εξεγέρσεις, πώς ενισχύουμε και πως επεκτείνουμε τον αντίκτυπό τους;
Τα ντοκουμέντα που αποκαλύφθηκαν στο blog του Arte radio και στον ιστότοπο του Mediapart είναι πολύτιμα, στο βαθμό που μας επιτρέπουν να θέσουμε επείγοντα και ρεαλιστικά ζητήματα. Συμπληρώνουν τον προβληματισμό σχετικά με τους δεσμούς που ενώνουν τον αστυνομικό θεσμό, τις δημόσιες πολιτικές, την άσκηση βίας και τον ρατσισμό.
Αλλά είναι επίσης πολύτιμα ντοκουμέντα, γιατί μας δίνουν την ευκαιρία να ακούσουμε τις πολύ ιδιωτικές μερικές φορές κουβέντες των αστυνομικών - οι οποίες και μας φέρνουν στην καρδιά της φασιστικής ευαισθησίας. Δηλαδή, όπως θα προσπαθήσουμε να το δείξουμε εδώ, στην καρδιά των εμπειριών και της θεώρησης του κόσμου στις οποίες βασίζεται αυτή η φασιστική ευαισθησία που διαμορφώνει και την αντίδρασή της.
Έτσι, εκτός από το να προκαλούν τρόμο και επιθυμία για αντίδραση, τα λόγια που ανταλλάσσουν οι λευκοί, υπέρμαχοι της φυλετικής υπεροχής, αστυνομικοί, μας παρακινούν να αναρωτηθούμε που ακριβώς θα πρέπει να επικεντρωθούμε στην καταπολέμηση του αυτοαποκαλούμενου αυτού φασισμού. Τι είναι αυτό -ίσως, βάζοντας μέσα και τον ίδιο μας τον εαυτό- που δίνει τροφή σε αυτήν την πολιτική θέση; Σε ποιό βαθμό θα μπορούσαμε (εμείς, δηλαδή οι άνθρωποι που, τουλάχιστον, έχουμε ξεκαθαρίσει ότι θέλουμε να καταπολεμήσουμε τον φασισμό) να μοιάζουμε με αυτούς τους αστυνομικούς ή να τροφοδοτούμε το δικό τους σύστημα ερμηνείας του κόσμου;
Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, τα οποία δυστυχώς πολύ συχνά αφήνει στην άκρη ο "αντιφασισμός", μπορούμε να βασιστούμε, μεταξύ άλλων, σε αναλύσεις που έχουν κάνει τα φεμινιστικά κινήματα εδώ και αρκετές δεκαετίες, και ιδίως τα τελευταία χρόνια. Κινήματα που έχουν παραγάγει ένα μεγάλο κριτικό έργο για τις σχέσεις μεταξύ των φύλων, μέσα από τις οποίες διαμορφώνονται οι υποκειμενικότητες όπως και οι ομάδες.
Αν αυτή η κριτική παραγωγή μάς είναι χρήσιμη σήμερα, είναι επειδή τα ζητήματα των φύλων εμφανίζονται στην καρδιά της φασιστικής αντίδρασης, στο άκουσμα των αστυνομικών λεγομένων. Και αυτό, όχι μόνο επειδή είναι εμμονικοί με τις γυναίκες (δηλαδή, με την "πρόσβαση" στις γυναίκες, ακόμη και σ' εκείνες που είναι "έγχρωμες"· αλλά επίσης, επειδή μαρτυρούν μια μόνιμη προσπάθεια για να αποδειχτεί ή να αποκατασταθεί ο ανδρισμός τους απέναντι σε άλλους άντρες που θα τον αμφισβητούσαν: αντιδρούν σ' αυτό που αντιλαμβάνονται, σωστά ή λάθος, σαν μία αντιπαλότητα μεταξύ αντρών, μια απειλή που οι μεν στρέφουν κατά της ανδρικής συμπεριφοράς των δε. 'Ετσι, φαίνεται απαραίτητο να καταπολεμηθούν αυτοί οι μηχανισμοί, και γι' αυτό πρέπει αρχικά να τους προσδιορίσουμε σωστά.
Δεν έχουμε τα μέσα, ούτε την αξίωση, να εξαντλήσουμε εδώ το ζήτημα (το οποίο έχει σταθεί αφορμή για έντονες συζητήσεις) των δεσμών μεταξύ του σεξισμού και του ρατσισμού ή μεταξύ των διαφόρων τύπων καταπίεσης. Θα αρκεστούμε στο να αναδείξουμε μια συγκεκριμένη διάσταση του λόγου των φασιστών αστυνομικών, η οποία σχετίζεται με την διαμόρφωση και τη διατήρηση της ανδρικής τους συμπεριφοράς ως λευκών.
