Γιάννης Χατζηασλάνης
Visitations
Πολιτιστικό Κέντρο "Μελίνα" Δήμου Αθηναίων
Επιμέλεια έκθεσης: Χριστόφορος Μαρίνος και Βαγγέλης Ιωακειμίδης
Διοργάνωση: Δήμος Αθηναίων / ΟΠΑΝΔΑ
Διάρκεια έκθεσης: 23 Μαρτίου – 30 Απριλίου 2022
Περί επισκέψεων και εμφανίσεων
(απόσπασμα)
Γιατί άραγε επισκεπτόμαστε ένα μουσείο; Για αναψυχή και ψυχαγωγία; Για να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας; Στο "Valéry Proust Museum", ένα κείμενο που περιλαμβάνεται στη βιβλιογραφία κάθε αξιόπιστου προγράμματος σπουδών μουσειολογίας, ο Adorno θέτει ευθέως αυτό το σύνθετο ερώτημα και μάλιστα με τέτοιο τρόπο που σε κάνει να αναρωτιέσαι για τα βαθύτερα κίνητρα της επίσκεψής σου: "Δεν γνωρίζουμε γιατί [επισκεπτόμαστε ένα μουσείο]: σε αναζήτηση πολιτισμού ή απόλαυσης, προς εκπλήρωση μιας υποχρέωσης, ακολουθώντας μια σύμβαση. Εδώ αγγαρεία και βαρβαρότητα συναντιούνται. Ούτε ηδονιστικός ούτε ορθολογικός πολιτισμός θα μπορούσαν να φέρουν υπό μία κοινή στέγη τόσες αντιφάσεις. Ενθάδε κείται κάθε νεκρό όραμα." [1] Σχολιάζοντας τις απόψεις των Valéry και Proust περί μουσείου, ο Γερμανός φιλόσοφος στοχάζεται πάνω στην εμπειρία των επισκέψεων σε αυτούς τους "οίκους ανομοιοτήτων", όπου "αναγκάζεσαι να κατανοήσεις την ίδια στιγμή μια προσωπογραφία και μια θαλασσογραφία, μια κουζίνα και μια θριαμβευτική πορεία, ή, ακόμα χειρότερα, στυλ ζωγραφικής εντελώς ασύμβατα μεταξύ τους".
Θα έλεγε κανείς ότι στις Επισκέψεις (Visitations και όχι απλώς Visits), ο Γιάννης Χατζηασλάνης μελετά αυτές ακριβώς τις ανομοιότητες, τις διαφορές ή τα χάσματα που χαρακτηρίζουν τα μουσεία και εν προκειμένω τα μουσεία της Αττικής. Στο ερευνητικό πρότζεκτ του Χατζηασλάνη, ο οποίος επισκέφτηκε περισσότερα από 50 μουσεία μέσα σε μια πενταετία (2016-2021), κάθε μουσείο είναι και ένας σταθμός, δηλαδή "φορέας ενός συμβολισμού του θανάτου". Παραπέμποντας στην μπενγιαμινική μέθοδο περιπλάνησης στη μητρόπολη, οι Επισκέψεις επιχειρούν να συλλάβουν την ασύλληπτη πολυμορφία των ελληνικών μουσείων. Συνεπώς, ως εγχείρημα, φαντάζει ακατόρθωτο και συνάμα ατελεύτητο: εδώ κάθε φωτογραφία γίνεται η ψηφίδα ενός μωσαϊκού, το οποίο μπορεί να συμπληρώνεται επ’ άπειρον.
