Για κάποιον που δεν συμμετέχει, ο μαραθώνιος στο κέντρο της πόλης είναι χειρότερος από τις 7 πληγές του Φαραώ. Και όση φρίκη μου προκαλούν οι κλειστοί δρόμοι και η δυσκολία στις μετακινήσεις (ακόμα και με τα πόδια), τόσο με κυνηγάνε παντού σαν εφιάλτες: δεν έφτανε η ταλαιπωρία στην Αθήνα κάθε φορά που οι δρομείς αποφασίζουν να κλείσουν το κέντρο, έπρεπε να πετύχω μαραθώνιο και στη Ρώμη!
Και δεν ήταν μόνο ο μαραθώνιος, ήταν και οι εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες που έφερε μαζί του για να λάβουν μέρος ή να στηθούν στις άκρες των δρόμων και να χειροκροτήσουν διάσημους αθλητές - όπως τον Κενυάτη Cosmas Birech (που κέρδισε την φετινή κούρσα στους άνδρες) και την Rahma Tusa από την Αιθιοπία (που κέρδισε για τρίτη συνεχόμενη φορά στις γυναίκες).
Ακόμα και με μαραθώνιο, όμως, και τους εκατομμύρια τουρίστες η Ρώμη είναι απίθανη πόλη. Όσες φορές και να την έχεις επισκεφτεί, πάντα θα υπάρχει ένα σημείο που έχει μείνει ανεξερεύνητο και πέρα από τα παλάτια, τα μουσεία και τα αρχαία -τα οποία συνήθως πνίγονται από κόσμο-, έχει ένα σωρό εκθέσεις που πρέπει να είσαι εντελώς geek για να προλάβεις να δεις σε ένα Σαββατοκύριακο.
Ακόμα και με μαραθώνιο, όμως, και τους εκατομμύρια τουρίστες (σε βαθμό απελπιστικό), η Ρώμη είναι απίθανη πόλη. Όσες φορές και να την έχεις επισκεφτεί, πάντα θα υπάρχει ένα σημείο που έχει μείνει ανεξερεύνητο και πέρα από τα παλάτια, τα μουσεία και τα αρχαία -τα οποία συνήθως πνίγονται από κόσμο-, έχει ένα σωρό εκθέσεις που πρέπει να είσαι εντελώς geek για να προλάβεις να δεις σε ένα Σαββατοκύριακο (εκτός από τις μόνιμες αυτή την στιγμή έχει -μεταξύ άλλων- Μονέ, Τέρνερ, Καναλέττο, Ουταγκάουα Χιρόσιγκε και την «θνητή πλευρά των Πίνκ Φλόιντ» –την έκθεση που ήρθε από το Victoria & Albert Museum).
Την ημέρα του μαραθωνίου που δεν κυκλοφορούσε στη ευρύτερη περιοχή του κέντρου ούτε λεωφορείο ούτε ταξί, αποφασίσαμε να πάμε στο Stadio dei Marmi, στο Φόρο Ιτάλικο, το μουσολινικό στάδιο με τα «φασιστικής αισθητικής» αγάλματα που ελάχιστα θυμίζουν τα ελληνικά αγάλματα της κλασικής περιόδου ή τα ρωμαϊκά.
Χοντροφτιαγμένα, με υπερβολικά χαρακτηριστικά που μοιάζουν παραμορφωμένα (ένα θύμιζε την φάτσα του Σβαρτσενέγκερ στον Terminator), 59 συνολικά, στόλισαν το ανοιχτό στάδιο που ολοκληρώθηκε το 1938 και φτιάχτηκε ως χώρος προπόνησης για τη γειτονική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής, υπό την καθοδήγηση του ίδιου του Μπενίτο Μουσολίνι.
Το κάθε ένα απεικονίζει και ένα διαφορετικό άθλημα -ποζάροντας ολόγυμνο με τον εξοπλισμό του, στο πιο «gay» στάδιο του κόσμου- τόσο μπρουτάλ και άγριο (γεμάτο γωνίες και με υπερφυσικά τονισμένα μπράτσα), που είναι πραγματικά αξιοθέατο. Ακόμα και όσοι έχουν δει αγώνες στο στάδιο, το μόνο που θυμούνται στο τέλος είναι τα αγάλματα.
