Ο Όζου και οι κερασιές
Το Hanami (κυριολεκτικά «κοιτάζοντας τα λουλούδια») είναι το παραδοσιακό ιαπωνικό έθιμο του εορτασμού της ομορφιάς των λουλουδιών, κυρίως των ανθών κερασιάς, όταν αυτά ανθίζουν πλήρως στα τέλη Μαρτίου ή στις αρχές Απριλίου.
Στην Ιαπωνία, οικογένειες και φίλοι συγκεντρώνονται για να φωτογραφίσουν τις κερασιές, καταλαμβάνοντας τα πάρκα για να κάνουν πικνίκ, να συζητήσουν, να τραγουδήσουν και να πιουν! Κάθονται κάτω από τις κερασιές, σε μουσαμάδες, συχνά μπλε χρώματος, που μερικές φορές έχουν κρατηθεί πολύ καιρό πριν. Οικογενειακό και φιλικό, το Hanami είναι επίσης ένα κοινωνικό τελετουργικό με τους δικούς του κανόνες και ιεραρχία. Γενικά, τα νεότερα μέλη της ομάδας (οι kohai) είναι αυτά που φτάνουν νωρίς το πρωί για να στρώσουν τους μουσαμάδες, να φυλάξουν τις θέσεις και να περιμένουν τους μεγαλύτερους (τους sempai) να φτάσουν. Στην Ιαπωνία, τα άνθη κερασιάς αντιπροσωπεύουν την αθωότητα και την απλότητα, αλλά συνδέονται και με την κουλτούρα των σαμουράι.
Pile ou face/Sollers
Marc Pautrel
Απόσπασμα από το βιβλίο του Ozu (εκδ. Arléa, 2020)
Ο χειμώνας τού φαίνεται να διαρκεί περισσότερο κάθε χρόνο. Ανυπομονεί να ξαναβγάλουν επιτέλους τα δέντρα φύλλα, ανυπομονεί να φέρουν επιτέλους λουλούδια. Ξέρει ότι όλα θα είναι καλύτερα τότε, ότι θα ανακουφιστεί.
Σε όλη σου τη ζωή, βλέπεις τις ανθισμένες κερασιές μόνο λίγες φορές, μερικές δεκάδες, όχι περισσότερες, γιατί ως παιδί δεν το θυμάσαι, και συνολικά βιώνεις μόνο εξήντα ή εβδομήντα ανθίσεις, γιορτάζεις κάτω από τα ανθισμένα δέντρα πολύ λιγότερες από εκατό φορές. Ο άμοιρος ο πατέρας του έχασε τις κερασιές για λίγες μέρες, πέθανε στις 2 Απριλίου 1934, η ανθοφορία άργησε εκείνη τη χρονιά, έκανε πολύ κρύο. Κάθε χρόνο ο Όζου τιμά τη μνήμη του και κάθε χρόνο όταν τα δέντρα ανθίζουν σκέφτεται ότι ο πατέρας του θα ήθελε να είχε πεθάνει βλέποντάς τα, αφού τα θαύμαζε κι αυτός, μετά από πέντε ή έξι μέρες, μόλις θα άρχιζαν να πέφτουν τα πέταλα.
Ένας φίλος του συγγραφέας του μίλησε για έναν μυθιστοριογράφο από την Ευρώπη, το όνομα του οποίου ο Όζου δεν γνώριζε έως τότε, και του διάβασε μερικές σελίδες που του φάνηκαν υπέροχες, και σε ένα σημείο ο συγγραφέας αυτός χρησιμοποίησε μια πολύ όμορφη μεταφορά, και ο Όζου χαμογέλασε αργότερα καθώς έβλεπε τα λουλούδια να πέφτουν αργά, κατά εκατοντάδες κάθε λεπτό κάτω από τα κλαδιά, και σκέφτηκε τη μεταφορά αυτού του παράξενου μυθιστοριογράφου, ενός Γάλλου του οποίου τα βιβλία θα πρέπει να διαβάσει: του Μαρσέλ Προυστ, ο οποίος είπε ότι βρισκόταν "σαν στη μέση μιας βροχής μαργαριταριών".