***
Τι ακριβώς κάνουν οι αστυνομικοί στην ομάδα WhatsApp όπου είχε πρόσβαση ένας από τους μαύρους συναδέλφους τους, και της οποίας το περιεχόμενο έφτασε εν μέρει στα χέρια των δημοσιογράφων και της δικαιοσύνης; Περνούν πολύ χρόνο ιδίως με το να παραπονιούνται. Ας δούμε για ποιό λόγο: όχι για να τους δικαιολογήσουμε ή να τους προσφέρουμε ικανοποίηση, αλλά για να καταλάβουμε σε τι οφείλεται ιδιαίτερα η φασιστική τους τοποθέτηση.
Ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο του λόγου των αστυνομικών είναι ότι παριστάνουν τους παραμελημένους στην ερωτική αγορά. Ένας από αυτούς φτάνει στο σημείο να παραπονεθεί ότι ο "φασισμός" του απωθεί τις γυναίκες (ακόμη και τις μη λευκές γυναίκες της επαγγελματικής του μονάδας). "Όταν έμαθαν ότι ήμουν μεταλλάς, αυτό ήταν ... Κατάλαβες. Παίρνουν δρόμο. Αλλά αν τους πω ότι είμαι φασίστας, τότε άστα, όχι μόνο θα έχω προβλήματα, αλλά δεν θα υπάρχει πια καμία που να με τρι... [φαίνεται ότι ετοιμάζεται να πει: που να με τριγυρίζει", αλλά διορθώνεται], που... να θέλει να μου μιλήσει."
Ο κοινωνιολόγος Francis Dupuy-Déri δίνει την ακόλουθη εξήγηση σχετικά με τους άντρες που πιστεύουν ότι δικαιούνται, ιδίως αυτοί, την εύνοια των γυναικών: "Σήμερα, αυτοί οι λευκοί άνδρες αντιδρούν σαν αριστοκράτες που βλέπουν να τους ξεφεύγουν προνόμια που υποτίθεται ότι τους οφείλονται λόγω της ανδρικής τους ιδιότητας. Αποτελεί γι' αυτούς σκάνδαλο να μην μπορούν να απολαμβάνουν αυτά τα προνόμια - δουλειά, γυναίκα, ερωμένη, κ.λπ. - γι' αυτό και τα δύο συναισθήματα που αναφέρονται συχνά είναι ο θυμός και η δυσαρέσκεια. Ακόμα κι αν αντικειμενικά, η ανισότητα παραμένει μεταξύ των φύλων, οι λευκοί αυτοί άντρες ισχυρίζονται ότι είναι θύματα μιας πολύ σοβαρής αδικίας υπέρ των γυναικών και των αλλόφυλων και μεταναστευτικών πληθυσμών".
Στον ερωτικό τομέα, οι αστυνομικοί θεωρούν ότι ευθύνεται ο ανταγωνισμός με τους αλλόφυλους ανθρώπους. Για τον μαύρο συνάδελφό τους, λένε: "Πρέπει να την γοητεύει τρελά τη λευκή πόρνη που κυνηγά τους νέγρους" (...) Οποιαδήποτε άλλη γκόμενα με λίγο μυαλό ξέρει ότι έχει να κάνει με τον τυπικά σαγηνευτικό νέγρο που θα της τα φορέσει σε όλα τα επίπεδα." Αυτές οι λέξεις μας υπενθυμίζουν ότι οι διαφορετικές ανδρικές κατασκευές, ανάλογα με τις ταξικές και τις "φυλετικές" παραλλαγές, ανταποκρίνονται με διαφορετικούς τρόπους στους κυρίαρχους κανόνες του ανδρισμού. Μερικοί άνδρες κατηγορούνται για έλλειψη ανδρισμού (για παράδειγμα οι μη ετεροφυλόφιλοι ή Εβραίοι άνδρες), ενώ άλλοι κατηγορούνται ότι το διαθέτουν σε υπερθετικό βαθμό. Έτσι, ο ανδρισμός ορισμένων αλλόφυλων ομάδων (Μαύροι, Άραβες) θεωρείται απειλητικός: και γι' αυτό ο υποτιθέμενος υπερβολικός τους ανδρισμός τους επιφυλάσσει (και θα δικαιολογούσε) εξάλλου μία αυστηρότερη μεταχείριση εκ μέρους της αστυνομίας, της δικαιοσύνης, ακόμη και του εκπαιδευτικού θεσμού.