Στο μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (στο τρίτο, το καλύτερο) και στους Πινκ Φλόιντ
Σε μια πόλη που έχει τρία (τουλάχιστον) μουσεία μοντέρνας/σύγχρονης τέχνης, όταν ζητάς από κάποιον ταξιτζή να σε πάει μέχρι εκεί, προφανώς και πρέπει να ορίσεις σε ποιο αναφέρεσαι. Δεν γνωρίζω ποιος είναι ο λόγος, αλλά όταν λες «museum of modern art» στη Ρώμη σε κανέναν δεν έρχεται πρώτο στο μυαλό το Galleria Nazionale d'Arte Moderna, παρόλο που είναι το πιο μεγάλο (προσωπικά το θεωρώ και το καλύτερο) από τα τρία.
Είναι λιγότερο δημοφιλές και από το MACRO και από το MAXXI και μου έκανε εντύπωση που δεν υπήρχε στη λίστα με τα προτεινόμενα μουσεία της Guardian για τη Ρώμη. Το Σάββατο στις 11 το πρωί, εξωτερικά το μουσείο ήταν τόσο ήσυχο και έρημο, που νομίσαμε ότι είναι κλειστό.
Δεν ήταν. Και ήμασταν οι μοναδικοί επισκέπτες μέχρι σχεδόν την ώρα που φύγαμε (υπήρχε και μια νεαρή κοπέλα που καθόταν χαλαρά στους καναπέδες του φουαγιέ και ζωγράφιζε).
Το Galleria Nazionale d'Arte Moderna (GNAM) βρίσκεται σε μια πολύ όμορφη περιοχή, δίπλα στο πάρκο της Βίλας Μποργκέζε και μάλλον η γκαλερί Μποργκέζε του κάνει κακό, γατί είναι στάνταρ προορισμός (σχεδόν πάντα sold out) και αν πας μέχρι εκεί, δύσκολα επιλέγεις κάποιο άλλο μουσείο που είναι δίπλα.
Το Galleria Nazionale d'Arte Moderna το βλέπεις να ξεπροβάλλει εντυπωσιακά στο τέρμα ενός δρόμου, ψηλά από το λόφο, και μοιάζει περισσότερο με παλάτι. Κι αλήθεια, το «μουσολινικής» αισθητικής κτίριο είναι το Palazzo delle Belle Arti που χτίστηκε το 1911 για να φιλοξενήσει την Διεθνή Έκθεση της Ρώμης, στην επέτειο για τα 50 χρόνια από την Ενοποίηση της Ιταλίας.
Η έκθεση των μόνιμων συλλογών του που εκτείνεται σε δυο ψηλοτάβανους ορόφους και 75 ευρύχωρα δωμάτια είναι εξαιρετικά στημένη, με 1.100 έργα του 19ου και του 20ου αιώνα, πίνακες και γλυπτά –η μεγαλύτερη συλλογή έργων σύγχρονης τέχνης στην Ιταλία.
Περιέχει έργα Ιταλών (Giuseppe Ferrari, Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Giorgio de Chirico, Giovanni Fattori, Amedeo Modigliani, Giorgio Morandi, Giacomo Manzù, Alberto Burri, Antonio Canova, Felice Casorati, Lucio Fontana) αλλά και διεθνών καλλιτεχνών (Paul Cézanne, Edgar Degas, Marcel Duchamp, Christoffer Wilhelm Eckersberg, Gustav Klimt, Wassily Kandinsky, Piet Mondriaan, Claude Monet, Jackson Pollock, Auguste Rodin, Vincent van Gogh, Yves Klein, Cy Twombly) και η βόλτα ανάμεσά τους είναι υπέροχη.
Μπορεί να μην είναι τόσο «ψαρωτικό» όσο το MAXII (το κτίριο της Ζάχα Χαντίντ), ή το χιψτερομουσείο MACRO, αλλά είναι πραγματικά από τα πιο ωραία μουσεία σύγχρονης τέχνης που έχω βρεθεί ποτέ.
Στο MACRO υπήρχε η έκθεση για τους Pink Floyd που οργάνωσε πέρσι το Victoria & Albert Museum του Λονδίνου -και, απ' ό,τι φάνηκε, μάλλον είναι το ίδιο πετυχημένη. Κόσμος πολύς. Πήγαμε κι εμείς γιατί καταλάβαμε ότι όλοι οι χώροι του μουσείου είναι αφιερωμένοι στους Pink Floyd αφού βγάλαμε το εισιτήριο.
