Ο πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας:
εκκολαπτήριο
της σημερινής άκρας δεξιάς
The Balkan Wars Created a Generation of Christian Terrorists
Azeem Ibrahim, Hikmet Karcic
Foreign Policy, 07.07.2019
*
Δεν υπήρξε κανείς για να σταματήσει τους ριζοσπατικοποιημένους βετεράνους της άκρας δεξιάς όταν επέστρεψαν στα σπίτια τους.
Η εισβολή της Σοβιετικής 'Ενωσης στο Αφγανιστάν και ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε αποτέλεσαν εύφορο έδαφος για τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό. Αυτό συνέβη και σε άλλους πολέμους, όπως στην Τσετσενία ή το Ιράκ. Ωστόσο, υπάρχει ένας πόλεμος που συχνά ξεχνάμε να αναφέρουμε, παρότι είχε σημαντική επίδραση στον εξτρεμισμό και στην τρομοκρατία σε ολόκληρο τον κόσμο. Ένα μεγάλο μέρος του σημερινού ακροδεξιού εξτρεμισμού σφυρηλατήθηκε στα Βαλκάνια κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90, και του πολέμου της Βοσνίας ειδικότερα.
Η μουσουλμανική πλευρά της ιστορίας είναι γνωστή. Οι βόσνιες μουσουλμανικές πολιτοφυλακές ενσωμάτωσαν χιλιάδες ξένους εθελοντές. Κάποιοι απ' αυτούς στρατολογήθηκαν στην Δυτική Ευρώπη, κάποιοι άλλοι ήταν βετεράνοι του τζιχάντ που διεξήχθηκε στο Αφγανιστάν κατά τη δεκαετία του '80 ενάντια στην σοβιετική εισβολή. Η στρατιωτική τεχνογνωσία που απέκτησαν οι ξένοι εθελοντές στον πόλεμο, οι επαφές που σύναψαν με άλλους μαχητές απ' όλο τον κόσμο, και η γενικότερη ριζοσπατικοποίηση έθεσαν τις βάσεις ευρείων δικτύων βίαιων ισλαμιστών που ο κόσμος αντιμετωπίζει μέχρι και σήμερα.
Ωστόσο, αυτό δεν χαρακτηρίζει μόνο τη μουσουλμανική πλευρά της σύρραξης. Χιλιάδες εθελοντές από όλη την Ευρώπη εντάχθηκαν στον (ορθόδοξο) στρατό της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας και στον (καθολικό) βοσνιακό-κροατικό (Καθολικό) στρατό. Η κροατική πλευρά, ιδιαίτερα, προσέλκυσε πολλούς νεοναζί από όλη την Ευρώπη κατά την περιόδο αυτή. Αυτό οφειλόταν εν μέρει στην απόφαση της εθνικής κυβέρνησης του Ζάγκρεμπ να χρησιμοποιήσει ως εθνικά εμβλήματα τα σύμβολα που είχαν χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από το ανεξάρτητο κράτος της Κροατίας, ένα φασιστικό καθεστώς υποχείριο του Τρίτου Ράιχ.
'Οταν τέλειωσε ο πόλεμος, οι χριστιανοί μαχητές επέστρεψαν στις χώρες τους, ριζοσπαστικοποιημένοι και έτοιμοι να αναλάβουν δράση, όπως έγινε και με τους μουσουλμάνους εθελοντές, Κάποιοι απ' αυτούς συγκρότησαν τον πυρήνα νέων ακροδεξιών πολιτοφυλακών, οι οποίες, με το πέρασμα του χρόνου, μεταμορφώθηκαν σε ισχυρές πολιτικές δυνάμεις. 'Ενα από τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα αποτελεί η ελληνική οργάνωση Χρυσή Αυγή, της οποίας ορισμένα μέλη, όπως είναι γνωστό, έλαβαν μέρος στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα το 1995 (με τα 8.000 θύματα) κατά του βόσνιου μουσουλμανικού πληθυσμού.
