ΠΟΤΕ ΘΑ ΞΑΝΑΠΑΜΕ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ;
Πότε θα ξαναγίνουν πρόβες;
Πότε θα κριθεί και πάλι ασφαλής η συνεύρεση θεατών και ηθοποιών σε πραγματικό χώρο και χρόνο;
Η κρίση στον χώρο του θεάματος είναι παγκόσμια. Σε όλο τον πλανήτη τα φεστιβάλ μουσικής και θεάτρου ακυρώνονται το ένα μετά το άλλο. Στη Νέα Υόρκη και στην Αγγλία έχουν ήδη ενημερώσει τους εργαζόμενους ότι τα θέατρα θα παραμείνουν κλειστά ως το τέλος του 2020. Στη χώρα μας, τις τελευταίες μέρες, και μετά τις έντονες αντιδράσεις των καλλιτεχνών, η κυβέρνηση φαίνεται πως αλλάζει στάση στο θέμα των συναυλιών και των φεστιβάλ που ήταν προγραμματισμένα για τους καλοκαιρινούς μήνες. Σύμφωνα με πληροφορίες, χθες το απόγευμα ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, επικοινώνησε σχετικά με την υπουργό Πολιτισμού, κ. Λίνα Μενδώνη. Φημολογείται ότι τελικά θα πραγματοποιηθούν συναυλίες και λοιπές πολιτιστικές εκδηλώσεις το καλοκαίρι, ενώ αναμένεται να ανακοινωθεί ο τρόπος διεξαγωγής τους.
Η ανάγκη γεννάει τα πράγματα. Από την ανάγκη γεννήθηκε και η πρωτοπορία. Ποιος ξέρει; Ίσως αρχίσουμε να στήνουμε πατάρια στις πλατείες και ο κόσμος θα μας βλέπει από τα μπαλκόνια... Πόσο βαθιά στο παρελθόν πρέπει να πάμε για να βρούμε το μέλλον; Θα δοκιμαστούν οι αντοχές μας. Θα ξεκουνηθούν ένστικτα και δυνάμεις που βρίσκονται μέσα μας και δεν τις γνωρίζουμε.
«Αν τώρα κάτσουμε στ' αυγά μας, τη βάψαμε» τονίζει ο θεατρικός επιχειρηματίας Μάριος Τάγαρης, ο οποίος σχεδιάζει να παρουσιάσει την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» στην Επίδαυρο με πρωταγωνίστρια τη Λένα Παπαληγούρα. «Είναι μια δύσκολη στιγμή, δεν μπορούμε να πουλήσουμε το θέατρο τώρα. Εγώ προσωπικά θα το στηρίξω με νύχια και με δόντια. Δεν έχουμε εγκαταλείψει την ελπίδα για το καλοκαίρι. Όποτε μας δώσουν το ελεύθερο, θα προχωρήσουμε».
Ανασφάλεια, αγωνία, προβληματισμός, αβεβαιότητα. Ακόμη κι αν διεξαχθούν εκδηλώσεις το καλοκαίρι, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο χώρος του θεάματος, μαζί με εκείνον του τουρισμού, έχουν ήδη πληγεί επικίνδυνα. Κανένας δεν ξέρει τι μέλλει γενέσθαι. «Βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας πολύ σοβαρής κρίσης. Σύντομα θα έχουμε σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης» υποστηρίζει ο θεατρικός και μουσικός παραγωγός Παναγιώτης Γεώργας, που δραστηριοποιείται εδώ και δεκαπέντε χρόνια στον χώρο. «Μια σοβαρή παραγωγή θέλει 70% πληρότητα για να βγάλει τα χρήματά της» εξηγεί. «Κι αυτό, με τις συνθήκες που επικρατούν τώρα, είναι μάλλον απίθανο. Αυτήν τη στιγμή, ακόμη κι αν ξεκινήσουμε περιοδεία με μια μικρή ομάδα, ας πούμε τριάντα άτομα επιτελείο, τι θα συμβεί αν ένας από αυτούς αρρωστήσει; Θα πρέπει να μείνουμε δεκατέσσερις μέρες σε καραντίνα».