Για κάποιον που είναι φαν, η έκθεση «The Pink Floyd Exhibition: Their Mortal Remains» είναι μέγα γεγονός, -φαντάζομαι ότι όσα βρίσκονται εκεί μέσα θα τον κάνουν ευτυχισμένο: Είναι ένα οπτικοακουστικό ταξίδι στον κόσμο των Pink Floyd από την αρχή της καριέρας τους (και πριν ακόμα γίνουν Pink Floyd), μέχρι το τελευταίο τους reunion τους το 2005 για το Live 8 με σχέδια, με γράμματα, χειρόγραφα με στίχους, παρτιτούρες, φωτογραφίες, ρούχα, μηχανήματα και μουσικά όργανα (όλα όσα χρησιμοποίησαν κατά καιρούς για να παίξουν τα κομμάτια), βίντεο, ψυχεδελικά πόστερ και τυπογραφικά, τα πάντα που σχετίζονται με κάθε δίσκο τους, τα live και τα εκπληκτικά σόου με φώτα, μουσική και λέιζερ, μέχρι και όλες τις φουσκωτές κατασκευές και τα ανδρείκελα (που εμφανίστηκαν στα εξώφυλλα ή στα live τους).
Εξαιρετικά στημένη, με μουσική συνοδεία στο audio guide -που σου κάνει ατομική ξενάγηση για απεριόριστο χρόνο!- τα κομμάτια τους, με πολλά βίντεο με αφήγηση όλων των επιζώντων μελών ειδικά για την έκθεση αλλά και ιστορικές στιγμές από πλάνα αρχείου, με το υλικό του κάθε θρυλικό άλμπουμ να γεμίζει μία ολόκληρη αίθουσα.
Ξεχωριστές στιγμές το εμβληματικό πρίσμα από το εξώφυλλο του Dark Side of The Moon που ήταν παρουσιασμένο καθηλωτικά, ως τρισδιάστατη κινούμενη κατασκευή σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, τα φουσκωτά από το The Wall που είχαν ανακατασκευαστεί και ξεπρόβαλλαν μέσα από τους τοίχους, το τεράστιο γουρούνι που πετούσε πάνω από το Buttersea Power Station στο εξώφυλλο του Animals (και ήταν σήμα κατατεθέν σε πολλά live τους), τα τεράστια κεφάλια στο εξώφυλλο του Division Bells...
Και φαν να μην είσαι, είναι μια εξαιρετική αναδρομική έκθεση στην καριέρα ενός από τα συγκροτήματα που σημάδεψαν τη μουσική λίγο πριν το τέλος του 20ου αιώνα. Θα μου πεις, αν δεν είσαι φαν, γιατί στο καλό να δώσεις 18 ευρώ για μια έκθεση που δεν σε ενδιαφέρει; Σημασία έχει ότι τα άξιζε τα λεφτά της.
Από την αρχή μέχρι το τέλος της έκθεσης οι αίθουσες ήταν ασφυκτικά γεμάτες από μεσήλικες Ιταλούς που κοίταζαν σχολαστικά και εμφανώς συγκινημένοι τα πράγματα που υπήρχαν στις βιτρίνες και σιγοτραγουδούσαν τα κομμάτια που άκουγαν στα ακουστικά. Ο νεαρόκοσμος ήταν ελάχιστος.
Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν η ησυχία και η κατάνυξη παντού. Όλοι κινούνταν με τάξη, με απίστευτη προσοχή και ευελιξία, χωρίς να σε αγγίζουν τον διπλανό τους! Στο τέλος της διαδρομής, στο δωμάτιο που προβαλλόταν το live από το τελευταίο τους reunion γινόταν το αδιαχώρητο, γι' αυτό βγήκαμε χωρίς να προλάβουμε να δούμε το «light and laser show».
Το MACRO έχει τις πιο ωραίες αυτόματες τουαλέτες που έχω δει οπουδήποτε, κάτι σαν τουαλέτες διαστημικού σταθμού, με νιπτήρες που τους λούζει ένα κόκκινο φως και αρχίζουν να πετάνε συντριβανάκια με νερό μόλις πλησιάσεις, με ουρητήρια που γίνονται καταρράκτες μόλις ξεκινήσεις να κάνεις την ανάγκη σου και WC ντυμένα στα INOX από πάνω μέχρι κάτω, ακόμα και οι λεκάνες ήταν από αστραφτερό μέταλλο.
