Έφυγε στα 85 της η Λίλα Κουρκουλάκου, η δημιουργός του «Νησιού της σιωπής»

Έφυγε στα 85 της η Λίλα Κουρκουλάκου, η δημιουργός του «Νησιού της σιωπής» Facebook Twitter
2

Έφυγε στα 85 της η Λίλα Κουρκουλάκου, η δημιουργός του «Νησιού της σιωπής» Facebook Twitter
Η Λίλα Κουρκουλάκου τη δεκαετία του 1980

 

Τα χρόνια που ακολούθησαν την έκρηξη του ιταλικού νεορεαλισμού, τότε που και ο ελληνικός κινηματογράφος άρχισε να ενηλικιώνεται, υπήρξαν δύο γυναίκες δημιουργοί που στάθηκαν επάξια στον ανδροκρατούμενο αυτό χώρο: Η Μαρία Πλυτά και η Λίλα Κουρκουλάκου. Κι αν η Πλυτά ξεκίνησε ως μυθιστοριογράφος για να ασχοληθεί εκτενώς στη συνέχεια με ιστορικά δράματα και ταξικά μελό, η - κατά μία γενιά νεότερη της - Κουρκουλάκου πρόσφερε θέματα σύγχρονα και συγκινήσεις άλλης ποιότητας στο ελληνικό σινεμά.

Ανατρέχω σε σκόρπιες συνεντεύξεις της σκηνοθέτιδας στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Θυμάμαι ακόμη και το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ που γύρισε γι'αυτήν ο Νώντας Σαρλής πριν μερικά χρόνια - ούτε δεκαετία δεν θά'ναι. Παντού η Κουρκουλάκου, μία κομψή και καλοστεκούμενη κυρία, παρά την προχωρημένη ηλικία της, ήθελε να την αποκαλούν ''Λίλα''. Καμία σπουδαιοφάνεια εκ μέρους της, αυτή που ακολούθησε το όνειρο της και σε ηλικία 20 ετών, το 1950, έφυγε για τη Ρώμη, προκειμένου να σπουδάσει σκηνοθεσία του κινηματογράφου.

Η ύψιστη επιβράβευση έρχεται για την Κουρκουλάκου και το ''Νησί της Σιωπής'' με την επίσημη συμμετοχή του στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας το 1958 - μία μεγάλη καλλιτεχνική επιτυχία για τη χώρα μας, που θα επαναλαμβανόταν με την εκπροσώπηση της από την επόμενη ταινία της Κουρκουλάκου, τον ''Κομήτη του Χάλεϊ'' (1962), σε άλλα δύο διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου στην Ισπανία και τις ΗΠΑ!

 

Το όνειρο της Κουρκουλάκου δεν περιείχε τα παραμύθια που τάιζε το κοινό της εποχής ο ελληνικός κινηματογράφος. Δεν την ενδιέφερε ο φτωχός να κερδίσει λαχείο και να γίνει πλούσιος, ούτε να παντρευτεί την ωραία κόρη του πλούσιου, ούτε καν να καταξιωθεί κοινωνικά με την εργατικότητα και τις ικανότητες του - ''τα πράγματα τότε δεν ήταν και πολύ έξυπνα'' είχε πει ευφυώς κάποτε και ο Νίκος Κούνδουρος για εκείνη την περίοδο. Υπό αυτή την έννοια, η Κουρκουλάκου υπήρξε η πρώτη που τα έβαλε ανοιχτά με τον μικροαστισμό και τον καθωσπρεπισμό μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Έφυγε στα 85 της η Λίλα Κουρκουλάκου, η δημιουργός του «Νησιού της σιωπής» Facebook Twitter
Αναμνηστική φωτογραφία από την εποχή των γυρισμάτων που συνολικά διήρκεσαν 3 χρόνια. Το ζευγάρι των πρωταγωνιστών (Καμπανέλλης-Σγουρίδου) ανάμεσα σε κατοίκους της Πλάκας Ελούντας. Στο βάθος διακρίνεται η Σπιναλόγκα.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1940, σε εφηβική ηλικία, η Κουρκουλάκου μαγεύεται από τον κυνηγημένο ''φτωχοδιάβολο'' του Θεάτρου Σκιών, τον Καραγκιόζη. Λίγο αργότερα, η μαγεία αυτή μετουσιώνεται σε επιθυμία για δημιουργία εικόνας, ερχόμενη σε επαφή με τα αριστουργήματα των Ιταλών πρωτοπόρων: Του Βισκόντι, του Ντε Σίκα και του Ροσσελίνι. Αρχίζει να ψάχνει πρεσβείες ξένων χωρών στην Ελλάδα με σκοπό τις κινηματογραφικές σπουδές στο εξωτερικό.