Προσπαθεί όλο το χειμώνα και στην αρχή της άνοιξης να δει πάλι πού βρίσκονται οι κερασιές στο Τόκιο, αλλά το μόνο που βλέπει είναι δέντρα σχεδόν αόρατα, ακίνητοι σκελετοί που θα γίνουν σκουροπράσινες πλούσιες φυλλωσιές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Δίπλα από το κανάλι της τάφρου του Αυτοκρατορικού Παλατιού, που βλέπεις για λίγο από το τρένο της γραμμής Chûô, οι κερασιές είναι φυτεμένες σε όλο το μήκος της όχθης, το ξέρει, αλλά είναι δύσκολο να τις δεις όλο το χρόνο, πρέπει να περιμένεις.
Με τις κερασιές, είναι όπως και με τη ζωή: πρέπει να περιμένεις, να περιμένεις, να περιμένεις, και μετά να περιμένεις κι άλλο, και πάντα να περιμένεις, και τελικά θα έρθει η στιγμή που η αναμονή θα ανταμειφθεί και θα μπορέσεις να θαυμάσεις το έργο που επιτελέστηκε.
Όταν περνάει μπροστά από μια κερασιά που είναι ακόμα σε λήθαργο, αλλά που ξέρει ότι ετοιμάζεται να ανθίσει, ο Όζου πλησιάζει και κοιτάζει τα μπουμπούκια. Αναπτύσσονται, αργά, πολύ αργά, χωρίς να έχουν γίνει ακόμα λουλούδι. Στα μέσα Μαρτίου, τα πρώτα μπουμπούκια ανοίγουν σε μερικά δέντρα, όχι σε κερασιές, αλλά σε δαμασκηνιές. Και τελικά, κάποια στιγμή που δεν σκεφτόταν πια τα άνθη των κερασιών, τα ανακαλύπτει ένα πρωί, μικροσκοπικές, λευκές άκρες που κρέμονται από τους μαύρους βραχίονες των δέντρων, σαν μικρές μπίλιες από βαμβάκι: η ανθοφορία έχει αρχίσει.
Κάθε μέρα βγαίνοντας από το σπίτι του σταματάει μπροστά στα δέντρα για να τα θαυμάσει, να παρακολουθήσει τα λουλούδια να μεγαλώνουν, ώρα με την ώρα τώρα πια, θα μπορούσαμε να πούμε και λεπτό με το λεπτό, είτε με ήλιο, είτε με πρωινή δροσιά. Βγάζει φωτογραφίες με τη μικρή του φωτογραφική μηχανή Leica, δεν είναι ο μόνος, είναι και άλλοι επαγγελματίες φωτογράφοι εκεί, με τα τρίποδά τους και τη μεγάλη τους μηχανή, και κάποιοι ερασιτέχνες επίσης που έχουν φορητές μηχανές με φυσούνα, οι οποίοι φωτογραφίζονται μεταξύ τους μπροστά στα δέντρα που μόλις αρχίζουν τη μεγάλη λευκή τους παρέλαση. Είναι μία απέραντη γιορτή, όλοι γελούν και συγχαίρουν ο ένας τον άλλον, μοιάζει με γάμο ή με τεράστιο πάρτι γενεθλίων. Μικρές ομάδες συγκεντρώνονται μπροστά σε όλα τα δέντρα της περιοχής και σε όλους τους δημόσιους κήπους, στο Koishikawa Kôrakuen, στο Kiyosumi Teien, στο πάρκο Ueno, που είναι τόποι συναντήσεων και εορτασμών. Τα άνθη των sakura είναι εδώ, το θαύμα έχει αρχίσει, θα συνεχιστεί και θα ενταθεί, τα λουλούδια θα ανοίγουν σταδιακά, θα γίνονται όλο και μεγαλύτερα και τα βαριά κλαδιά θα γίνονται όλο και πιο λευκά.