Ο θυμός των αστυνομικών στρέφεται κατά των γυναικών. "'Οπως και νάχει, οι γκόμενες δεν θέλουν έναν εντάξει άντρα, παίρνουν τον αχόρταγο νέγρο που τις πηδάει και στη συνέχεια τις αφήνει έτσι και βρει κάτι καλύτερο. Τόσο το χειρότερο, τι θέλεις να σου πω. 'Εχουμε 140 γυναικοκτονίες ... Δεν πειράζει, παιδιά. "Λέω στον εαυτό μου ότι όλοι αυτοί οι τύποι πρέπει να ψωφίσουν. Θα αναγεννηθεί το ανθρώπινο είδος και ειδικά η λευκή φυλή. Όταν οι γκόμενες πάνε με νέγρους ή με μπουνιούλ [υποτιμητικός χαρακτηρισμός για τους 'Αραβες], στ' αρχίδια μου μετά αν τους κατεβάζουν τη μάπα ή αν τις σκοτώνουν, ό, τι προτιμάς."
Πρέπει να καταλάβουμε την μάτσο ρητορική με την οποία οι αστυνομικοί καταφέρνουν να παριστάνουν τον εαυτό τους ως θύματα πιο απειλητικών ανδρισμών. Έχουμε εδώ άντρες που λένε: "γρήγορα ένας εμφύλιος πόλεμος, γρήγορα η κατάρρευση, και δεν θα είναι μόνο η διαφορετικότητα που θα την πληρώσει, αλλά και η αριστερά, θα χρειαστεί πραγματικά να τους εξολοθρεύσουμε αυτούς τους πουτάνας γιούς". 'Υστερα, καυχιόνται ότι συσσωρεύουν όπλα στο σπίτι τους ή τα κουβαλάνε στην "τσάντα" τους, όταν βγαίνουν με πολιτικά στο δρόμο. Ωστόσο, αυτοί οι ίδιοι άντρες δεν διστάζουν να παίρνουν την πόζα του αδύνατου άντρα, του ευαίσθητου, του αδικαιολόγητα στιγματισμένου (και εξοστρακισμένου από την ερωτικπή αγορά) λόγω της υπερβολικλης "καλοσύνης" τους. Μπορούμε να τους ακούσουμε να λένε για παράδειγμα: "Όσον αφορά τα κορίτσια που τους αρέσουν οι μπάσταρδοι [ο όρος με τον οποίο χαρακτηρίζουν τους αλλόφυλους άντρες, Μαύρους και Άραβες] (...) αισθάνονται ασφαλείς με καριόληδες σαν κι αυτούς. Επειδή παιδιά σαν εμένα κι εσένα που είμαστε πολύ καλοί, που δεν είμαστε μαλάκες ή "άντε γεια", αυτές πιστεύουν ότι θα είναι πολύ αδύναμοι, κάτι που παρεμπιπτόντως δεν ισχύει. "Αυτό που δεν καταλάβαιναν αυτές οι σκύλες είναι ότι μπορεί να είναι αποβράσματα, "άντε γεια", σκατομπουνιούλ, αργά ή γρήγορα θα το πληρώσουν." Για παράδειγμα, όταν θα υπάρξει η οικονομική κατάρρευση, δεν θα είναι σε θέση να τις προστατεύσουν. [...] Εμένα, που με βρίσκουν υπερβολικά αδύναμο και καλό, ε, λοιπόν, να φυλάγεσαι από τα σιγανά ποτάμια. Επειδή εγώ έχω όπλα. Έτσι, με τα όπλα, θα μπορέσω να την υπερασπιστώ καλύτερα από τον καριόλη που επέλεξε, καλύτερα από τον πίθηκό της. "
Αυτός ο λόγος μπορεί να φανεί αντιφατικός: από τη μία, οι αστυνομικοί σπεύδουν να υπογραμμίσουν την ανδρική τους αξία, χάρη στα όπλα τους και την προστατευτική τους ικανότητα. Και από την άλλη, παραπονιούνται ότι στιγματίζονται για την έλλειψη ανδρισμού τους (τους περνάνε για πολύ "αδύναμους"). Στο βιβλίο του Η κρίση της αρρενωπότητας, αυτοψία ενός επίμονου μύθου, ο Francis Dupuy-Déri μας έκανε να κατανοήσουμε τη συνοχή αυτής της θέσης, η οποία είναι μόνο φαινομενικά αντιφατική. Πράγματι, δεν είναι ο ανδρισμός - των λευκών και "καλών" αστυνομικών για παράδειγμα - που υπολείπεται ή βρίκεται σε κρίση. Αντίθετα, η τοξική αρρενωπότητα είναι αυτή που αντιπροσωπεύει από μόνη της ένα έλλειμμα και μια κρίση: μια δυνητικά μόνιμη κρίση που υφίσταται παντού. Η αρσενική κατασκευή συνίσταται στην εσωτερίκευση μιας αξίωσης για έναν ελέγχο πάνω στους άλλους: ως εκ τούτου, όλα όσα αντιβαίνουν σε αυτήν την αξίωση μπορούν να βιωθούν ως "κρίση" και ως πόνο. Και η αξίωση να καθιερώσεις τον έλεγχό σου, ή να επιβάλεις μια αυθαίρετη κυριαρχία, δεν μπορεί παρά να εγείρει αντιρρήσεις και αντιστάσεις, των οποίων τα παραδείγματα γεμίζουν την καθημερινή ζωή όπως και την ανθρώπινη ιστορία. Έτσι μία τέτοια αρρενωπότητα εκτίθεται σε μόνιμες απογοητεύσεις. Επομένως, δεν υπάρχει καμία θεμελιώδης διαφορά μεταξύ του ανδρισμού και του αισθήματος ενός πληγωμένου ανδρισμού, που συνιστά ένα ουσιαστικό και σταθερό συστατικό.