  

Καταφέρνει να γίνει δεκτή στο Κέντρο Πειραματικού Κινηματογράφου της Ρώμης κατόπιν εξετάσεων, κάτι που δεν ίσχυε για τους άρρενες συναδέλφους της. Ζει από κοντά το παραμύθι της: Ένα νέο κορίτσι κυκλοφορεί στα στούντιο της Τσινετσιτά και έχει την ευκαιρία να συνομιλεί καθημερινά με σκηνοθέτες και ηθοποιούς - μεγαθήρια της 7ης Τέχνης. Κι όμως! Είναι τέτοια η φύση της τέχνης αυτής, ώστε η Κουρκουλάκου εντυπωσιάζεται από τα προβλήματα των λαϊκών ανθρώπων και τη ζουρναλίστικη καταγραφή των αδιεξόδων τους. Η όποια καριέρα της χτίζεται από νωρίς πάνω στο πάθος της για τον νεορεαλισμό.

Έφυγε στα 85 της η Λίλα Κουρκουλάκου, η δημιουργός του «Νησιού της σιωπής» Facebook Twitter
Η Λίνα Κουρκουλάκου κατα τη διάρκεια των γυρισμάτων.

Σε ένα πέρασμα της από την Ελλάδα, το διάστημα 1953 - 54, η Κουρκουλάκου μεταβαίνει στην Κρήτη για διακοπές, όπου ένας καπετάνιος της μιλάει τυχαία για το ''κοντινό νησί'' των απόκληρων. Η φαντασία και ο ουμανισμός της εξάπτονται. Ναυλώνει καΐκι και επισκέπτεται τη Σπιναλόγκα. Περνάει λίγες μέρες μεταξύ των λεπρών κατοίκων, που τους αντιμετωπίζει και την αντιμετωπίζουν με αισθήματα φιλίας και αγάπης.

Από τότε τής μπαίνει η ιδέα να γυρίσει μία ταινία για το ''νησί'' με μόνο σκοπό να δημοσιοποιήσει τις απάνθρωπες πρακτικές ενός φοβικού κρατικού καθεστώτος. Την επιθυμία της εντείνει και το βιβλίο με τον τίτλο ''Σπιναλόγκα'' που έπεσε στα χέρια της, του Κρητικού κομμουνιστή συγγραφέα Θέμου Κορνάρου (1907 - 1970). Μεγάλο ρόλο έπαιξε στην όλη ιστορία, όπως θα αφηγηθεί η ίδια χρόνια μετά, και η γνωριμία της με τον Γάλλο ποιητή και φιλόσοφο Ραούλ Φολερό, υπέρμαχο των δικαιωμάτων των χανσενικών ανθρώπων!