Δεν είναι όμως μόνον το καλοκαίρι. Τα πράγματα διαγράφονται ζοφερά και για το φθινόπωρο, γεγονός που εντείνει ακόμη περισσότερο την αίσθηση ανασφάλειας. Οι επαγγελματίες του θεάτρου δεν γνωρίζουν πότε θα επιστρέψουν στις δουλειές τους. Αντιμετωπίζουν την προοπτική πολύμηνης ανεργίας. Ελάχιστοι από αυτούς είναι σε θέση να αντέξουν οικονομικά...
«Τον Νοέμβριο θα μπορούσε θεωρητικά να ανέβει μια παράσταση» υποστηρίζει ο θεατρικός παραγωγός Μιχάλης Αδάμ. «Αρκεί να υπάρξει ένα πρωτόκολλο, όπως πάει να γίνει με τα εστιατόρια». Επισημαίνει ότι το μόνο υπαρκτό παράδειγμα αυτήν τη στιγμή είναι η Νότια Κορέα. Εκεί, μετά την άρση της καραντίνας, το κρατικό θέατρο της χώρας λειτούργησε με ένα πολύ αυστηρό πρωτόκολλο που ήθελε την αίθουσα μισοάδεια (800 άτομα «σπαρμένα» σε 2.000 θέσεις), θερμομέτρηση των θεατών, αποστάσεις ασφαλείας, και γενικότερα μια διαδικασία που απαιτούσε μιάμιση ώρα για την είσοδο του κόσμου κι άλλη μιάμιση για την έξοδο.
Θα συνέφερε τον επιχειρηματία να ανοίξει την αίθουσα υπ' αυτές τις συνθήκες; «Κοιτάξτε, το "Masterclass" [σ.σ. η παράσταση με τη Μαρία Ναυπλιώτου που γνώρισε μεγάλη επιτυχία και επρόκειτο να επαναληφθεί την ερχόμενη σεζόν στο «Χορν»] θα μπορούσε να δουλέψει με 180 αντί για 380 θεατές, όπως έκανε την πρώτη χρονιά. Εγώ θα το διακινδύνευα. Οι ηθοποιοί; Οι θεατές; Ποια θα είναι η ψυχολογία τους; Η κατάσταση είναι πρωτόγνωρη και αυτό που την κάνει χειρότερη είναι ότι δεν υπάρχει ορίζοντας. Δηλαδή καμία διαβεβαίωση ότι να, αν κάνουμε υπομονή πέντε μήνες ακόμη, μετά όλα θα πάνε καλά...».
Την περασμένη Τετάρτη πραγματοποιήθηκε τηλε-διάσκεψη μεταξύ εκπροσώπων των θεατρικών παραγωγών και του Γενικού Γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού, κ. Νικόλα Γιατρομανωλάκη (ψηφιακά παρόντες ήταν και άλλοι εκπρόσωποι από τον χώρο του κινηματογράφου, του τραγουδιού, καθώς και από εταιρείες ήχου και φωτισμού). Ανάμεσα στα θέματα που τέθηκαν ήταν τα ενοίκια των πληττόμενων επιχειρήσεων (μήπως θα μπορούσαν να μειωθούν;), η προοπτική επιχειρηματικών δανείων με μηδενικό επιτόκιο και εγγύηση δημοσίου, η αναστολή των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων μέχρι 28/2/21, η επιδότηση της μισθοδοσίας και των ασφαλιστικών εισφορών του προσωπικού, η αγορά μουσικών και θεατρικών παραστάσεων από τα φεστιβάλ και άλλους φορείς του δημοσίου, η αύξηση του ποσού των 15 εκατομμυρίων για τον πολιτισμό κ.ά.
Το υπουργείο επιφυλάχθηκε να εξετάσει τα αιτήματα και να καλέσει δεύτερη συνάντηση, στην οποία θα συμμετάσχουν εκπρόσωποι και των άλλων αρμόδιων υπουργείων (Εργασίας και Οικονομικών). Οι παραγωγοί επιμένουν ότι πρέπει να δοθούν επιδόματα στους ηθοποιούς και δάνεια στις εταιρείες, αλλιώς δεν θα επιβιώσουν. «Το κράτος πρέπει να διεκδικήσει ευρωπαϊκά κονδύλια για έναν κλάδο που απασχολεί 100.000 άτομα» υποστηρίζει ο κ. Γεώργας.
