Ένας πραγματικός πρωτοπόρος μιλά για τη βιωσιμότητα και τη δική του χαρακτηριστική υπερπράσινη αρχιτεκτονική. Ο Ken Yeang, αρχιτέκτονας, οικολόγος, συγγραφέας, διακεκριμένος καθηγητής και βραβευμένος εφευρέτης του «βιοκλιματικού ουρανοξύστη», χαρακτηρίστηκε από την «Guardian» ως ένας από τους πενήντα ανθρώπους που θα μπορούσαν να σώσουν τον πλανήτη.
Aποφοίτησε από τη σχολή Architectural Association του Λονδίνου, έλαβε το διδακτορικό του με θέμα τον «Οικολογικό Σχεδιασμό και Προγραμματισμό» από το Πανεπιστήμιο του Cambridge και σήμερα είναι διακεκριμένος Plym Professor στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις.
Το έργο του, που αποδίδει πέρα από τα συμβατικά συστήματα αξιολόγησης της βιωσιμότητας, οπτικά διακρίνεται για την καταπράσινη αισθητική του, η οποία εξισορροπεί και ενσωματώνει οργανικά και ανόργανα στοιχεία σε «κατασκευασμένα οικοσυστήματα».
Δεν θα μπορέσουμε ποτέ να μιμηθούμε τη φύση, τον τρόπο που λειτουργεί. Μπορούμε να το κάνουμε σε κάποιο βαθμό, αλλά ποτέ στο μέγεθος που επιτρέπουν οι δυνατότητές της. Η συμβουλή μου στους νέους φοιτητές είναι: «Σπουδάστε Οικολογία! Κάντε το τώρα, πριν να είναι πολύ αργά για τον πλανήτη».
— Ποια είναι η εταιρεία «Hamzah & Yeang», την οποία ιδρύσατε με τον συνεργάτη σου από την Architectural Association, τον Tengku Robert Hamzah; Πώς διαχειρίζεστε σχέδια με εξέχουσα θέση στην ατζέντα της βιωσιμότητας, ακόμα και ουρανοξύστες, σε σχέση με τις προσδοκίες των πελατών σας και τη δική τους ατζέντα;
Όπως γνωρίζετε, πήγα στην Architectural Association. Στο πρώτο έτος του master είχαμε έναν Έλληνα καθηγητή, τον Ηλία Ζενγκέλη. Στο τρίτο έτος συνάντησα άλλον έναν Έλληνα, τον Νίκο Διαμαντή, ο οποίος μου σύστησε τον τωρινό συνεργάτη μου, με τον οποίο δουλεύουμε μαζί σχεδόν σαράντα χρόνια. Πρέπει να θυμάστε ότι τη δεκαετία του ’70 ήταν πραγματικά δύσκολο να εφαρμοστεί ο οικολογικός σχεδιασμός, καθώς δεν είχαμε τεχνική υποστήριξη. Έπρεπε να κάνουμε σχεδόν τα πάντα μόνοι μας! Έτσι, ο ευκολότερος τρόπος εισαγωγής του οικολογικού σχεδιασμού ήταν μέσω του βιοκλιματικού σχεδιασμού, δηλαδή ενός σχεδιασμού χαμηλής ενέργειας με παθητικά μέσα. Αυτόν εφαρμόζαμε μέχρι τη δεκαετία του ’90, όταν το λόμπι αντέδρασε και είπε, «πρέπει να κάνουμε κάτι για το περιβάλλον». Έτσι, από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 αποκτήσαμε και τεχνική υποστήριξη. Από τις αρχές του 2000, κόσμος μας ζητούσε ένα πράσινο κτίριο.
Το 1976, όταν ξεκινήσαμε την επιχείρησή μας, είχαμε να ανταγωνιστούμε μεγάλες αρχιτεκτονικές εταιρείες. Συνειδητοποίησα λοιπόν σχεδόν αμέσως ότι έπρεπε να μάθω να κινούμαι στον χώρο των επιχειρήσεων. Παρακολουθούσα βραδινά μαθήματα στο τοπικό Ινστιτούτο Διοίκησης Επιχειρήσεων μία φορά την εβδομάδα για εννέα μήνες κι αυτό μου έδωσε ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, δηλαδή την τεχνική και τις γνώσεις για να κινούμαι συστηματικά. Αυτό δεν εγγυάται βέβαια την επιτυχία αλλά σε βοηθά να οργανώνεσαι. Και όταν είμαι πιο οργανωμένος επαγγελματικά και επιχειρηματικά, μπορώ να επικεντρωθώ και στον σχεδιασμό, στην έρευνα, στην εξερεύνηση του οικολογικού σχεδιασμού. Η ολοκλήρωση αυτών των δύο παραγόντων μάς οδήγησε στο σημείο όπου βρισκόμαστε σήμερα.
