Πιτσιρίκια κατά Στάλιν
Jean-Jacques Marie, Des gamins contre Staline (Πιτσιρίκια κατά Στάλιν).
Εκδ. Don Quichotte/Seuil, Παρίσι, 2022
Ο Στάλιν, εχθρός των παιδιών
Sonia Combe
En attendant Nadeau - 29 Ιουλίου 2022
Ξέρουμε πόσο τα παιδιά, και ιδιαίτερα οι έφηβοι, είναι ευαίσθητοι στην αδικία και τα ψέματα. Στη Σοβιετική Ρωσία, διδάχθηκαν από πολύ μικρή ηλικία αξίες, με τις οποίες η πρακτική της εξουσίας αποδείχθηκε ότι ήταν σε πλήρη αντίθεση. Σε παρέες ή μικρές ομάδες, αλλά και μόνα τους, αμφισβήτησαν έντονα το καθεστώς ήδη από τη δεκαετία του 1930 μέχρι το θάνατο του Στάλιν. Αυτό ακριβώς αποδεικνύουν τα εντυπωσιακά πλούσια και ακριβή σε στοιχεία αρχεία της σοβιετικής περιόδου, τα οποία οι Ρώσοι ιστορικοί διερευνούν συνεχώς, και στα οποία βασίστηκε και ο Jean-Jacques Marie.
Αν και πολύ μικρά μερικές φορές, οι αρχές τα θεωρούν επικίνδυνα. Συχνά αυτοαποκαλούνται "λενινιστές" και θεωρούν ότι τους έκλεψαν την επανάσταση. Χωρίς να λογαριάζει διόλου την ηλικία τους, η εξουσία τα κυνήγησε κανονικά. Απόδειξη του φόβου και της παντελούς έλλειψης επιείκειας που ενέπνεαν αυτά τα παιδιά είναι το διάταγμα του Απριλίου 1935 που προέβλεπε τη θανατική ποινή από την ηλικία των δώδεκα ετών... Την ίδια χρονιά, ο Ρομαίν Ρολάν, σε μια συνάντηση με τον Στάλιν, αναστατώθηκε από ένα τέτοιο μέτρο που θα σόκαρε αναπόφευκτα τη δυτική κοινή γνώμη. Καθώς "διαπραγματευόταν" και την απελευθέρωση του Βικτόρ Σερζ, ενός επαναστάτη συγγραφέα προσκείμενου στον Τρότσκι, που είχε φυλακιστεί σε στρατόπεδο στη Σιβηρία, ο Ρομαίν Ρολάν, σύμφωνα με τον Ζαν-Ζακ Μαρί, "έκανε πίσω" στο θέμα των παιδιών -έχοντας λάβει τη διαβεβαίωση του Στάλιν ότι η θανατική ποινή δεν θα εφαρμοζόταν ποτέ- προκειμένου να κερδίσει την υπόθεση του Βικτόρ Σερζ, ο οποίος πράγματι απελευθερώθηκε.
Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μόσχα, Joseph Davies, δεν είδε κάτι το ιδιαίτερα μεμπτό σε ένα τέτοιο διάταγμα. Πρέπει να πούμε ότι υπερασπίστηκε ακόμη και τις δίκες της Μόσχας (1936-1938). Ο Στάλιν αγαπάει τα παιδιά, είναι γνωστό, έτσι δεν είναι; Η αγάπη του γι' αυτά θα απαθανατιστεί από τη διάσημη φωτογραφία που τραβήχτηκε τον Ιανουάριο του 1937, όπου παίρνει στην αγκαλιά του την κόρη του επικεφαλής της αντιπροσωπείας της Δημοκρατίας της Μπουριάτ-Μογγολίας. Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι οι γονείς του κοριτσιού εξαφανίστηκαν λίγα χρόνια αργότερα, κατηγορούμενοι για κατασκοπεία. Ήταν δύσκολο να σβηστεί τότε η φωτογραφία... Είχε ήδη κάνει τον γύρο του κόσμου.