Μια μέρα στο Τεστάτσιο
Όχι πολύ μακριά από το Κολοσσαίο, περπατώντας νότια και διασχίζοντας τη γέφυρα του Τίβερη ανατολικά του Trastevere, βρίσκεται το Testaccio, ένα μέρος ανερχόμενο, ελάχιστα τουριστικό, με γαστρονομικό ενδιαφέρον (και πολύ καλό φαγητό), με ιστορία και χαρακτήρα, που διατηρεί ακόμα την χαλαρή ατμόσφαιρα της νορμάλ γειτονιάς, χωρίς τα στίφη του Trastevere. Μέχρι στιγμής, τουλάχιστον, έχει γλιτώσει από τους τουρίστες.
Το Τεστάτσιο ήταν ανέκαθεν συνοικία της εργατικής τάξης. Εκεί από το 1888 μέχρι το 1975 βρίσκονταν τα σφαγεία της Ρώμης που έδιναν δουλειά σε ένα σωρό κόσμο και σχημάτισαν σε μεγάλο βαθμό την ντόπια κουζίνα όπως την ξέρουμε σήμερα.
Εκεί αναπτύχθηκε η cucina povera από την ανάγκη να χρησιμοποιηθεί κάθε διαθέσιμο υλικό, χωρίς τίποτα να πάει χαμένο (στα σφαγεία αυτό σήμαινε να βρουν τρόπο να μαγειρέψουν κάθε κομμάτι του ζώου, από τα αυτιά μέχρι την ουρά). Έτσι δημιουργήθηκαν ένα σωρό συνταγές, με πιο δημοφιλείς σήμερα αυτές με τα εντόσθια, αυτές που είναι γνωστές ως quinto quarto (τα κομμάτια του ζώου δηλαδή που μένουν όταν πουληθεί το «καλό» κρέας: εντόσθια, κεφάλι, πόδια, λίπη, κόκαλα).
Για την ιστορία, μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες ο τεμαχισμός ενός ζώου στη Ρώμη από τον χασάπη γινόταν σύμφωνα με το εξής «τελετουργικό»: το πρώτο «quarto» κοβόταν για τους ευγενείς, το δεύτερο για τους κληρικούς, το τρίτο για την μπουρζουαζία και το τέταρτο «quarto» για τους στρατιώτες.
Οι προλετάριοι μπορούσαν να αγοράσουν μόνο ό,τι περίσσευε, δηλαδή τα εντόσθια. Βασικά από ανάγκη έφτιαξαν με τα πιο ταπεινά υλικά εξαιρετικά πιάτα που μπορεί να μην είναι για όλους, αλλά σήμερα έχουν επανεκτιμηθεί και χαρακτηρίζουν κατά πολύ την παραδοσιακή κουζίνα της Ρώμης. Ειδικά την κουζίνα της άνοιξης.
Τα πιο πολλά έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, κι αν εξαιρέσεις την ντομάτα, όλα τα υπόλοιπα υλικά είναι αυτά που αποτελούσαν την λαϊκή διατροφή και στην αρχαία Ρώμη. Οι συγκεκριμένες συνταγές περιλαμβάνουν την trippa alla romana (ρωμαϊκό πατσά), coda alla vaccinara (κοκκινιστή βοδινή ουρά) and pajata (μοσχαρίσια εντόσθια), όλες φτιαγμένες με υλικά φτηνά, νόστιμες και θρεπτικές.
Τα εστιατόρια του Τεστάτσιο έχουν στο μενού τους τα περισσότερα από αυτά τα πιάτα και στα νέας φουρνιάς ντοκιμαντέρ γαστρονομικών ταξιδιωτικών που αναζητούν το αυθεντικό και το ντόπιο (μέχρι να το ξεφτιλίσουν από την πολλή δημοσιότητα) ο πατσάς, τα νεφρά και η γλώσσα του μοσχαριού και του αρνιού είναι πρωταγωνιστές.
Στην μοντέρνα αγορά του Τεστάτσιο που άνοιξε το 2012 -προκαλώντας ένα σοκ στους ανθρώπους που την είχαν συνηθίσει στην Piazza Testaccio, γιατί στα νέα υπερσύγχρονα «αποστειρωμένα» κτίρια έχασε τον μοναδικό χαρακτήρα της- υπάρχουν κιόσκια-προορισμοί για τους food-lovers όλου του κόσμου.
