Όχι, οι άνθρωποι δεν πολεμούσαν από πάντα
Αποδομώντας το μύθο μιας άγριας και πολεμοχαρούς προϊστορίας
από την Marylène Patou-Mathis (Le Monde Diplomatique, Ιούλης 2015)
(απόσπασμα)
Είναι η ανθρώπινη βία έμφυτη ή μήπως επιβάλλεται από τη συγκυρία ; Οι ανθρωπολογικές και αρχαιολογικές έρευνες επιτρέπουν σήμερα να απαντήσουμε λίγο καλύτερα σ' αυτό το ερώτημα που δίχασε τους μεγαλύτερους φιλοσόφους. Ο πόλεμος δεν φαίνεται να εμφανίζεται παρά μόνο σε συνδυασμό με την παραγωγική οικονομία και τη διατάραξη των κοινωνικών δομών που προέκυψε στη νεολιθική εποχή, πριν περίπου δέκα χιλιάδες χρόνια.
Σχετικά με το θέμα της βίας στον άνθρωπο, δύο ριζικά αντίθετες αντιλήψεις συγκρούονται. Ο Άγγλος φιλόσοφος του 17ου αι. Thomas Hobbes πίστευε ότι ο "πόλεμος όλων εναντίον όλων" υπήρχε από τις απαρχές των χρόνων (Leviathan, 1651). Για τον Jean-Jacques Rousseau, ο πρωτόγονος άνθρωπος υπόκειται σε λιγοστά πάθη, αλλά εκπαιδεύτηκε στην "πιο φρικτή πολεμική κατάσταση" από την "αναδυόμενη κοινωνία» (Λόγος για την καταγωγή και τα θεμέλια της ανισότητας μεταξύ των Ανθρώπων, 1755).
Η εικόνα του βίαιου και φιλοπόλεμου προϊστορικού ανθρώπου απορρέει από μια επιστημονική κατασκευή που υιοθέτησαν οι εξελικτικοί ανθρωπολόγοι και προϊστοριολόγοι του 19ου αι. και των αρχών του 20 αιώνα. Έχει χαραχτεί στο μυαλό, δια μέσω του αξιώματος ότι η ανθρωπότητα γνώρισε μια προοδευτική και γραμμική εξέλιξη. 'Ηδη από την αναγνώριση των προϊστορικών ανθρώπων το 1863, η φυσική τους εμφάνιση και οι συμπεριφορές τους σχετίστηκαν με εκείνες των μεγάλων πιθήκων, γορίλων και χιμπατζήδων. Για ορισμένους μελετητές, αυτός ο "τριτογενής άνθρωπος" αντιπροσώπευε το χαμένο κρίκο μεταξύ της "φυλής του κατώτερου ανθρώπου" και του πιθήκου. Κατόπιν, η λεγόμενη θεωρία των "μεταναστάσευων", η οποία εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1880, υποστήριξε ότι η διαδοχή των προϊστορικών πολιτισμών ήταν απόρροια της αντικατάστασης των πληθυσμών που εγκαταστάθηκαν σε μια περιοχή από άλλους. Εισήγαγε τη βαθιά πεποίθηση πως ο κατακτητικός πόλεμος υπήρξε από πάντα.
Χωρίς να προβούν σε μια ακριβή ανάλυση της χρήσης τους, οι πρώτοι προϊστοριολόγοι έδωσαν στα σκαλιστά αντικείμενα ονομασίες με πολεμική σημασία : ρόπαλο, κρανιοθραύστης, γροθιά, λεπίδι... Οι διεθνείς εκθέσεις και τα πρώτα μουσεία αναπαράγουν αυτήν την προκατάληψη. Έτσι, το Μουσείο Πυροβολικού (το σημερινό Πολεμικό Μουσείο), το οποίο στεγάστηκε στους Invalides το 1871, προτείνει συλλογές όπλων προ- και πρωτο-ιστορικών, αρχαίων, ιστορικών και εθνογραφικών, και για κάθε περίοδο, ένοπλες φιγούρες σε φυσικό μέγεθος με πολεμική εξάρτηση. Αυτή η παρουσίαση ενσταλάζει στο μυαλό του επισκέπτη την ιδέα μιας πολιτισμικής συνέχειας του πολέμου από την πιο πρώιμη περίοδο της ανθρωποτητας. Ωστόσο, σύμφωνα με τις πρόσφατες μελέτες, τα όπλα αυτά χρησίμευαν για να σκοτώνονται ζώα και όχι άνθρωποι (...)
[Μετάφραση Σ.Σ.]