Καθ' όλη την επόμενη διετία (1954 - 55), η Κουρκουλάκου οργανώνει τα γυρίσματα, αντλώντας στοιχεία από συζητήσεις με τους κατοίκους της Σπιναλόγκας. Χρήματα δεν υπήρχαν, η παραγωγή θα χαρακτηριζόταν ανεξάρτητη με τα σημερινά δεδομένα, αλλά το πάθος περίσσευε. Ένα πάθος που μοιράστηκαν μαζί της οι ηθοποιοί Ορέστης Μακρής, Γιώργος Καμπανέλλης και η Νίνα Σγουρίδου - η Σγουρίδου υπήρξε η πρώτη επιλογή του Μιχάλη Κακογιάννη για το ρόλο της θρυλικής Στέλλας, αλλά αποχώρησε κι έτσι αντικαταστάθηκε από τη Μελίνα Μερκούρη με το, φαινομενικά αντικινηματογραφικό, ''μεγάλο στόμα''. Τελικά, χρηματοδοτούμενη από την οικογένεια της, η Κουρκουλάκου ξεκινάει να γυρίζει την ταινία, κάνει μια παύση μεταξύ 1956 - 57, λόγω έλλειψης πόρων, και το ''Νησί της Σιωπής'' ολοκληρώνεται στα τέλη του 1957.

Έφυγε στα 85 της η Λίλα Κουρκουλάκου, η δημιουργός του «Νησιού της σιωπής» Facebook Twitter
Το νοσοκομείο της Σπιναλόγκας

Το στόρι αφορούσε τον αγώνα ενός ζευγαριού νέων γιατρών για την αντιμετώπιση της λέπρας στο νησί. Το δράμα μεγαλώνει με τη μόλυνση του άντρα. Παράλληλα μεγαλώνει και η ελπίδα για την εξεύρεση του νέου φαρμάκου που θα απαλύνει τον πόνο τόσων ανθρώπινων έγκλειστων ψυχών. Μέσα σε όλο αυτό το ήδη ''βαρύ'' θέμα για την ψυχολογία του μέσου Έλληνα θεατή, η σκηνοθέτιδα σπάει τα ταμπού, δείχνοντας ένα ζευγάρι λεπρών να κάνουν έρωτα! Από τη μια, η κριτική κατακεραυνώνει την Κουρκουλάκου ως δημιουργό βέβηλων εικόνων που ταράζουν τα θεμέλια της ελληνικής κοινωνίας του καιρού. Ο φόβος κυριαρχεί. Θεατές λαϊκών συνοικιών αρνούνται να δουν την ταινία μήπως και...κολλήσουν την αρρώστια. Απ' την άλλη, υπάρχουν και κάποιοι που εξάρουν την ανθρώπινη ματιά της και την τολμηρή διάσταση που έδωσε σε ένα θέμα - μαύρη σελίδα στην ιστορία του εγχώριου Εθνικού Συστήματος Υγείας.

 

Η ύψιστη επιβράβευση έρχεται για την Κουρκουλάκου και το ''Νησί της Σιωπής'' με την επίσημη συμμετοχή του στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας το 1958 - μία μεγάλη καλλιτεχνική επιτυχία για τη χώρα μας, που θα επαναλαμβανόταν με την εκπροσώπηση της από την επόμενη ταινία της Κουρκουλάκου, τον ''Κομήτη του Χάλεϊ'' (1962), σε άλλα δύο διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου στην Ισπανία και τις ΗΠΑ!


Στην ταινία έπαιζε και ο Γιάννης Σπαρίδης, συγκλονιστικός στον ''σοβαρό'' του ρόλο, αυτόν του λεπρού που αποπειράται να κλέψει μορφίνες για να απαλύνει τον πόνο της αρρώστιας

 

Όλο αυτό το διάστημα, η Ελληνίδα σκηνοθέτιδα διατηρεί δεσμούς επαγγελματικούς με την Ιταλία: Από το 1954 υπήρξε παραγωγός στο ραδιόφωνο της RAI και από το 1956 ήταν καλλιτεχνική διευθύντρια Αρχαίου Δράματος στο Θέατρο των Συρακουσών στη Σικελία.

