Πλοία στο μάρμαρο
Ταφικά μνημεία εφοπλιστικών οικογενειών στην 'Ανδρο
Φωτ. Σπύρος Στάβερης
Η ναυτική Άνδρος, 1774-1920
Μετά την Επανάσταση, η ανδριώτικη ναυτιλία ανέρχεται ταχύτατα, καθώς σταδιακά περιορίζονται μερικά από τα μεγάλα ναυτικά κέντρα της προεπαναστατικής Ελλάδας (Ύδρα, Σπέτσες, Γαλαξίδι). Οι περισσότεροι ανδριώτες καραβοκύρηδες, πλοίαρχοι, ναυτικοί, προέρχονται κυρίως από τη Χώρα και τις Στενιές. Κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την Επανάσταση (1830-1860), η Άνδρος βρίσκει την ευκαιρία και αποκτά και μεγάλα ιστιοφόρα. Έτσι, περί το 1850, τα ανδριώτικα πλοία ταξιδεύουν πλέον σε όλη τη Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, φτάνοντας μέχρι τις Ινδίες και την Αμερική.
Το άνοιγμα των ναυτικών δρόμων και η αγορά ή κατασκευή μεγάλων ιστιοφόρων, περί τα μέσα του 19ου αιώνα, δίνει ακόμα μεγαλύτερη ώθηση στην οικονομία και στην κοινωνία της Άνδρου. Όμως, την άνθηση ακολουθεί ναυτιλιακή κρίση, καθώς από το 1860 εμφανίζεται η ατμήρης ναυτιλία και κατά την περίοδο 1880-1900 η ιστιοφόρος ναυτιλία έρχεται σταδιακά αντιμέτωπη με το τέλος της.
Πρακτικά, κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, τα εμπορικά και τα επιβατηγά ιστιοφόρα αρχίζουν να αποσύρονται, καθώς ολοένα και περισσότερα ατμόπλοια κυριαρχούν στον ναυτικό ορίζοντα. Και στις αρχές του 20ού αιώνα, η ατμήρης ναυτιλία κυριαρχεί πλέον ολοκληρωτικά. Τα ατμόπλοια είναι αυτά που θα οδηγήσουν την Άνδρο σε ακόμα μεγαλύτερη ακμή, καθώς με την επικράτησή τους θα αλλάξουν όλα τα ναυτικά δεδομένα.
Η ανδριώτικη ναυτιλία είναι από τις πρώτες στην Ελλάδα που στηρίχτηκε νωρίς στην ατμοπλοΐα. Και για τον λόγο αυτό πέτυχε να ξεφύγει εντελώς από τα όρια του νησιού και του Αιγαίου, αναζητώντας την τύχη της στους μακρινούς ωκεανούς, αναδεικνυόμενη σε μεγάλο επιβατηγό και εμπορικό μεταφορέα.
Η περίοδος 1880-1900 είναι για την Άνδρο, αρχικά με τα ιστιοφόρα και στη συνέχεια με τα ατμόπλοια, περίοδος πλούτου, γνώσεων, εμπειριών. Στο νησί παρατηρείται πολύ μεγάλη οικονομική δραστηριότητα και σημαντική κοινωνική κινητικότητα, ξεπερνώντας κάθε προηγούμενο όριο. Όλα αυτά ήταν άγνωστα στη μέχρι τότε επικρατούσα αγροτική κοινωνία.
Έτσι, ολοένα και περισσότεροι νέοι στρέφονται προς τη θάλασσα. Εκτός από τη Χώρα και τις Στενιές που έχουν προηγηθεί, αρχίζουν πλέον να γίνονται ναυτικοί και νέοι κυρίως από τα Λειβάδια, το Βραχνού και το Κοχύλου και στη συνέχεια από τα Λάμυρα, το Μεσαθούρι και το Υψηλού.
Το τέλος του 19ου αιώνα βρίσκει τη ναυτική οικονομία και την αστική κοινωνία της Άνδρου να ακμάζουν. Η εποχή των ατμόπλοιων έχει ήδη ξεκινήσει και η ανδριώτικη ναυτιλία εξελίσσεται και βρίσκεται στην πρωτοπορία της Ελλάδας. Η Άνδρος έχει αναπτύξει μια δυναμική αστική τάξη βασισμένη στη ναυτιλία. Οι εφοπλιστές αποκτούν πλέον λόγο στα κοινά. Αρκετοί εκπρόσωποι ναυτικών οικογενειών εκλέγονται δήμαρχοι και βουλευτές. Και πολλά είναι τα μεγάλα κοινωφελή έργα που αρχίζουν να γίνονται με δωρεές των εφοπλιστικών οικογενειών.
Η πορεία του νησιού προς την αστικοποίηση επιταχύνεται και ολοκληρώνεται κατά τις δυο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Οι μεγάλες ναυτικές οικογένειες της Χώρας συγκροτούν ουσιαστικά την ανερχόμενη αστική τάξη του νησιού. Γύρω τους ακμάζουν νέα επαγγέλματα: ναυτικοί, υπάλληλοι, τραπεζικοί, μεσίτες, δικηγόροι, έμποροι κ.ά. Όλοι αυτοί συγκροτούν μια ανερχόμενη μεσαία τάξη που δημιουργεί μια εντελώς νέα τάξη πραγμάτων για την Άνδρο.
Διαμαντής Μπασαντής, Διαδρομές της Άνδρου. Στο Σταμάτης Μ. Καμπάνης – Διαμαντής Μπασαντής, Η Άνδρος μέσα στο χρόνο, Εκδ. Gutenberg, σ. 169-173.
[in Βασίλης Συμεωνίδης, δικτυακός τόπος με εκπαιδευτικό και διδακτικό σκοπό]