Από το κλασικό Mordi e Vai του Sergio Esposito που σερβίρει σάντουιτς με γέμιση το ταπεινό φαγητό που έφτιαχνε η γιαγιά του και η μάνα του (στο κιόσκι 15) μέχρι το deli Romeo της Cristina Bowerman (της σεφ με το αστέρι Michelin) στο κιόσκι 30 και τα πολύ καλά τηγανητά του Food Box (κιόσκι 66), όπου εκτός από ποικιλία από supplì (τις τηγανητές κροκέτες ρυζιού με γέμιση μοτσαρέλας) βρίσκεις και fiori di zucca (τηγανητούς κολοκυθανθούς γεμισμένους με μοτσαρέλα και αντζούγια) και carfiori alla romana (ολόκληρα τηγανητά λουλούδια αγγινάρας).
Ο Sergio Esposito είναι ένας συνταξιούχος χασάπης που τις μέρες και τις ώρες που είναι ανοιχτή η αγορά φτιάχνει ασταμάτητα τα περίφημα σάντουιτς του, με τον κόσμο να περιμένει ουρά να εξυπηρετηθεί.
Η γέμιση που βάζει είναι παραδοσιακό φαγητό, κρέατα και εντόσθια με σάλτσες, από trippa alla romana, κοκκινιστό μοσχάρι, αρνάκι με αγγινάρες, νεφρά με κρεμμύδια, την σπεσιαλιτέ του: l'allesso (τη μοναδική συνταγή για βραστό μοσχάρι που δεν βρίσκεις εύκολα σε ιταλικά εστιατόρια), μέχρι απίθανα χορτοφαγικά εποχιακά πιάτα με πεκορίνο και άλλα τυριά.
Αυτό που είναι μεγάλη επιτυχία στην περιοχή είναι ένα υβρίδιο πίτσας με σάντουιτς, το Trapizzino, ένα ψημένο τριγωνικό ψωμάκι από ζύμη πίτσας, γεμισμένο με κλασικά βραστά της Ρώμης όπως το coda alla vaccinara (ουρά μοσχαριού), το picchiapò (μοσχάρι με ντομάτα και κρεμύδια), lingua (γλώσσα με πράσινη σάλτσα), κοκκινιστό πατσά, κοτόπουλο με πιπεριές και κοκκινιστούς κεφτέδες.
Δεν βρίσκεται στην αγορά, είναι δίπλα, σε έναν παράλληλο δρόμο και είναι το δημιούργημα του Stefano Callegari, που συμπλήρωσε ήδη μια δεκαετία από τότε που το επινόησε.
Ο Callegari πατώντας στα υβρίδια φαγητών και γλυκών που άρχισαν να εμφανίζονται τότε ανά τον κόσμο, συνδύασε το tramezzino (το τριγωνικό σάντουιτς) με πίτσα και έφτιαξε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά street food της πόλης.
Το Trapizzino μπορεί να μην είναι στα αλήθεια τόσο ευφάνταστο όσο θεωρήθηκε την εποχή που λανσαρίστηκε, αλλά σίγουρα είναι από τα πιο αγαπημένα μου street food: αφράτη ζύμη πίτσας με καλομαγειρεμένο κοκκινιστό –και απίθανη trippa alla romana αρωματισμένη με δυόσμο. Χορταστικό και νόστιμο.
Μέσα στην αγορά βρίσκεις και άλλα φαγώσιμα που αξίζει να δοκιμάσεις, αλλά αυτό που πρέπει να πάρεις οπωσδήποτε μαζί σου φεύγοντας είναι τα απίθανα κουλουράκια κρασιού, τα ciambelline al vino στο κιόσκι 90 που έχει απλά το όνομα του ιδιοκτήτη του: Di Fanella Artenio.
Στo Da Artenio βρίσκεις και τα μπισκότα Brutti ma Buoni που λατρεύουν οι Ιταλοί (μεταφράζεται ως «άσχημα αλλά νόστιμα»), φτιαγμένα από ασπράδια αυγού, φουντούκια και ζάχαρη. Προσωπικά τα βρίσκω από τα πιο αδιάφορα μπισκότα που έχω δοκιμάσει ποτέ, αλλά περί ορέξεως...