Οι φωτογραφίες που απαρτίζουν τις Επισκέψεις απεικονίζουν ετερόκλητα αντικείμενα, τεχνουργήματα, κειμήλια, χώρους και θραύσματα άσχετα μεταξύ τους. Τι δουλειά έχει ένα ορυκτό από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας δίπλα σε μια προσωπογραφία από το Μουσείο Δροσίνη, σε μια αίθουσα του Νομισματικού Μουσείου και σε ένα αλφαβητάρι από το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης; Σταδιακά, μέσα από μια διαδικασία επιλογής, σύγκρισης και αντιπαραβολής, ο Χατζηασλάνης συνειδητοποίησε τον βαθύτερο ρόλο του ως φωτογράφου: εκτός από διακριτικός επισκέπτης, είναι πρωτίστως συλλέκτης εικόνων. Και εδώ ο Walter Benjamin μας βοηθά να δούμε πιο ξεκάθαρα τη σχέση φωτογράφου-επισκέπτη-συλλέκτη. Ο τρόπος δηλαδή που χειρίζεται ο Χατζηασλάνης αυτές τις φωτογραφίες είναι παρόμοιος με τον τρόπο που ένας συλλέκτης χειρίζεται τα αξιοπερίεργα αντικείμενα στην προθήκη του ή τα βιβλία στη βιβλιοθήκη του. Για τον καλλιτέχνη-συλλέκτη, οι φωτογραφίες από τα μουσεία που επισκέφτηκε -και "ανακάλυψε τόσα πράγματα"- γίνονται εντέλει αναμνήσεις, ενώ ο στόχος του μοιάζει να είναι "η ανανέωση του γηραιού κόσμου". [2]
Ο τίτλος της έκθεσης, που παραπέμπει στις εμφανίσεις αγγέλων και πνευμάτων, σε προϊδεάζει ότι οι εικόνες που θα αντικρίσεις στην αίθουσα του "Μελίνα" συνδυάζουν το ονειρικό ύφος με το στοιχείο της έκπληξης και της απρόσμενης συνάντησης. Κατά βάση, όμως, το μήνυμα που μεταφέρουν είναι ότι τα μουσεία (μας) δεν προσφέρουν μόνο τέρψη, ούτε είναι συνδεδεμένα αποκλειστικά με την εκπαίδευση και τις επόμενες γενιές. Με έναν έμμεσο τρόπο, οι φωτογραφίες του Χατζηασλάνη μας παροτρύνουν να (ξανα)επισκεφτούμε αυτά τα μουσεία, εδώ και τώρα. Έτσι, μέσα από μια σειρά πραγματικών επισκέψεων (visits και όχι visitations), διά της φυσικής μας παρουσίας, θα απαθανατίσουμε τους χώρους και τα εκθέματα, φτιάχνοντας με παιχνιδιάρικη διάθεση τις δικές μας αέναες ομαδοποιήσεις. Εξάλλου, είμαστε πλέον όλοι φωτογράφοι.
Χριστόφορος Μαρίνος
Ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και δράσεων ΟΠΑΝΔΑ
[1] Theodor W. Adorno, "Valéry Proust Museum" (1953), στο Prisms, μτφρ. Samuel και Shierry Weber, Neville Spearman, Λονδίνο 1967, σσ. 176-177.Επόμενες παραπομπές, σ.177 και 178.
[2] WalterBenjamin, "Αποσυσκευάζω τη βιβλιοθήκη μου. Λόγος για τη συλλεκτική δραστηριότητα", μτφρ. Βαγγέλης Μπιτσώρης, στο Περί βιβλιοθηκών, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2009, σ. 153 και 166.
Συλλέγοντας Μουσεία
(απόσπασμα)
Η πόρτα ανοίγει και βρίσκεστε επισκέπτες σε μία έκθεση που εγκιβωτίζει μέσα της πενήντα μουσεία και σας προσκαλεί όχι μόνο για μία επίσκεψη, αλλά για πολλαπλές επισκέψεις στο δικό σας φαντασιακό μουσείο. Δεν έχετε παρά να ακολουθήσετε τη διαδρομή που χάραξε ο Γιάννης Χατζηασλάνης αρχικά ως ενεργός θεατής και στη συνέχεια μέσα από την ευαισθησία της οπτικής του γλώσσας. Το μόνο που χρειάζεται είναι να δείξετε την ίδια περιέργεια που έδειξε και ο ίδιος και να εστιάσετε στις συνδέσεις των εικόνων. Αρχικά στις δικές του και στη συνέχεια να προχωρήσετε στους δικούς σας συνειρμούς - νοηματικούς, φορμαλιστικούς, ιστορικούς, προσωπικούς.
Χρησιμοποιώντας μια απλή φωτογραφική μηχανή λειτουργώντας σαν άλλος flâneur, περιδιαβαίνει τους διαδρόμους των πενήντα μουσείων που επισκέπτεται, αναμοχλεύει τη σειρά έκθεσής τους, από το υπόγειο μέχρι τους επάνω ορόφους, συσσωρεύει τα αρχεία των διαφόρων θαυμάτων των κόσμων τους, για να προσθέσει εντέλει σε αυτά τη δική του χειρονομία, και να αναδιανείμει μέσα από τις εικόνες του τις κάρτες ενός άλλου Άτλαντα*. Με αυτόν τον τρόπο η αναπαράστασή τους δεν προορίζεται για τη δική του απόλαυση ή την απόλαυση των οικείων του, αλλά είναι ανοιχτή σε όλους, αφού παρουσιάζεται πλέον μέσα από μια πράξη αντιστροφής, κατά την οποία τα αντικείμενα δεν είναι πλέον μόνο τμήματα συλλογών, κειμήλια ή ιστορικά θραύσματα, αλλά αφορμές για αναστοχασμό. Έτσι δημιουργεί το δικό του μουσείο.