Εξαγγελίες και προσδοκίες
«Η ιδιαιτερότητα της δικής μας δουλειάς είναι ότι κάθε βήμα που κάνουμε, κάθε παραγωγή που χρηματοδοτούμε πρέπει να την αποφασίζουμε μήνες πριν» επισημαίνει ο θεατρικός παραγωγός Διονύσης Παναγιωτάκης. «Τα θέατρα δεν είναι σαν τα εστιατόρια που θα μειώσουν τις παραγγελίες των υλικών. Κι όσα σχεδιάζαμε για το φθινόπωρο δεν στέκουν με τα νέα δεδομένα... Δεν λέω ότι θα πεθάνει το θέατρο. Τίποτα δεν πεθαίνει – ακόμη και στον πόλεμο υπήρχε θέατρο. Μπορεί να γίνει σε τρένα, σε φορτηγά, σε καρότσες... Αλλά σε θέατρα πολύ δύσκολα θα γίνει. Αν δεν το πούμε ως έχει, τότε δεν θα μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε και κάθε δεκαπέντε ημέρες θα απογοητευόμαστε». Έχει σκεφτεί κάποια εναλλακτική για το άμεσο μέλλον; «Όχι. Σχεδιάζω ένα κανονικό 2021 και αφήνω ανοιχτό το ενδεχόμενο μήπως προσαρμόσουμε κάποια πράγματα για το 2020. Πιστεύω, δηλαδή, πως πρέπει να προετοιμαστούμε για το ρεαλιστικό σενάριο. Κι αν προκύψει το καλύτερο, ακόμη καλύτερα!».
Με κομμένη την ανάσα περιμένουν όλοι να δουν τι μέτρα θα λάβει η κυβέρνηση και πώς θα αξιοποιηθούν τα προγράμματα ΕΣΠΑ ώστε να μην καταστραφεί ο κλάδος του πολιτισμού.
Αγορεύοντας στη Βουλή προ δύο ημερών, ο πρωθυπουργός είπε τα εξής: «Θέλω να εξαντλήσουμε όλες τις δυνατότητες, ώστε να μην παραλύσει ο κλάδος του πολιτισμού το καλοκαίρι. Ξέρω ότι είναι μια περίοδος την οποία πολλοί άνθρωποι που ασχολούνται με τον πολιτισμό περιμένουν, προκειμένου να υποστηρίξουν το ετήσιο εισόδημά τους. Έχω ζητήσει, επίσης, από την υπουργό Πολιτισμού, σε συνεννόηση και με το υπουργείο Εργασίας, να δούμε αν και με ποιον τρόπο μπορούμε να κατανείμουμε πόρους του ΕΣΠΑ για ένα στοχευμένο πρόγραμμα στήριξης της ανεργίας στον χώρο του πολιτισμού. Δικαίως ετέθη το ζήτημα αυτό. Θα μιλήσουμε πολύ σύντομα για τον κλάδο αυτό με συγκεκριμένα μέτρα και συγκεκριμένες προτάσεις και πιστεύω ότι θα μπορέσουμε να καταλήξουμε σ' ένα πρόγραμμα, το οποίο θα απαλύνει στον μέγιστο δυνατό βαθμό τις αρνητικές επιπτώσεις».
Με κομμένη την ανάσα περιμένουν όλοι να δουν τι μέτρα θα λάβει η κυβέρνηση και πώς θα αξιοποιηθούν τα προγράμματα ΕΣΠΑ ώστε να μην καταστραφεί ο κλάδος του πολιτισμού. Γνωρίζουν, παράλληλα, ότι πρέπει να προηγηθούν οι αποφάσεις των υγειονομικών επιτροπών, που θα καθορίσουν τον αριθμό των ανθρώπων στις συναθροίσεις και τον τρόπο ασφαλούς διεξαγωγής των εκδηλώσεων.