Όπως και με τους μουσουλμάνους εθελοντές, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις άργησαν πολύ να κατανοήσουν την απειλή που δημιούργησε για την κοινωνία τους η επιστροφή αυτών των ριζοσπαστικοποιημένων βετεράνων στις χώρες τους. Στην Ελλάδα, την εποχή εκείνη, πολύς κόσμος, ακόμη και μέσα στην κυβέρνηση, εκδήλωνε θαυμασμό για τους Έλληνες που είχαν συμμετάσχει στις σφαγές, ιδιάιτερα σε κάποιους θρησκευτικούς και ιδεολογικούς κύκλους. Το ίδιο έγινε και σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, ειδικά στην Ουκρανία, τη Ρουμανία και τη Ρωσία, καθώς και σε ορισμένους κύκλους της Δυτικής Ευρώπης.
Φυσικά, καμία κυβέρνηση στην Ευρώπη δεν ανέλαβε να δημιουργήσει προγράμματα απο-ριζοσπαστικοποίησης και κοινωνικής επανένταξης των βετεράνων. Το ζήτημα δεν τέθηκε εξάλλου ποτέ στην ημερήσια διάταξη. Ομοίως, δεν υπήρξε καμία επίσημη καταγραφή των εγκλημάτων που διέπραξαν τα άτομα αυτά όταν βρίσκονταν στο εξωτερικό. Αντίθετα, ορισμένοι από τους μαχητές αυτούς απέκτησαν κάποια φήμη και μια πολιτική πλατφόρμα για το μέλλον.
Η αποτυχία αυτή δημιούργησε τον ίδιο τύπο εξτρεμιστικών προφίλ και δικτύων, τόσο στην ευρωπαϊκή ακροδεξιά, όσο και στους ισλαμιστές τρομοκράτες. Αναλογικά, ο κατάλογος ριζοσπαστικοποιημένων τρομοκρατών και προπαγανδιστών που εμπνεύστηκαν άμεσα ή έμμεσα από τον πόλεμο της Βοσνίας είναι μακρύς. Μπορούμε σχετικά μ' αυτό να αναφέρουμε δύο από τις πιο εμβληματικές φιγούρες της ακροδεξιάς τρομοκρατίας των τελευταίων δύο δεκαετιών: τον Jackie Arklov, έναν νεαρό Σουηδό που πολέμησε με τις Κροατικές δυνάμεις και, έμμεσα, τον Anders Breivik, που εθύνεται για τη χειρότερη επίθεση που διαπράχθηκε ποτέ σε νορβηγικό έδαφος, το 2011.
Ο Αρκλόφ, για παράδειγμα, ήταν ένας Σουηδός νεοναζί με καταγωγή από τη Λιβερία, ο οποίος εντάχθηκε στις κροατικές στρατιωτικές δυνάμεις, και ο οποίος, σύμφωνα με τα θύματά του, εφάρμοσε τρομερά βασανιστήρια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που διέθεταν οι Κροάτες στην Ερζεγοβίνη. Συνελήφθη και καταδικάστηκε για εγκλήματα πολέμου από την βοσνιακή κυβέρνηση. Μετά από ένα χρόνο, στο πλαίσιο μιας ανταλλαγής κρατουμένων, μεταφέρθηκε στη Σουηδία, όπου αθωώθηκε για τα εγκλήματά του λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι επωφελήθηκε της επιείκειας του σουηδικού κράτου για να σχηματίσει μια νεοναζιστική ομάδα με δύο άλλους άνδρες. Λίγο αργότερα, το 1999, συνελήφθησαν και οι τρεις και καταδικάστηκαν αυτή τη φορά για τη δολοφονία δύο Σουηδών αστυνομικών.