Παντού στην πόλη, νέφη από άσπιλα λουλούδια ξεχωρίζουν πάνω στον γαλάζιο ουρανό, και όταν ο Όζου παίρνει το τρένο για να πάει νότια, βλέπει σε όλη τη διαδρομή, κατά μήκος των γραμμών, αστραφτερές κερασιές. Στην Kita-Kamakura, πριν και μετά τον μικρό σταθμό με την τόσο μυτερή οροφή, τα εκθαμβωτικά κλαδιά σχηματίζουν μια τεράστια φωτεινή και αρωματική ομπρέλα πάνω από τις πλατφόρμες.
Ναι, είναι ένα θαύμα, ένα φανταστικό γεγονός που διαρκεί μόνο λίγες μέρες, και κατά τη διάρκεια αυτών των λίγων ημερών, κάθε φορά που θαυμάζει τις κερασιές, προσεύχεται για τις ψυχές των νεκρών, σκέφτεται τον πατέρα του, τον ανιψιό του, όλους εκείνους που πέθαναν εδώ και χιλιετίες, εκείνους που δυστυχώς θα πεθάνουν στη συνέχεια μέσα στις χιλιετίες, αφού ο κανόνας εδώ στη γη είναι να αφήνει κανείς τη θέση του μετά από ένα δεδομένο χρονικό διάστημα, ο παράλογος αυτός κανόνας της ανθρωπότητας, που είναι ο καθένας με τη σειρά του. Τουλάχιστον, κατά τη διάρκεια αυτής της μικρής εβδομάδας των sakura, και της ανθοφορίας του δαμάσκηνου, ο χρόνος κλείνει τον κύκλο του και οι ζωντανοί δίνουν για μια στιγμή τη θέση τους στους νεκρούς, αυτοί οι λίγοι ζωντανοί που προσεύχονται για να επιτρέψουν σε δισεκατομμύρια νεκρούς να εισπνεύσουν μερικές ανάσες φρέσκου αέρα. Οι νεκροί ανασταίνονται στα κλαδιά των δέντρων και απολαμβάνουν τον ήλιο και τον ουρανό. Κι έπειτα, ο άνεμος εναποθέτει και πάλι αργά τις ψυχές τους στη γη: τα λουλούδια πέφτουν.
Όταν δεν έχει δυνατό άνεμο ή βροχή, ή όταν η κερασιά βρίσκεται σε προστατευμένο μέρος, και ο Όζου γνωρίζει αρκετά τέτοια μέρη, σε κήπους στο Τόκιο ή κοντά στο αγαπημένο του πανδοχείο νοτιότερα, τα άνθη πέφτουν μόνο την ημέρα που κουράζονται. Κάθεται για πολλή ώρα στο κατώφλι, κάτω από το στέγαστρο του πανδοχείου, και παρακολουθεί τα λουλούδια να πέφτουν ένα ένα, σε μια αργή και κανονική βροχή, μια βροχή μαργαριταριών, όπως είχε πει ο Γάλλος συγγραφέας, μικρές σποραδικές χιονοπτώσεις στη μέση της άνοιξης, και αν τολμούσε θα πήγαινε και θα καθόταν κάτω από το δέντρο για να λούσουν το πρόσωπό του τα λουλούδια, αλλά σ' αυτό διαισθάνεται μια ιεροσυλία, τα λουλούδια πρέπει να καταλήξουν στο έδαφος, το αεράκι θα τα συνοδεύει, και θα τα βοηθά να φτάσουν στη γη όπου ανέκαθεν αναμειγνύονται οι στάχτες των νεκρών, η ζωή προέρχεται από τη σκόνη και επιστρέφει στη σκόνη.
Αλλά τις μέρες εκείνες που τα λουλούδια μπορούσαν να γαντζωθούν στα κλαδιά των κερασιών και να αστράφτουν στον γαλάζιο ουρανό, ήταν ευτυχισμένος.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