Οι αστυνομικοί λένε ότι αδικούνται από ορισμένες δυσμενείς κρίσεις σχετικά με τον ανδρισμό τους. Όμως, αντί να αμφισβητούν το βάσιμο αυτών των προτύπων, εκφράζουν έντονα την επιθυμία τους να αξιολογούνται σύμφωνα με αυτό το κριτήριο: είναι πραγματικοί άντρες - καθώς οι επικείμενες περιστάσεις εντέλει θα το αποδείξουν. Εδώ, πρέπει να ακούσουμε την προειδοποίηση που διατύπωσε η Valérie Rey-Robert: φυσικά, αυτή η ρητορική είναι αυτή των "incell" - "involuntary celibates" - αυτών των αντρών που αποτελούν μέρος της φασιστικής συνομοταξίας και που επιρρίπτουν στον φεμινισμό ή στα μεταναστευτικά ρεύματα, του παρελθόντος ή του παρόντος, την αδυναμία τους να διεκδικήσουν αυτά που θεωρούν δικαιώματά τους πάνω στις γυναίκες. Η συγγραφέας του Ο σεξισμός, μία ανδρική υπόθεση υπογραμμίζει ότι, μπροστά σε αυτά τα άτομα, το τελευταίο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να τους κατηγορούμε για έλλειψη ανδρισμού - σαν να ήταν για παράδειγμα αποτυχημένοι, χαμένοι, πονεμένοι, "εύθραυστοι". Αντίθετα, είναι άντρες που λατρεύουν τον ανδρισμό, τα όπλα, τη βία. Άντρες, εκ των οποίων μερικοί απέδειξαν, όπως στην περίπτωση ορισμένων αιματηρών δολοφονιών γυναικών, για πόση ανδρική βία ήταν ικανοί. 'Οσον αφορά τους ακροδεξιούς αστυνομικούς, είναι άντρες που αποκτούν όπλα και επιδεικνύουν την πρόθεσή τους να τα χρησιμοποιήσουν, ακόμη και στην "πολιτική" τους ζωή. Αντί να αποδώσουν τον πόνο τους στην προσήλωσή τους στις ίδιες τις μάτσο και φυλετικές αξίες, τις οποίες έχουν πάντα τη δυνατότητα να εγκαταλείψουν.
Οπότε, με το να προσάπτεις στην ακροδεξιά μία έλλειψη ανδρισμού, καταλήγεις να μοιράζεσαι μαζί της ορισμένες αξίες ή φιλοδοξίες. Τη στιγμή που ο φασιστικός λόγος απελευθερώνεται σε σημείο να δηλώνουν ένοπλοι εν ενεργεία αστυνομικοί: "μένουν λίγα χρόνια πριν από την κατάρρευση, και σε κάθε περίπτωση ο φυλετικός πόλεμος είναι αναπόφευκτος", δεν φαίνεται σκόπιμο για παράδειγμα να χλευάζουμε "την εικόνα μιας εύθραυστης και ανίκανης ακροδεξιάς". Θα θέλαμε η ακροδεξιά να αποδείξει πόσο μη εύθραυστη, δηλαδή αρρενωπή και ικανή είναι; Η φασιστική απειλή μπορεί να καταπολεμηθεί αν αποστρεφόμαστε σχολαστικά όλα όσα την απαρτίζουν, όπως την επίδειξη του ανδρισμού.
Το ίδιο ισχύει και με τις ψευτο-οικολογικές κατηγορίες που χρησιμοποιούν οι φασίστες αστυνομικοί, οι οποίοι περιστασιακά αυτοαποκαλούνται και "επιβιώσαντες": κατηγορίες όπως αυτή της "κατάρρευσης", όπως έδειξε ο ιστορικός Jean-Baptiste Fressoz, ανήκουν σε έναν παλιό αντιδραστικό λόγο.
lundimatin#246
Δείτε κι ένα πρόσφατο άρθρο στο Αλμανάκ σχετικό με την αστυνομική βία στη Γαλλία:
Γαλλία: Adama Traoré όπως George Floyd
Μτφ. Σ.Σ.