 

Τα επόμενα χρόνια η Λίλα Κουρκουλάκου, μόνιμα εγκατεστημένη στη χώρα της, επιδίδεται στο δημιουργικό ντοκιμαντέρ με θέματα παρμένα από την πολιτική ιστορία, την ποίηση και τη λογοτεχνία. Γυρίζει περισσότερα από τριάντα ντοκιμαντέρ μικρού και μεγάλου μήκους για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Ξεχωριστό είναι το πορτραίτο του ''Ελευθέριου Βενιζέλου'' το 1966: Ένα υποδειγματικό ντοκιμαντέρ, όπου για πρώτη φορά στοιχεία μυθοπλασίας μπαίνουν εμβόλιμα σε μία ταινία τεκμηρίωσης με τις αφηγήσεις του Στέφανου Ληναίου και του Χρήστου Τσάγκα, μεταξύ άλλων, τις απαγγελίες του Νότη Περγιάλη, τη μουσική επιμέλεια του Χρήστου Μουραμπά, αλλά και με τις κινηματογραφήσεις των τότε συγκροτημάτων της Δόμνας Σαμίου και του Νίκου Ξυλούρη!

Η Λίλα Κουρκουλάκου έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών (αλλού εμφανίζεται γεννημένη το 1930 και αλλού το 1936), αντιμετωπίζοντας προβλήματα από ένα παλαιότερο τροχαίο ατύχημα. Ενδεικτικό της ανθρώπινης ποιότητας της είναι το ότι για πολλά χρόνια αφότου έκλεισε η Σπιναλόγκα φιλοξενούσε χανσενικούς στο σπίτι της, ενώ τη δεκαετία του 1970 είχε προσλάβει ως λογιστή της έναν πρώην λεπρό. Αφιέρωσε μία σεμνή και διακριτική ζωή στην καταπράυνση του ανθρώπινου πόνου. Η Λίλα Κουρκουλάκου ήταν η φωνή των ''καταραμένων'' της Ελλάδας και γι'αυτή της την ιδιότητα θα μνημονεύεται πάντα.

2

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Άγγελος Φραντζής θέλησε να κάνει μια αστεία ταινία 

Οθόνες / Άγγελος Φραντζής: «Mόνο αν πας στην πηγή των τραυμάτων, μπορείς να απελευθερωθείς»

Μια κουβέντα με τον ακατάτακτο σκηνοθέτη λίγο πριν από την επίσημη πρεμιέρα της νέας του ταινίας «Ο Νόμος του Μέρφυ», μιας σουρεαλιστικής υπαρξιακής κωμωδίας που δεν μοιάζει με καμία από τις προηγούμενες δουλειές του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Γιατί διχάζει τόσο το «The Substance»;

The Review / Γιατί διχάζει τόσο το «The Substance»;

Ο Αλέξανδρος Διακοσάββας και η δημοσιογράφος και κριτικός κινηματογράφου Ιωσηφίνα Γριβέα συζητούν για την πιο αμφιλεγόμενη ταινία της χρονιάς, που έχει προκαλέσει έντονες διαμάχες στα social media, για τη φεμινιστική της διάσταση και για τις γυναικείες φωνές στο σινεμά, που επιτέλους ακούγονται πιο ηχηρά από ποτέ.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Ματ Ντίλον: Outsider για πάντα

Οθόνες / Ματ Ντίλον: Outsider για πάντα

Ξεκίνησε ως εφηβικό είδωλο στα ’80s, πρωταγωνίστησε σε δύο εμβληματικές ταινίες του Κόπολα και έχτισε την καριέρα του επιλέγοντας ταινίες με γνώμονα τα ενδιαφέροντά του. Στα 60 του έχει συνδεθεί με μερικές από τις πιο αγαπημένες καλτ ταινίες διεθνώς, δηλώνει ζωγράφος και διατηρεί σημαντική συλλογή τέχνης. Έρχεται στη Θεσσαλονίκη για να παραλάβει έναν τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τζέιμς Φράνκο και Σεθ Ρόγκεν: Το πικρό τέλος ενός μεγάλου bromance