Τα κτίρια των σφαγείων σήμερα φιλοξενούν το τμήμα αρχιτεκτονικής του Rome Tre University, ένα παράρτημα του MACRO, του μουσείου μοντέρνας τέχνης της Ρώμης, ωδείο και χώρους συναυλιών κι ένα μοδάτο εστιατόριο (το Stazione di Posta), ενώ ο τεράστιος χώρος που ήταν το σημείο αγοραπωλησίας των ζώων χρησιμοποιείται τώρα για αγορές αγροτικών προϊόντων, γαστρονομικά φεστιβάλ και εκθέσεις με το όνομα Città dell'Altra Economia.
Το απόγευμα της Κυριακής με μια παρέα νεαρών να κάνουν γκράφιτι στην είσοδο, την περιήγηση στον τοίχο με τα τόσα street art που μοιάζουν με τεράστιο κολάζ και το άραγμα με αναψυκτικά ανάμεσα σε νεαρόκοσμο και οικογένειες με παιδιά που έπαιζαν ανέμελα, ήταν από τις πιο ωραίες στιγμές του ταξιδιού.
Βέβαια, το Τεστάτσιο πολύ πριν τα σφαγεία ήταν γνωστό για το Monte Testaccio, τον τεχνητό λόφο που έχει δημιουργηθεί από τα testae, τα εκατομμύρια κομμάτια από πήλινα σκεύη που πετιούνταν στο συγκεκριμένο σημείο την εποχή της αρχαίας Ρώμης.
Πολύ κοντά, στις όχθες του Τίβερη ήταν το Εμπόριο, η αποβάθρα του ποταμού όπου μεταφέρονταν από τους εμπόρους ελαιόλαδο και κάθε τι φαγώσιμο μέσα σε πήλινους αμφορείς, τους οποίους στη συνέχεια αποθήκευαν σε τεράστιες αποθήκες της περιοχής (τα απομεινάρια τους μπορείς ακόμη να τα δεις κάτω από τη νέα αγορά του Τεστάτσιο).
Όταν έπαιρναν το προϊόν και ο αμφορέας δεν τους χρειαζόταν πια, τον έσπαγαν και τον πετούσαν σε ένα κοντινό σημείο. Εκεί με τα χρόνια σχηματίστηκε ένα βουνό 35 μέτρων από περίπου 35 εκατομμύρια σπασμένους αμφορείς.
Αργότερα, έσκαψαν τους «πρόποδες» του βουνού για να φτιάξουν κελάρια για κρασί και αποθήκες για τρόφιμα, επειδή τα οι πόροι του κεραμεικού άφηναν τον αέρα να περάσει και η θερμοκρασία ήταν χαμηλότερη από του περιβάλλοντος. Τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια σήμερα έχουν γίνει μπαρ και εστιατόρια (η εξαιρετική τρατορία Flavio al Velavevodetto είναι ένα από αυτά).
Φεύγοντας από το Τεστάτσιο από το δρόμο που βρίσκεται ζωγραφισμένος ο τεράστιος λύκος του Βέλγου street artist ROA και προχωρώντας προς τον σταθμό του μετρό Pyramide, υπάρχει μια πυραμίδα 37 μέτρων, η μόνη πυραμίδα εκτός Αιγύπτου (αλλά γι' αυτό δεν παίρνω και όρκο), την οποία έχτισε ο Caius Cestius το 12 π.Χ. για να είναι ο τάφος του.
Σήμερα την έχουν συντηρήσει και την έχουν ξανακάνει λευκή, όπως ήταν στις μέρες της δόξας της. Πίσω από την πυραμίδα υπάρχει ένα Προτεσταντικό νεκροταφείο όπου είναι θαμμένοι ρομαντικοί ποιητές όπως οι Keats και Shelley και ο αμερικάνος beat ποιητής Gregory Corso.
Είχα την εντύπωση ότι οι κουτσουπιές είναι μόνο ροζ, στο Τεστάτσιο είδαμε και άσπρες.
Στην αναδρομική του Χιρόσιγκε: Γιαπωνέζικη τέχνη στη Ρώμη
Στην Scuderie Del Quirinale μια έκθεση με επίσης μεγάλο ενδιαφέρον ήταν η αναδρομή στο έργο του Γιαπωνέζου καλλιτέχνη Χιρόσιγκε.