Κάθε σύνθεση εικόνων σε συνδυασμό με τους τίτλους οδηγεί σε ένα νέο αντικείμενο, ανοιχτό σε μία νέα ανάγνωση. Η παραδοσιακή αντίληψη του αρχείου τίθεται υπό αμφισβήτηση, όπως και η έννοια του εκθέματος αλλά και του ίδιου του μουσείου. Παράλληλα όμως, στον αντικατοπτρισμό τους, αυτά ενισχύονται. Και αυτό γιατί ο φωτογράφος στρέφει την προσοχή μας όχι τόσο σε αυτό που κοιτάμε, αλλά στον τρόπο που το βλέπουμε και στις συνδέσεις που γεννιούνται μέσα από αυτό. Κοιτώντας μέσα από τις βιτρίνες των εκθεμάτων, μέσα από τα φράκταλ του προκύπτουν, ο Χατζησλάνης δείχνει το μέλλον και μας προσκαλεί σε μια δική του ερμηνεία - σε αυτή του διευρυμένου μουσείου, στο οποίο ο θεατής είναι και δημιουργός. Όπως λειτούργησε και ο ίδιος.
Στην ψηφιακή εποχή, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη η συζήτηση για τον ρόλο των μουσείων, του τρόπου που αυτά μπορούν να συνεχίσουν να προσελκύουν το κοινό και να προσφέρουν μία πολυεπίπεδη αισθητική εμπειρία, ανταγωνιζόμενα τα εφέ των τεχνολογικών κόσμων, ο Χατζηασλάνης με το φωτογραφικό του τόξο πετυχαίνει τον στόχο. Στρέφει την προσοχή μας σε αυτό που έχει σημασία: στο ό,τι το να κοιτάμε δεν αποτελεί ποτέ μία αισθητηριακή πράξη. Το ίδιο μας το μυαλό αποτελεί ένα μουσείο: εμπειριών, αναμνήσεων, εικόνων, ήχων, λέξεων, συναισθημάτων. Η λέξη κλειδί είναι οι συνδέσεις.
Μέσα από τις Επισκέψεις ο Χατζηασλάνης φαίνεται να έχει περάσει σε μία δεύτερη φάση ενός ευρύτερου μοτίβου έρευνας που διατρέχει το έργο του. Στο διώνυμο βιβλίο «Flotsam and Jetsam» (2007)** το ενδιαφέρον του ήταν στο να φωτογραφίσει αντικείμενα περισυλλεγμένα από τον Δημήτρη Καραϊσκο, ανασυρμένα από το βυθό ή ξεβρασμένα από τη θάλασσα, αντικείμενα που είχαν ενδιαφέρον επειδή βρίσκονταν εκτός νοηματικού πλαισίου. Η εργασία αυτή διήρκησε τέσσερα χρόνια και περιστράφηκε γύρω από τον ίδιο άξονα: το αντικείμενο γυμνό από το νοηματικό του πλαίσιο. Στις Επισκέψεις όμως δεν περιμένει από τη θάλασσα να λειτουργήσει καταλυτικά πάνω στην πρακτική του. Απογυμνώνει τα αντικείμενα μόνος του, με την ίδια συστηματικότητα και επιμέλεια. Και συλλέγει. Σε κάθε επίσκεψη αναδιαμορφώνει αυτό που βλέπει, εκείνο που θέλει να δει, και τον ίδιο του τον εαυτό.
Βαγγέλης Ιωακειμίδης
_____________________________________
* Mnemosyne Atlas Aby Warburg’(1866-1929)
** Flotsam & Jetsam (Dimitris Karaiskos & Yiannis Hadjiaslanis) Texts by Dimitris Arvanitis, Euphrosyne Doxiadis, Dimitris Karaiskos, Ian Jeffrey Published by Gema, 2007
Η έκθεση πραγματοποιείται με την υποστήριξη των KALFAYAN GALLERIES
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός και κατασκευή ψηφιακής έκθεσης-περιήγησης: MALVI
Μία συμπαραγωγή του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) με το Εργαστήριο Φιλοσοφίας και Φωτογραφίας.
Παράλληλα με την ειδική μουσειογραφική εγκατάσταση παρουσιάζεται για πρώτη φορά η διατομεακή έρευνα Curiositas-Visitations (2021).
Διάρκεια έκθεσης: 23 Μαρτίου – 30 Απριλίου 2022.
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη - Παρασκευή 11:00 - 19:00 Σάββατο - Κυριακή 10:00 - 15:00, Δευτέρα κλειστά.
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.
Πολιτιστικό Κέντρο "Μελίνα" Δήμου Αθηναίων: Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης - Θησείο.