Δέκα ή είκοσι χρόνια μετά την επανάσταση, τα παιδιά που αποτελούν το αντικείμενο αυτής της μελέτης δεν είναι πλέον "bezprizorniki", δηλαδή ορφανά που εγκαταλείφθηκαν στους δρόμους μετά τον εμφύλιο πόλεμο, με μόνο μέσο επιβίωσης την κλοπή και τις επιθέσεις. Αυτά τα σχεδόν παιδιά, τα οποία το καθεστώς φοβόταν, είχαν πάει σχολείο και δεν μπορούσαν να συνταιριάξουν την πραγματικότητα με την προπαγάνδα. Η δεκαπεντάχρονη Anna Khrabrova συλλαμβάνεται δύο ημέρες αφότου έστειλε ένα ποίημα στον Στάλιν όπου αναφέρεται στην πείνα που μαστίζει τη χώρα από τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Την ίδια τύχη είχε και ένας φοιτητής που έγραψε (ανώνυμα) το "Ένα πρωινό του Ιωσήφ Στάλιν", ένα είδος επιστολής που διανεμήθηκε ευρέως κρυφά, στο οποίο κατήγγειλε ένα "γραφειοκρατικό κράτος [που είχε γίνει] όλο και πιο ξένο και εχθρικό προς το λαό". Σύμφωνα με την NKVD, τον πρόδρομο της KGB, τέσσερα παιδιά ηλικίας εννέα έως δέκα ετών δημιούργησαν το 1937 μια οργάνωση που απειλούσε το καθεστώς, οι οποίοι αυτοαποκαλούνταν "Τέσσερα Γατούλια".
Αυτά τα "Τέσσερα Γατούλια" καταδικάστηκαν σε οκτώ και δέκα χρόνια εγκλεισμού σε στρατόπεδο. Γνωρίζοντας ότι είναι μισητοί, οι άνδρες της εξουσίας βλέπουν παντού συνωμοσίες, τις επινοούν αν χρειάζεται, τόσο πολύ φοβούνται τον λαό, ακόμη και παιδιά σε τέτοια νεαρή ηλικία! Καταδικάζουν χωρίς σταματημό και με συνοπτικές διαδικασίες. Ορισμένες φορές, ο δικαστικός μηχανισμός διέθετε μόνο ένα λεπτό ανά υπόθεση, σύμφωνα με την ομολογία του ίδιου του Γενικού Εισαγγελέα, του φοβερού Βισίνσκι, ο οποίος εξέφρασε την ανησυχία τους ως προς αυτό στον επικεφαλής της NKVD, τον όχι λιγότερο φοβερό Μπέρια, σε ένα σημείωμα με ημερομηνία 31 Μαΐου 1938. Με αυτόν τον ρυθμό, είπε, υπήρχε κίνδυνος να γίνουν λάθη... Αναρωτιέται κανείς αν πρόκειται εδώ για κάποιο αστείο, αλλά θα ήταν σαν να υποτιμούσαμε τον αληθινό φόβο των ανθρώπων στην εξουσία.
Γαλουχημένοι στην πρωτόγονη λατρεία του ηγέτη, οι μαθητές γίνονται απλές μαριονέτες προπαγάνδας και δυσκολεύονται να "απελευθερωθούν από όλο το ψευδο-ιδεολογικό οικοδόμημα που βασίζεται στη λατρεία του Στάλιν και την καταγγελία". Η ιστορία του μικρού Pavel Morozov, ο οποίος αναδείχθηκε σε ήρωα επειδή κατήγγειλε τον πατέρα του, ήταν ολότελα κατασκευασμένη -μόνο που το παιδί είχε πράγματι καταγγείλει τον πατέρα του όπως του είχαν πει να κάνει, απαγγέλλοντας το μάθημα που του είχαν διδάξει, χωρίς όμως να καταλάβει και το νόημά του, πόσο μάλλον τις συνέπειες. Μετά την εκτέλεση του πατέρα του, ο Pavel δολοφονήθηκε μαζί με τον αδελφό του λίγο αργότερα, από οικογενειακή εκδίκηση, όπως αφήθηκε να εννοηθεί, καθιστώντας τον έναν τέλειο ήρωα. Η Δύση θα τον χρησιμοποιήσει ως αποκρουστικό παράδειγμα ενός σοσιαλισμού όπου τα παιδιά καταγγέλλουν τους πατέρες. Αλλά στη Σοβιετική Ένωση, η πατρική και πατερναλιστική εικόνα του Στάλιν ήταν τότε πανταχού παρούσα.