Η αγωνία των καλλιτεχνών
Αυτές τις μέρες ο ηθοποιός Αργύρης Ξάφης θα είχε δύο πρεμιέρες: τη μία στο θέατρο του Νέου Κόσμου με το «Machinal» και την άλλη στο Skrow με τους μαθητές του. «Πιστεύω ότι τα πράγματα τα επόμενα δύο χρόνια, μέχρι να βγει το εμβόλιο, θα είναι δύσκολα», αναφέρει. «Προσωπικά, περιμένω να δω μήπως κάτι απ' όλα επιτραπεί. Ευελπιστώ σε γυρίσματα –τηλεοπτικά ή κινηματογραφικά– σε μικρές ομάδες. Πρέπει οπωσδήποτε να κάνω κάτι δημιουργικό... Το μυαλό μου καίγεται». Τον ρωτάω αν θα ήταν διατεθειμένος ν' αρχίσει πρόβες σε περίπτωση που κάποιος τον καλούσε. Απαντάει θετικά, με την προϋπόθεση να υπήρχε ένα αξιόπιστο πρωτόκολλο και ότι θα έμενε κάπου μόνος του, ώστε να μην έθετε σε κίνδυνο τα οικεία του πρόσωπα. «Τότε θα πήγαινα. Αλλά να ήταν κάτι κανονικό. Όχι "έλα να κάνουμε κρυφές συναντήσεις τα βράδια"... Δεν μπορούμε να αυτοσχεδιάζουμε, όσο ρισκαδόροι κι αν είμαστε εμείς οι ηθοποιοί». Προ ημερών υπέβαλε αίτηση για το επίδομα ανεργίας. Αισιοδοξεί ότι θα αρχίσει να το παίρνει τον Ιούνιο ή τον Ιούλιο.
Τι θα μπορούσε να γίνει όλη αυτή την περίοδο, ώστε να μην πέσει το θέατρο σε αδράνεια; «Να βρούμε έναν άλλον τρόπο να κάνουμε παραστάσεις» λέει. «Δεν ξέρω ποιος είναι αυτός, αλλά εγώ δεν είμαι και ο εξυπνότερος άνθρωπος στον κόσμο. Μπορεί να γίνει έρευνα. Να επιδοτηθεί από το κράτος μία έρευνα σχετικά με το πώς μπορούν να υπάρξουν νέοι τρόποι παρουσίασης και δημιουργίας θεαμάτων. Ακούγεται απίθανο αλλά πρέπει να το ψάξουμε...».
Τις τελευταίες μέρες, οι καλλιτέχνες διαμαρτύρονται στα social media υποστηρίζοντας ότι οι προϋποθέσεις που τέθηκαν για την είσπραξη του έκτακτου επιδόματος των οκτακοσίων ευρώ αδικούν πολλούς εξ αυτών. Τα κυβερνητικά μέτρα όρισαν ότι δικαιούνται το επίδομα μόνον όσοι εργαζόμενοι απολύθηκαν ή οικειοθελώς αποχώρησαν το διάστημα 1-20 Μαρτίου 2020. Αυτός ο χρονικός περιορισμός άφησε «εκτός» χιλιάδες εργαζόμενους, οι οποίοι αδυνατούν να διεκδικήσουν το επίδομα όταν οι συμβάσεις τους υπογράφονται είτε την τελευταία στιγμή (την παραμονή της πρεμιέρας) είτε μεταχρονολογημένα – δύο δυστυχώς παγιωμένες τακτικές στον χώρο. Μπορεί, π.χ., να βρίσκονταν σε πρόβα εκείνες τις μέρες χωρίς να είχαν προλάβει να υπογράψουν. Ή να είχαν συμβάσεις που έληγαν μετά την 20ή Μαρτίου. Δεν θα έπρεπε το υπουργείο να λάβει υπόψη του την ιδιαιτερότητα αυτή;
«Ο Πολιτισμός είναι οι Εργαζόμενοί του» διακηρύσσει το Σωματείο Εργαζομένων στον Χώρο του Χορού στο ιδιαίτερα εύστοχο βίντεο που κυκλοφόρησε χθες στο διαδίκτυο επισημαίνοντας μεταξύ άλλων την αστοχία στα κριτήρια διανομής του επιδόματος.