— Μίλησέ μας για τη διαδικασία σχεδιασμού του Πύργου Mesiniaga, από τα πρώτα παραδείγματα βιοκλιματικού ουρανοξύστη που δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του ’90. Τι είναι ένας βιοκλιματικός ουρανοξύστης;
Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός δεν είναι οικολογικός σχεδιασμός αλλά ένα υποσύνολο του οικολογικού σχεδιασμού. Ουσιαστικά, αφορά τη δημιουργία ενός παθητικής λειτουργίας, χαμηλού και φθηνού κτιρίου που δομείται με βάση τους κλιματικούς παράγοντες της τοποθεσίας και εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος στο οποίο βρίσκεται το κτίριο. Οι διαφορετικές κλιματικές συνθήκες –από το υποτροπικό, το τροπικό και το εύκρατο μέχρι το ψυχρό κλίμα– έχουν διαφορετικές απαιτήσεις σε διαφορετικές εποχές του χρόνου, τις οποίες πρέπει να αντιμετωπίσεις. Αυτός είναι ο πρώτος στόχος του βιοκλιματικού σχεδιασμού, η ανταπόκριση στο τοπικό κλίμα, με στόχο την ανθρώπινη άνεση. Στόχος του είναι επίσης η χρήση παθητικών τρόπων, χωρίς τεχνικά, ηλεκτρικά ή μηχανικά συστήματα, η δημιουργία κυρίως μέσω του προσανατολισμού του κτιρίου, του σχεδιασμού πρόσοψης, της εξοικονόμησης ηλιακής ενέργειας, της ηλιακής προστασίας, του αερισμού και της χρήσης της ενέργειας του περιβάλλοντος της τοποθεσίας.
Η λέξη mesiniaga είναι μαλαισιανή και σημαίνει «μηχανή επιχειρήσεων». Το Mesiniaga είναι το franchise της IBM, που σημαίνει International Business Machine, και ήταν πελάτης μου για τρία χρόνια. Τους έκανα πολλές εργασίες ανακαίνισης, και μια μέρα αποφάσισαν ότι θέλουν ένα νέο κτίριο. Το πρώτο σχέδιο το απέρριψαν, δεν τους άρεσε. Το τωρινό κτίριο βασίστηκε στο δεύτερο σχέδιο, που το δέχτηκαν ολόψυχα. Φυσικά, με τα χρόνια ο πελάτης γίνεται φίλος σου. Έτσι, ενώ έκανα την οικοδόμηση, στη συνέχεια τους έκανα ένα σπίτι και αργότερα μια οικιακή επέκταση. Μετά φτιάξαμε άλλο ένα κτίριο γι’ αυτούς. Το Mesiniaga, για μένα, είναι ένα πειραματικό κτίριο που δείχνει τι είναι σχεδιασμός παθητικής λειτουργίας. Ανταποκρίνεται στην κλιματική τοποθεσία και είναι άνετο, χωρίς τη χρήση ηλεκτρομηχανικών συστημάτων. Βέβαια, το κτίριο διαθέτει ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα, αλλά αυτά προστέθηκαν στην πορεία, για να βελτιώσουν την κατάσταση του έργου – ξεκίνησε ως σχεδίαση παθητικής λειτουργίας.