Ο Anders Breivik, αντίθετα, δεν αγωνίστηκε ποτέ στα Βαλκάνια. Ήταν, τότε, απλά ένας έφηβος. Αλλά αργότερα, η ιδεολογική του θεώρηση επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τους Σέρβους ορθοδόξους εξτρεμιστές: η ιδεολογία του είναι πολύ αντιπροσωπευτική της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς. Ένα επαναλαμβανόμενο μότο στη σκέψη τους είναι η έννοια του αιώνιου πολέμου μεταξύ ευρωπαϊκών και μουσουλμανικών πολιτισμών. Ένας πόλεμος που, ακριβέστερα, μαίνεται μέσω του πολλαπλασιασμού των πληθυσμών: αυτό που αποκαλούν "ευρωπαϊκή λευκή φυλή", που υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύει τον χριστιανικό ή δυτικό πολιτισμό του Διαφωτισμού (παρά τις εσωτερικές αντιφάσεις μεταξύ του χριστιανισμού και του φυλετικού ευρωπαϊσμού, όπως και μεταξύ της συντηρητικής χριστιανικής ιδεολογίας και της ιδεολογίας του Διαφωτισμού) αντιπαρατίθεται στη Μέση Ανατολή, της οποίας οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί αντιπροσωπεύουν αυτό που θεωρούν ως ένα μεσαιωνικό, οπισθοδρομικό και κατασταλτικό Ισλάμ.
Η ιδέα ότι ένας πόλεμος διεξάγεται ανάμεσα στον χριστιανικό κόσμο και το Ισλάμ είναι διαδεδομένη εδώ και πολύ καιρό στα Βαλκάνια και αλλού. Αλλά η ιδέα ότι αυτή η σύγκρουση τροφοδοτείται επί του παρόντος από τον δημογραφικό ανταγωνισμό μεταξύ των διαφορετικών πληθυσμών φέρει το ξεχωριστό σημάδι της Σερβικής σκέψης. Αυτό καταδεικνύει, για παράδειγμα, μία δήλωση του Radovan Karadžić, του αρχηγού των Σερβοβόσνιων στον πόλεμο της Βοσνίας:
"Οι μουσουλμάνοι δεν θέλησαν να μετατρέψουν τη Βοσνία σε μια συνομοσπονδία ή σε τρία χωριστά κράτη μέλη, ένα για τους Κροάτες, ένα για τους Σέρβους και ένα για τους Μουσουλμάνους. Ήθελαν ολόκληρη τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη για τον εαυτό τους. Οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι τελικά θέλουν να κυριαρχήσουν, βασιζόμενοι σε ένα πολύ υψηλό ποσοστό γεννήσεων. Ήθελαν ακόμη και να μετακινήσουν μέρος του τουρκικού πληθυσμού από τη Γερμανία προς τη Βοσνία για να βοηθήσει στην οικοδόμηση της μουσουλμανικής τους κοινωνίας. Δεδομένου ότι αυτή η στρατηγική κυριαρχίας θα ήταν εις βάρος των Σέρβων της Βοσνίας, αντισταθήκαμε προστατεύοντας τα χωριά μας".
Αυτός ο τρόπος σκέψης είχε σαν αποτελέσμα να ριζωθεί βαθιά μία γενική τάση γενοκτονικών συμπεριφορών, ιδιαίτερα στους Σέρβων, σε όλη τη διάρκεια των πολέμων της πρώην Γιουγκοσλαβίας, οδηγώντας στη θεωρία της μεγάλης αντικατάστασης, που συναντάται παντού σήμερα στις ευρωπαϊκές (ή ακόμη και στις αμερικανικές) ακροδεξιές ομάδες: η ιδέα ότι στην Ευρώπη ο πολιτισμός, και η υποτιθέμενη λευκή φυλή, αντικαθίστανται από τη μουσουλμανική μετανάστευση, κάτι που με τη σειρά του επιτρέπει να δικαιολογηθούν τα αντίποινα και η βία.
Ο Anders Breivik ανέδειξε αυτή τη σχέση με τα Βαλκάνια, πλέκοντας στο μανιφέστο του το εγκώμιο τον Radovan Karadžić. Δήλωνε ότι "για τις προσπάθειές του για να απαλλαγεί η Σερβία από το Ισλάμ, θα τον θυμούνται πάντα σαν έναν Ευρωπαίο ήρωα πολέμου που αξίζει κάθε τιμή". Είναι μια επιλογή γλώσσας και ορολογίας που θυμίζει τόσο τον σερβικό εθνικισμό της δεκαετίας του '90 όσο και τον ριζοσπαστισμό της σημερινής άκρας δεξιάς.