Οθόνες / Τζέιμς Φράνκο και Σεθ Ρόγκεν: Το πικρό τέλος ενός μεγάλου bromance

Οι κατηγορίες εναντίον του Φράνκο για σεξουαλική κακοποίηση έβαλαν στον γύψο όχι μόνο την καριέρα του στο Χόλιγουντ αλλά και τη στενή φιλία του με τον επί εικοσαετίας κολλητό και συνεργάτη του.
THE LIFO TEAM
15 highlights του 65ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Οθόνες / 15 highlights του 65ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

Πάμελα Άντερσον, Αριάν Λαμπέντ, Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη, σινεφίλ τέρατα και όλη η νέα ελληνική κινηματογραφική παραγωγή της χρονιάς στην 65η διοργάνωση που για δέκα μέρες (31/10-10/11) θα μεταμορφώσει τη Θεσσαλονίκη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Teri Garr (1944-2024): Το χιούμορ τής έσωσε τη ζωή

Απώλειες / Teri Garr (1944-2024): Το χιούμορ τής έσωσε τη ζωή

Αστεία και ανθρώπινη, η αξιαγάπητη, υπερταλαντούχα Τέρι Γκαρ, που απολαύσαμε στο «Young Frankenstein» και το «Τούτσι» και αγαπήσαμε από τις εμφανίσεις της στο βραδινό talk show του Ντέιβιντ Λέτερμαν, ήταν μια από τις πιο λαμπερές σουμπρέτες του αμερικανικού σινεμά.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Bruce Springsteen & the E Street Band: Το ροκ του παρελθόντος και του μέλλοντος μας

Daily / Bruce Springsteen & the E Street Band: Το ροκ του παρελθόντος και του μέλλοντός μας

«Μετά από 50 χρόνια στον δρόμο, είναι πολύ αργά για να σταματήσουμε τώρα», δηλώνει μ’ ένα διακριτικό μειδίαμα ο 75χρονος ροκ σταρ σ’ ένα νέο ντοκιμαντέρ που παρακολουθεί από απόσταση αναπνοής την πρόσφατη περιοδεία του Μπρους Σπρίνγκστιν και της θρυλικής μπάντας του.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Paul Morrissey (1938-2024)

Απώλειες / Ο Paul Morrissey (1938-2024) έδωσε φωνή στα «ανθρώπινα σκουπίδια»

Ο εμβληματικός σκηνοθέτης της cult τριλογίας «Flesh» - «Trash» - «Heat» ταυτίστηκε με τον Άντι Γουόρχολ και το νεοϋορκέζικο αβανγκάρντ των ’60s, ως ο πιο ανεξάρτητος από τους ανεξάρτητους.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
10 κινηματογραφικά διαμάντια που μπορείτε να δείτε τώρα στο Ertflix

Οθόνες / 10 κινηματογραφικά διαμάντια που μπορείτε να δείτε τώρα στο Ertflix

Δέκα ταινίες που εξασφαλίζουν δέκα ξεχωριστές προβολές, απαραίτητες για κάθε σινεφίλ, από συγκινητικά δράματα και γαλλικά policier μέχρι καλαίσθητα ντοκιμαντέρ και ατμοσφαιρικά θρίλερ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Παντελής Βούλγαρης: «Δεν έγινα ποτέ κατεστημένο ούτε κατά παραγγελία σκηνοθέτης»

Γεννήθηκε Σαν Σήμερα / Παντελής Βούλγαρης: «Δεν έγινα ποτέ κατεστημένο ούτε κατά παραγγελία σκηνοθέτης»

Ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή σκηνοθέτες μας σε μια χορταστική συνέντευξη για τη ζωή, το έργο και τις εμπειρίες που έχει αποκομίσει εδώ και έξι δεκαετίες πίσω από την κάμερα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

1 σχόλια