— Έχεις αναπτύξει κι άλλα έργα, όπως το Solaris Project, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2010. Πώς δημιουργήσατε αυτή την ισχυρή σχέση μεταξύ του πράσινου χώρου στο επίπεδο του δρόμου και μιας διαμορφωμένης ράμπας που κλιμακώνεται σε όλο το κτίριο; Πώς αυτή βελτιώνει την απόδοση του κτιρίου;
Στήσαμε το αρχιτεκτονικό μας γραφείο στη Σιγκαπούρη λόγω αυτού του πελάτη, που ήθελε τότε, το 2006 ή το 2007, ένα «υπερπράσινο» κτίριο. Αυτό ήταν ένα πείραμα για εμάς. Γύρω στο 2005 κυκλοφορούσε έντονα η ιδέα ότι πρέπει να σχεδιάσουμε το δομημένο περιβάλλον ως ανθρώπινο οικοσύστημα, ότι πρέπει να ξανασκεφτούμε το ανθρωποδομημένο περιβάλλον ως ένα κατασκευασμένο οικοσύστημα, ως ανθρωπογενές οικοσύστημα. Και για να γίνει αυτό, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνικές της μίμησης. Αυτό σημαίνει ότι μιμούμαστε, αντιγράφουμε, αναπαράγουμε και επαυξάνουμε τις ιδιότητες του οικοσυστήματος στο δομημένο περιβάλλον. Άρχισα να επεξεργάζομαι αυτή την ιδέα περίπου το 2008 και να την αναπτύσσω περίπου το 2010. Μία από τις ιδιότητες του οικοσυστήματος είναι ότι έχει και οργανικές συνθήκες, όπως η φύση, η πανίδα, η χλωρίδα, και ανόργανες, όπως το έδαφος, το κλίμα και η γεωλογία. Το οικοσύστημα ενσωματώνει όλα αυτά, σχηματίζοντας ένα σύνολο. Αν κοιτάξετε το κτίριο στο οποίο βρίσκεστε αυτήν τη στιγμή, τα πάντα είναι ανόργανα. Αν θέλουμε να μετατρέψουμε τις πόλεις μας σε κατασκευασμένα οικοσυστήματα, θα πρέπει να ενσωματώσουμε τα κτίρια στη φύση.
Σε αυτή την ιδέα βασίστηκε το Solaris. Το κτίριο έχει χαμηλότερη κατανάλωση, εξοικονομεί ενέργεια και νερό και αυτό είναι υπολογίσιμο. Το πρόσθετο κόστος κατασκευής ενός υπερπράσινου κτιρίου ήταν κατά 50% μεγαλύτερο από αυτό ενός συμβατικού κτιρίου εκείνης της εποχής. Αλλά η απόσβεσή του γίνεται σε πέντε με οκτώ έτη, χάρη στην εξοικονόμηση ενέργειας και νερού. Βεβαίως, η εξοικονόμηση συνεχίζεται και μετά από αυτό το διάστημα, αποτελώντας ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα αυτών των κτιρίων, εκτός από τα οικολογικά οφέλη. Ένα χαρακτηριστικό των οικοσυστημάτων που θέλαμε να μιμηθούμε είναι το οικολογικό πλέγμα. Οι ανθρώπινες πόλεις συνηθίζουν να αποκόπτονται από τη φύση, τη σταματούν με δρόμους, τρένα, φράχτες, επιφάνειες, κτίρια κ.λπ. Στη φύση, όμως, όλα συνδέονται μέσω της ατμόσφαιρας, του νερού και της αλληλεπίδρασης των ειδών. Θέλαμε, λοιπόν, να σχεδιάσουμε αυτό το κτίριο έτσι ώστε μέχρι την κορυφή του να συνδέεται με τη φύση. Το σκεπτικό ήταν να χρησιμοποιηθεί η διαμορφωμένη ράμπα με τέτοιο τρόπο ώστε η βλάστηση να μπορεί να φυτευθεί από το ισόγειο και να ανέβει, σκαρφαλώνοντας, σε κάθε όροφο και κάθε πρόσοψη, οδηγώντας σε έναν κήπο στην κορυφή. Άλλα χαρακτηριστικά του κτιρίου ήταν το αίθριο, η μεικτή φύση στο ενδιάμεσο και στη μέση του κτιρίου, ο ελαφρύς άξονας κ.ά. Ήταν ένα σπουδαίο έργο για εμάς που το ολοκληρώσαμε το 2009 και πήραμε και μια σειρά από βραβεία. Βαθμολογήθηκε με το BCA Green Mark Platinum Award στη Σιγκαπούρη, το αντίστοιχο του LEED.
— Θα μας περιγράψεις λίγο πιο αναλυτικά τη διαδικασία σχεδιασμού μιας άλλης πρόσφατης δουλειάς σου, του πολύ εμβληματικού Suasana Complex στη Μαλαισία, που ολοκληρώθηκε το 2017;
Κερδίσαμε έναν διαγωνισμό κι έτσι αναλάβαμε το έργο. Όσον αφορά τον σχεδιασμό, έπρεπε να μιλήσουμε με τον πελάτη, να μάθουμε τι ήθελε, και να προσπαθήσουμε να πετύχουμε αφενός αυτό που ήθελε εκείνος και αφετέρου αυτό που θέλαμε εμείς, σχεδιάζοντας ένα οικολογικό έργο. Για μένα, ένα σχέδιο πρέπει να τηρεί τέσσερις κανόνες. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να είναι λειτουργικό. Δεύτερον, να πληροί ορισμένα κριτήρια, επειδή διαφορετικές αρχές έχουν διαφορετικές απαιτήσεις και κατευθυντήριες γραμμές για την πυρόσβεση, τις συνθήκες υγιεινής, ασφάλειας κ.λπ. Τρίτον, να είναι όμορφο. Οι αρχιτέκτονες είναι καλλιτέχνες που προσπαθούν να κάνουν τα κτίρια όσο το δυνατό πιο όμορφα. Τέταρτον, και πιο σημαντικό, να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους. Κατασκευάζουμε ένα κτίριο με στόχο να κάνουμε τους ανθρώπους που το κατοικούν χαρούμενους, όχι να το βαριούνται και να το μισούν, κι αυτό δεν κοστίζει αναγκαστικά πολλά χρήματα. Μπορεί να περιλαμβάνει κάτι σαν χώρο χαλάρωσης και συναντήσεων, γενικότερα αλληλεπίδρασης με άλλα άτομα.