Ο πολιτισμός είναι οι εργαζόμενοί του - Σωματείο Εργαζομένων στον Χώρο του Χορού
Προφανώς η κρίση έφερε στην επιφάνεια όλες τις παθογένειες του καλλιτεχνικού κλάδου και κυρίως εκείνες που αφορούν τις εργασιακές σχέσεις. «Αυτό που εμείς διεκδικούμε είναι να θεωρηθούμε "κανονικό επάγγελμα"» τονίζει ο νεαρός ηθοποιός και σκηνοθέτης Άρης Λάσκος, η ομάδα του οποίου αναγκάστηκε να διακόψει τις παραστάσεις του έργου «Υπόθεση Λάραμι», όταν έκλεισαν τα θέατρα. «Ας πάρουμε αυτά που δικαιούται ο κάθε εργαζόμενος και ας λύσουμε τα του οίκου μας μετά... Το ΥΠΠΟ συναντήθηκε με τους παραγωγούς αλλά όχι με τα σωματεία των ηθοποιών, των χορευτών, την ΠΟΘΑ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος), που έχουν επίσης υποβάλει αιτήματα για συνάντηση. Η ηγεσία του ΥΠΠΟ όχι μόνον δεν έχει βγει να κάνει μια ανακοίνωση όπως τα άλλα υπουργεία, όχι μόνο δεν έχει στείλει έστω ένα δημόσιο μήνυμα συμπαράστασης, αλλά αγνοεί και πώς λειτουργεί ο σύγχρονος πολιτισμός στην Ελλάδα. Γίνεται εξαγγελία μέτρων οικονομικής στήριξης προς εταιρείες που επλήγησαν από την κρίση, και εξαιρούνται οι ΑΜΚΕ (αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες), όταν το 90% των ομάδων που δρουν σήμερα στο θέατρο έχουν αναγκαστικά ιδρύσει ΑΜΚΕ, προκειμένου να ενταχθούν στο Μητρώο Εποπτευόμενων Φορέων και να δικαιούνται κρατική επιχορήγηση ή να είναι σε θέση να υποβάλουν αίτηση στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ζητάμε, λοιπόν, να μπούμε κι εμείς στη ρύθμιση αυτή, εφόσον είμαστε κανονικές εταιρείες, που πληρώνουμε φόρους, τέλος επιτηδεύματος, κρατάμε βιβλία κ.ο.κ».
Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως αυτό ήταν ένα από τα αιτήματα που έθεσαν και οι παραγωγοί στην τηλεδιάσκεψή τους με τον κ. Γιατρομανωλάκη, στις 29/4.
Όσον αφορά την επόμενη μέρα του θεάτρου, ούτε ο κ. Λάσκος τρέφει μεγάλη αισιοδοξία: «Τι θα γίνει μ' όσες παραστάσεις κατέβηκαν πρόωρα ή δεν πρόλαβαν ν' ανέβουν; Τι θα γίνει με εκείνες που έχουν προγραμματιστεί για το φθινόπωρο; Πώς θα χωρέσουν όλες στο ίδιο τοπίο; Να δούμε σε τι κοινωνία θα βγούμε και θα το παλέψουμε. Το κοινό θα είναι οικονομικά πιεσμένο και φοβισμένο... Εγώ προσωπικά δεν πρόκειται να ετοιμάσω κάτι καινούργιο. Παρόλο που μου φαίνεται αδιανόητο να μην παράξω έργο για τους επόμενους επτά μήνες, προτιμώ να περιμένω ώστε αυτή η δουλειά για την οποία έφτυσα αίμα [σ.σ. «Η υπόθεση Λάραμι»] να ανέβει με τους καλύτερους δυνατούς όρους... Εν τω μεταξύ θα δω τι άλλη δουλειά μπορώ να κάνω».