«Ο Ουταγκάουα (επώνυμο της καλλιτεχνικής του γενεαλογίας) ή Αντο (οικογενειακό επώνυμο) Χιρόσιγκε δεν έχει αποκτήσει διεθνή φήμη χάρη σε κάποιο μοναδικό έργο του, όπως ο Χοκουσάι με το "Κύμα"» γράφει ο Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, Ιαπωνολόγος, θρησκειολόγος, ειδικευμένος στις ιαπωνικές θρησκείες και ιδιαίτερα στον Ιαπωνικό Βουδισμό, στο greecejapan.com.
«Ωστόσο αναγνωρίζεται ως ο ανώτερος του τοπιογραφικού διδύμου. Μ' όλο που δεν υπάρχει βεβαιότητα για τις χρονιές που ορίζουν το διάστημα της ζωής του, θεωρείται ότι γεννήθηκε το 1797 και πέθανε το 1858. Εκπαιδεύτηκε ως σχεδιαστής ξυλογραφιών στο εργαστήρι του Ουταγκάουα Τογιοχίρο, από όπου πήρε και το όνομα της καλλιτεχνικής δυναστείας.
»Εκεί δοκίμασε τις δυνατότητές του σε διάφορα κλασικά θέματα, όπως καλλονές, ηθοποιούς του Καμπούκι, πουλιά και λουλούδια κ.λπ. Επηρεασμένος από την επιτυχία του Χοκουσάι, που καθιέρωσε την τοπιογραφία ως αυτόνομο είδος ουκιγιόε, ο Χιρόσιγκε ακολούθησε, σχεδιάζοντας τη σειρά "Διάσημες απόψεις της Ανατολικής Πρωτεύουσας" που όμως δεν είχε μεγάλη επιτυχία.
»Το άστρο του ανέβηκε αιφνίδια ψηλά, επισκιάζοντας τον Χοκουσάι, όταν, το 1832, δημοσίευσε τη σειρά "Πενήντα τρεις σταθμοί του [δρόμου] Τοκάιντο" (Tōkaidō gojū san tsugi). Μ' όλο που τα ταξίδια αυτή την εποχή γενικά απαγορεύονταν, λέγεται ότι όσο ήταν ακόμα στην πυροσβεστική υπηρεσία της κυβέρνησης (θέση που κληρονόμησε από τον πατέρα του και από την οποία μετά παραιτήθηκε για ν' αφοσιωθεί στη ζωγραφική), επελέγη ως μέλος της συνοδείας του λευκού αλόγου, που πρόσφερε κάθε χρόνο ο σόγκουν στον αυτοκράτορα.
»Έτσι είχε την ευκαιρία να σχεδιάσει διάφορες σκηνές από τους σταθμούς του "δρόμου της ανατολικής θάλασσας" (Τοκάιντο) που ένωνε το Τόκυο με το Κυότο. Αφού πέρασε από διάφορα στάδια και επιρροές, μέσα από μια επίμονη προσπάθεια, ο Χιρόσιγκε κατέκτησε τη δική του, προσωπική τεχνοτροπία, που κάνει τα έργα του αναγνωρίσιμα.
»Μ' όλο που έχει χαρακτηρισθεί ποιητικός και ρομαντικός, οι δόσεις και των δύο αυτών ιδιοτήτων είναι σίγουρα μικρότερες από του Χοκουσάι. Δεν υπάρχει εδώ η τρεμάμενη γραμμή εκείνου, που ως μη ρεαλιστική απομακρύνει τα έργα, στα οποία τη χρησιμοποιεί, από την πραγματικότητα, ενώ ταυτόχρονα τους δίνει ένα είδος λικνίσματος, κάνοντάς τα ανάερα και ελαφρά.
»Οι γραμμές του Χιρόσιγκε είναι απλές, καθαρές και συχνά δυνατές, πράγμα που δίνει στην τέχνη του μια αίσθηση σταθερότητας και ρεαλισμού. Με τον ίδιο καλλιτέχνη υπάρχουν κι άλλες διαφορές: Π.χ. εκεί που σε αρκετά έργα του Χοκουσάι το πρώτο πλάνο καταλαμβάνει συχνά μια ανθρώπινη μορφή ασχολούμενη με το επάγγελμά της, ενώ το τοπίο σπρώχνεται στο βάθος, στον Χιρόσιγκε το καταλαμβάνει κάτι άλλο, όπως ένα κοϊνομπόρι, μια αιχμάλωτη χελώνα, κρεμασμένη απ' το παράθυρο ή ο κορμός μια ανθισμένης δαμασκηνιάς».