— Έχοντας τελειοποιήσει την ενσωμάτωση του οικολογικού σχεδιασμού στη σχεδίαση ουρανοξυστών, τι θα πρότεινες στους αρχιτέκτονες, που έχουν τη φιλοδοξία να σχεδιάσουν μεγαλύτερα έργα, αλλά τους απασχολούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κτιρίων τους;
Θα τους έλεγα να σχεδιάσουν τα κτίρια ως ανθρωπογενή οικοσυστήματα. Πρέπει να κατανοήσουν τις ιδιότητες ενός οικοσυστήματος και να προσπαθήσουν να τις ενσωματώσουν στο έργο. Κι αυτό είναι μόνο ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της διαδικασίας, γιατί δεν θα μπορέσουμε ποτέ να μιμηθούμε τη φύση, τον τρόπο που λειτουργεί. Μπορούμε να το κάνουμε σε κάποιο βαθμό, αλλά ποτέ στο μέγεθος που επιτρέπουν οι δυνατότητές της. Η συμβουλή μου στους νέους φοιτητές είναι: «Σπουδάστε Οικολογία! Κάντε το τώρα, πριν να είναι πολύ αργά για τον πλανήτη».
— Τι επιφυλάσσει το μέλλον σε σένα και την ομάδα των Hamzah & Yeang; Σε ποια έργα και εκδόσεις εργάζεστε;
Ο στόχος του οικολογικού σχεδιασμού είναι κτίρια που είναι κατασκευασμένα οικοσυστήματα. Έχουμε μια λίστα ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών που προσπαθούμε να μιμηθούμε και να αντιγράψουμε, και το κάνουμε με πολλούς τρόπους. Μία από τις ιδιότητες των οικοσυστημάτων είναι η παροχή υπηρεσιών με τον τρόπο της φύσης, χωρίς παρέμβαση, π.χ. παρέχει ενέργεια μέσω της φωτοσύνθεσης, καθαρίζει το νερό, ανακυκλώνει τα απόβλητα, είναι συμβιωτική κ.λπ. Εμείς προσπαθούμε να ενσωματώσουμε όσο το δυνατό περισσότερες από αυτές τις ιδιότητες. Αν προκύψει κάποιο χρήσιμο στοιχείο από αυτή τη διαδικασία, το δημοσιεύουμε και ελπίζουμε ότι κι άλλοι θα χρησιμοποιήσουν αυτές τις πρακτικές. Επίσης, θέλουμε να δώσουμε ένα παράδειγμα στους άλλους ανθρώπους, ώστε να μας βλέπουν ως κάτι που θέλουν να αντιγράψουν. Συνεχίζουμε να επιδιώκουμε όσα περιλαμβάνει η ατζέντα μας, να ανακαλύπτουμε και να εφευρίσκουμε νέα πράγματα, να απολαμβάνουμε αυτό που κάνουμε και να βγάζουμε χρήματα.
Στην καθημερινότητά μου, μέσα σε τέσσερις ώρες κάνω τέσσερα πράγματα. Την πρώτη ώρα διαβάζω· είμαι ψυχαναγκαστικός αναγνώστης, οπότε διαβάζω όσο περισσότερο μπορώ. Τη δεύτερη ώρα γράφω· μου αρέσει να γράφω βιβλία, και έχω γράψει πολλά. Την τρίτη ώρα προσπαθώ να βγάλω κάποια χρήματα για την επιχείρησή μου. Η τέταρτη ώρα είναι αφιερωμένη στην αρχιτεκτονική.
Architecture Design Map 5: The Green Issue
Η συλλεκτική έκδοση της LiFO σε συνεργασία με το Archisearch.gr και την Design Ambassador.