Τον Μάιο του 1940, η NKVD συνέλαβε εννέα μαθητές, ηλικίας δεκατεσσάρων έως δεκαεπτά ετών, οι οποίοι είχαν γράψει μια επιστολή στον Στάλιν επικρίνοντας την αποστολή σιταριού στη ναζιστική Γερμανία, ενώ οι Σοβιετικοί λιμοκτονούσαν. Όλοι τους καταδικάστηκαν σε δέκα χρόνια εγκλεισμού στο στρατόπεδο της Κολιμά, όπου και πέθαναν, εκτός από έναν. Για να ανακαλύψει τους συγγραφείς των επιστολών, των προκηρύξεων ή των αφισών, η πολιτική αστυνομία οργανώνει υπαγορεύσεις μεταξύ των μαθητών... Οι φοιτητές, φυσικά, ήταν αυτοί που μπήκαν κυρίως στο στόχαστρο. Μια μόνο λέξη ειπωμένη πολύ δυνατά, μία δυνατή απαγγελία ένας μόνο στίχους ενός "ανατρεπτικού" ποιήματος, θα τους στείλει στο Γκουλάγκ. Υπάρχουν σωρεία παραδειγμάτων χαμένων ζωών σε αυτό το βιβλίο που βασίζεται σε σοβιετικά αρχεία. Των ζωών εκείνων που είχαν πάρει κατά λέξη το επαναστατικό πρόγραμμα. Ένα πρόγραμμα το οποίο έχουν για λάβαρο και δεν αμφισβητούν. Πρέπει να έχει κανείς σιδερένιο στομάχι για να διαβάσει αυτές τις μαρτυρίες με όλη την καταπίεση που υπέστησαν αυτά τα παιδιά. Η βία της καταστολής αντανακλά πάνω απ' όλα τον φόβο που εμπνέει ο λαός. Σε αντίθεση με όσα έχουν γραφτεί, ο λαός αυτός δεν ήταν αδιακρίτως παθητικός και πειθαρχημένος. Όπως σημειώνει ο Jean-Jacques Marie, παραθέτοντας μια φράση ενός αξιωματικού της Στάζι στην Ανατολική Γερμανία: "η Στάζι φοβόταν περισσότερο το λαό παρά το αντίστροφο". Γι' αυτό και το καθεστώς μπορούσε να σταθεί μόνο με την τρομοκρατία.
"Σύντροφε Στάλιν, πίνετε το αίμα όλου του λαού"
'Ενα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Jean-Jacques Marie:
Αυτό είναι το μήνυμα που η μαθήτρια Anna Khrabrova, νεαρή δεκαπεντάχρονη χωριατοπούλα, απευθύνει το Φεβρουάριο του 1935 στο αρχηγό της Σοβιετικής 'Ενωσης. Εκείνο το μήνα, από την αγροτική της κωμόπολη μακριά από τη Μόσχα, στέλνει με το ταχυδρομείο στους "Αρχηγούς της Σοβιετικής 'Ενωσης", στην πραγματικότητα στον ίδιο τον Στάλιν, ο οποίος και αναφέρεται ρητά, το σατιρικό ποίημα που μόλις συνέθεσε. Το κατηγορητήριό της κατά της πείνας, της εξαθλίωσης και του θανάτου, που η πολιτική του Στάλιν σκορπά στην ύπαιθρο, χλευάζει την βίαιη αντίθεση ανάμεσα στον επίσημο λόγο και την πραγματικότητα Συγκρίνει τον Στάλιν με έναν βρυκόλακα και με τον Κάιν, τον δολοφόνο του ίδιου του αδερφού του.
Είχε προβλέψει ότι, μερικούς μήνες αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1935, ο Στάλιν θα έριχνε το σύνθημα "Η ζωή έγινε καλύτερη, η ζωή έγινε πιο χαρούμενη", επειδή "όλοι ξέρουν τώρα ότι η υλική κατάσταση των εργαζομένων έχει σημαντικά βελτιωθεί"; Ο πρώτος στίχος της νεαρής χωριατοπούλας ποιήτριας δείχνει, πάντως, να απαντάει προκαταβολικά σε αυτήν τη θριαμβευτική διαφημιστική ανακοίνωση.
Η χαρά βασιλεύει στην 'Ενωσή μας
'Ολος ο κόσμος ζει καλά.
Στα λόγια είμαστε όλοι τόσο ωραίοι
Αλλά ο κόσμος δεν αντέχει άλλο.