Ο πολιτισμός στην εντατική
Τα περιθώρια στενεύουν για όλους ανεξαιρέτως. «Εγώ βιοπορίζομαι κυρίως από τη δουλειά μου ως δασκάλα» λέει η ηθοποιός Παρθενόπη Μπουζούρη. Η παράσταση στην οποία θα συμμετείχε, το «Phaedra's Love», έμεινε στο στάδιο των δοκιμών μετά το κλείσιμο των θεάτρων. «Διδάσκω στη σχολή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας και στη Δραματική Σχολή Πέτρας του Δήμου Πετρούπολης. Το μάθημα αγωγής του λόγου, βέβαια, είναι σχεδόν αδύνατον να γίνει μέσω Skype» λέει με ψυχραιμία.
Πώς κρίνει την αναταραχή που υπάρχει αυτή την περίοδο στον καλλιτεχνικό χώρο; «Κοιτάξτε να δείτε, στη Γερμανία οι καλλιτέχνες θα επιδοτηθούν για να μείνουν σπίτι τους, να σκεφτούν, να διαβάσουν και να δουλέψουν πάνω σε αρχειακό υλικό [σ.σ. η γερμανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα δοθούν πενήντα δισεκατομμύρια ευρώ σε μικρές επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες, συμπεριλαμβανομένων όσων δραστηριοποιούνται στον πολιτιστικό, δημιουργικό και δημοσιογραφικό τομέα]. Εκεί, όμως, έχουν άλλα σωματεία και άλλη αυτοπεποίθηση – δεν ζητούν και συγγνώμη όταν πληρώνονται. Εδώ ο καθένας κάνει προσωπική συμφωνία. Κακά τα ψέματα... υπάρχουν ηθοποιοί τριών ταχυτήτων. Αν είσαι νέος ηθοποιός, δεν διαφέρεις και πολύ από το κρέας στο τσιγκέλι».
Αναμφίβολα η κατάσταση είναι κρίσιμη. Πιο κρίσιμη από ποτέ. Ο πολιτισμός του ζωντανού θεάματος κινδυνεύει να μαραζώσει, αν σταματήσει για πολύ μεγάλο διάστημα η παραγωγή του. Το ίδιο και όσοι εργάζονται για αυτόν. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα βρεθεί το εμβόλιο ή πότε το κοινό θα ξαναμπεί στις αίθουσες. Ίσως ο κινηματογράφος σταθεί πιο τυχερός. Ήδη στο εξωτερικό επεξεργάζονται το κατάλληλο πρωτόκολλο, στο πλαίσιο του οποίου οι συμμετέχοντες θα μπαίνουν σε καραντίνα πριν από την έναρξη των γυρισμάτων και στη συνέχεια θα απαρνούνται την κανονική ζωή τους για όσο διάστημα χρειαστεί.
Στο θέατρο, όμως, δεν μπορεί να γίνει αυτό. Ακόμη κι αν ελπίζουμε ότι η ανθρώπινη επινοητικότητα βρίσκει πάντα λύσεις. «Η ανάγκη γεννάει τα πράγματα» υπενθυμίζει η Παρθενόπη Μπουζούρη. «Από την ανάγκη γεννήθηκε και η πρωτοπορία. Ποιος ξέρει; Ίσως αρχίσουμε να στήνουμε πατάρια στις πλατείες και ο κόσμος θα μας βλέπει από τα μπαλκόνια... Πόσο βαθιά στο παρελθόν πρέπει να πάμε για να βρούμε το μέλλον; Θα δοκιμαστούν οι αντοχές μας. Θα ξεκουνηθούν ένστικτα και δυνάμεις που βρίσκονται μέσα μας και δεν τις γνωρίζουμε» καταλήγει.
Πριν από την επινοητικότητα, όμως, τον πρώτο λόγο έχει η μαχητικότητα. Ήδη διαβάζουμε ότι ετοιμάζεται μια μεγάλη κινητοποίηση των καλλιτεχνών την ερχόμενη εβδομάδα. Η αγωνία για τα υπό εξαγγελία μέτρα κορυφώνεται. Η κρίση του Πολιτισμού δεν θα τελειώσει το καλοκαίρι. Θα είναι διαρκής και θα χρειαστεί γενναία αντιμετώπιση...
σχόλια