Ζωγράφισε πουλιά, λουλούδια, ζώα, έντομα, και το ιαπωνικό τοπίο με μοναδικό τρόπο: «τη σιγαλιά των ιαπωνικών βουνών και χωριών, θαμμένων κάτω από το χιόνι, τις νιφάδες που πέφτουν με φόντο τον μπλε ουρανό, την ομίχλη, τη βροχή, απαθανάτισε την ίδια την πόλη του Έντο. Με τα χρόνια το Έντο ως σύνολο, ως ατμόσφαιρα, και ιδίως κάποια σημεία του είχαν γίνει διάσημα και αγαπητά στους κατοίκους του, αλλά και στους επισκέπτες του.
»Το Ουένο, το Ρυογκόκου, η Ασάκουσα, τα καταπράσινα προάστια, ο ποταμός Σουμίντα με τα βεγγαλικά το καλοκαίρι, είναι κάποια από αυτά. Ιδίως στη σειρά που ολοκλήρωσε πριν πεθάνει, "Εκατό διάσημες απόψεις του Έντο" (Meisho Edo hyakkei), ο Χιρόσιγκε συνέλαβε την ψυχή αυτής της πόλης, αυτών των σημείων, και μας άφησε τη γοητευτική αίσθησή τους».
Το έργο του επηρέασε πολλούς ιμπρεσιονιστές και μετα-ιμπρεσιονιστές ζωγράφους στην Ευρώπη, ενώ ο Vincent Van Gogh αντέγραψε την «Ξαφνική βροχή πάνω από την Γέφυρα Σιν-Οχάσι και Ατάκε».
Στην έκθεση υπάρχουν συνολικά 230 έργα του από ιταλικές, γιαπωνέζικες και αμερικάνικες συλλογές συμπεριλαμβανωμένων των σειρών "Εκατό διάσημες απόψεις του Έντο" και "Πενήντα τρεις σταθμοί του [δρόμου] Τοκάιντο".
Παγωτό και αντίο
Αν δεν έχεις μέτρο σύγκρισης είναι πολύ εύκολο να βαφτίσεις «καταπληκτικό» το μέτριο, ακόμα και το κακό. Που σημαίνει ότι αν δεν έχει φάει ιταλικό παγωτό, μπορείς να θεωρήσεις καλό (έως και πολύ καλό) το παγωτό της Αθήνας. Το σκεφτόμουν όταν έτρωγα μια κουταλιά από το παγωτό αχλάδι με κομμάτια καραμέλας στην Gelateria dei Gracci ή το απίθανο παγωτό αμύγδαλο με ανθούς πορτοκαλιάς (;), γεύσεις που μπορούν να σε κάνουν για λίγο ευτυχισμένο.
O παγωτατζής Alberto Manassei είναι πραγματικός καλλιτέχνης, «νεοκλασικιστής», που χρησιμοποιεί μόνο εποχιακά υλικά, όποτε αυτά είναι διαθέσιμα: άγριες φράουλες, φρεσκοκαβουρδισμένα φιστίκια Μπροντέ από τις πλαγιές της Αίτνας, μήλα και κουκουνάρια, κανέλλα Κεϋλάνης, φυσική βανίλια και κυδώνια, σε συνδυασμούς που είναι ακαταμάχητοι. Δεν ξέρεις πραγματικά τι να πρωτοδιαλέξεις.
Το παγωτό φιστίκι του λένε ότι είναι το καλύτερο της Ρώμης, το μέλι με καρύδια και το ρικότα-αχλάδι παγωτά αναφοράς, το μήλο- κανέλα και το αμύγδαλο-καραμελωμένο σύκο καταπληκτικά. Πήγαμε δύο φορές μέχρι την Via dei Gracchi για το παγωτό του και αν μέναμε κι άλλο στη Ρώμη, θα ξαναπηγαίναμε σίγουρα. Δεν είναι το μόνο καλό παγωτατζίδικο στην πόλη, αλλά για μας ήταν παραπάνω από αρκετό.
σχόλια