'Οταν πηγαίνω στην εξοχή
Η καρδιά μου υποφέρει και στενάζει.
Χωρίς να γνωρίζω ακόμα όλη τη ζωή
Το κεφάλι μου ήδη πάει να εκραγεί.
Μπαίνεις σε ένα αγροτόσπιτο,
Και να τα δάκρυα, να οι στεναγμοί
Δεν έχουμε ψωμί!
Μας πήραν το άλογό μας.
Εσύ ο ίδιος θα θρέψεις τα κοράκια.
Και οι αγρότες στη δουλειά
Σκοτώνονται από το πρωί ως το βράδυ
Και πεθαίνουν όλοι μέσα στην ανέχεια.
Γεννήθηκαν μόνο για να υποφέρουν.
Και, Θεέ μεγαλοδύναμε, τους φόρους τους
Τους εναποθέτουν ζωντανοί μέσα στο μνήμα,
Και ο λαός καταντάει σκιά του εαυτού του.
Στα λόγια, ο σύντροφος Στάλιν
Ομορφαίνει τη ζωή όσο θέλει,
Αλλά στην πραγματικότητα ο Κάιν
Μας παρασύρει στο πουθενά.
Δεν φοβάμαι τις απειλές σας
Η φυλακή δεν με φοβίζει.
Ο δρόμος μου έχει ήδη γνωρίσει καταιγίδες.
Σήμερα, μόνο μια ψιλή βροχή πέφτει.
'Εχω ζήσει ακόμα λίγο σε αυτόν τον κόσμο,
Αλλά η καρδιά μου πάλλεται τόσο πολύ!
Υπέφερε πολύ αυτά τα τελευταία χρόνια,
Τα υπέροχα χρόνια μου.
Και ποια είναι η συνέχεια, σύντροφε Στάλιν;
Θέλετε να μας καταδυναστεύετε όλους,
Να πεθαίνει ο μουζίκος στο χωράφι,
Να χάνουμε όλοι το αίμα μας,
Πίνετε το αίμα ολόκληρου του λαού.
Πότε επιτέλους θα χορτάσετε;
Πολλοί μεταξύ αυτών που διαμαρτύρονται οργισμένα απευθύνουν στον Στάλιν ανώνυμες επιστολές, για να αποφύγουν την καταστολή, και η NKVD πασχίζει να τους ανακαλύψει. Η Anna Khrabrova τελειώνει το δικό της γράμμα με μία ύστατη πρόκληση: "Σύντροφε Στάλιν, σας παρακαλώ να μου απαντήσετε στην εξής διεύθυνση: Mojaiski Val, 2ο αδιέξοδο, κτίριο 7, διαμέρισμα 1", και προσθέτει: " Γεννήθηκα το 1920, στις 27 Νοεμβρίου." Παιδική έλλειψη συνειδητότητας; 'Οχι. Πρόκληση, απεγνωσμένη βέβαια, αλλά πρόκληση.
Μερικές μέρες μετά την αποστολή του γράμματός της, η NKVD εμφανίζεται σπίτι της και την οδηγεί στην Boutyrka, στη Μόσχα, όπου την ανακρίνει ο ίδιος ο Stanislas Redens. Ο παλιός αυτός τσεκίστας, που είχε μαθητεύσει στην Τσεκά ήδη από το 1918, είναι τότε, από τον Ιούλιο του 1934, ο αρχηγός της NKVD της επαρχίας τη Μόσχας και ο γαμπρός του Στάλιν, ο οποίος θα βάλει να τον συλλάβουν τρία χρόνια αργότερα και να τον εκτελέσουν ενάμιση χρόνο μετά τη σύλληψή του.
Ο Redens μάλλον δεν ενημέρωσε τον Στάλιν για το γράμμα της Anna Khrabrova, του οποίου ο έντονος σαρκασμός θα είχε προκαλέσει σ' αυτόν μία βιαιότατη αντίδραση. Τέσσερα χρόνια αργότερα, πράγματι, ο Στάλιν, λαμβάνοντας γνώση μιας έκθεσης του Μπέρια σχετικά με αρκετά αθώες συναθροίσεις μαθητών που συζητούσαν για την πολιτική της εξουσίας, χωρίς να εκδηλώνουν τη λεκτική σφοδρότητα της νεαρής Anna απέναντί του, έγραψε στο περιθώριο: "Να συλληφθούν, να εξοριστούν." [...]