Ωστόσο, η σημαντικότερη κληρονομιά των πολέμων που έπληξαν τα Βαλκάνια και του πολέμου της Βοσνίας (ακόμη πιο σημαντική κι από την επιστροφή των μαχητών ή τους ακραίους λόγους) ήταν χωρίς αμφιβολία η κατάρρευση, στην Ευρώπη, της μεταπολεμικής ψευδαίσθησης μιας πολιτισμένης διεθνούς κοινότητας που επιβλέπει τον κόσμο.
Οι πόλεμοι της Γιουγκοσλαβίας, και ιδίως της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, ήταν από τους πρώτους που μεταδόθηκαν ζωντανά από την τηλεόραση λίγο μετά τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου. Πίσω από τις οθόνες, ο κόσμος βίωσε τις φρικαλεότητες και τις σφαγές κάθε πλευράς, ως και μία πραγματική γενοκτονία που διαπράχθηκε κατά του βοσνιακού μουσουλμανικού πληθυσμού. Οποιαδήποτε πολιτοφυλακή, με ή χωρίς κρατική στήριξη, μπορούσε να δημιουργήσει στρατόπεδα, να επιδοθεί σε βασανιστήρια, σε βιασμούς, να σκοτώσει και να καταστρέψει την πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά της χώρας, την ώρα που ο λεγόμενος ελεύθερος κόσμος παρέμενε θεατής. Η Δύση παρακολουθούσε απλά, με φρίκη βέβαια, αλλά με έναν παθητικό και αδύναμο τρόπο.
Χρειάστηκε να περάσουν άλλα πέντε χρόνια πριν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η υπόλοιπη Δύση παρέμβουν κατά της Σερβίας και περισσότερο από δέκα χρόνια πριν δούμε ένα διεθνές δικαστήριο να αποδίδει δικαιοσύνη. Από την άλλη πλευρά, η τηλεοπτική μετάδοση της γενοκτονίας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των εξτρεμιστών κάθε είδους. Οι τηλεθεατές συμπέραιναν ότι οι θηριωδίες παρέμεναν ατιμώρητες, και κανείς δεν θα μπορούσε να τους κατηγορήσει γι' αυτό. Έτσι, ο μόνος τρόπος να αποτραπούν οι θηριωδίες των εχθρών θα ήταν να πάρεις το προβάδισμα και να τους συντρίψεις προτού το κάνουν αυτοί.
Ο βοσνιακός πόλεμος σηματοδότησε μια καμπή στην ευρωπαϊκή ιστορία. Οι δολοφόνοι και οι φασίστες όχι μόνο έμειναν ελεύθεροι, αλλά δέχτηκαν και τιμές, ζωντανά, στην τηλεόραση. Με αυτό το προηγούμενο, χαραγμένο στη συλλογική μνήμη μιας ολόκληρης γενιάς, η αναβίωση του ευρωπαϊκού φασισμού κάτω από τα μάτια όλων δεν ήταν παρά θέμα χρόνου.
Azeem Ibrahim
Καθηγητής-ερευνητής στο Ινστιτούτο στρατηγικών ερευνών του United States Army War College
Hikmet Karcic
Ερευνητής στο Institute for Islamic Tradition of Bosniaks de Sarajevo
Αναδημοσίευση από το σάιτ slate.fr (γαλλική μετάφραση: Florence Delahoche)
Μτφ. Σ.Σ.
Δες επίσης το άρθρο του Petros Konstantinidis στο Media/Athens live:
The Greek Militiamen Involved in the Srebrenica Massacre
... καθώς και τη μεγάλη έρευνα του XYZ Contagion:
Srebrenica – Η πέμπτη μεγάλη έρευνα για τη Σρεμπρένιτσα και την ελληνική εμπλοκή
