Αρχιτέκτονας, εκπαιδευτικός, κοινωνικός ακτιβιστής, γεννημένος στη Μπουρκίνα Φάσο, βραβευμένος με το βραβείο AgaKhan 2004 για την Αρχιτεκτονική και σχεδιαστής του Pavilion Serpentine το 2017, ο Francis Kéré είναι ο νικητής του βραβείου Αρχιτεκτονικής Pritzker για το 2022.
Ο Kéré είναι ο πρώτος μαύρος αρχιτέκτονας που κερδίζει αυτό το βραβείο και έχει αναγνωριστεί για την «ενδυνάμωση και μεταμόρφωση των κοινοτήτων μέσω της διαδικασίας της αρχιτεκτονικής». Εργάζεται κυρίως σε περιοχές με περιορισμούς και αντιξοότητες, χρησιμοποιώντας τοπικά υλικά και χτίζοντας σύγχρονες εγκαταστάσεις των οποίων η αξία υπερβαίνει την ίδια τη δομή, εξυπηρετώντας και σταθεροποιώντας το μέλλον ολόκληρων κοινοτήτων.
«Μέσα από κτίρια που επιδεικνύουν την ομορφιά, τη σεμνότητα, την τόλμη και την εφευρετικότητα και με την ακεραιότητα της αρχιτεκτονικής και της ευστροφίας του, ο Kéré υποστηρίζει την αποστολή αυτού του Βραβείου», αναφέρει η επίσημη δήλωση της επιτροπής του Pritzker Architecture Prize.
Ο Francis Kéré είναι ο 51ος νικητής του βραβείου που ιδρύθηκε το 1979, διαδεχόμενος την Anne Lacaton και τον Jean-Philippe Vassal. Η επιτροπή επαινεί τα έργα του, αναφέροντάς τα ως δώρα που ξεπερνούν τη σφαίρα της αρχιτεκτονικής πειθαρχίας με τον ίδιο να είναι παρών τόσο στη Γερμανία, όσο και στη Μπουρκίνα Φάσο.
Το φως είναι σημαντικό σε όλη τη δουλειά του και η ποιητική του προσέγγιση σημειώνεται στο σκεπτικό της βράβευσής του. «Μια ποιητική έκφραση του φωτός υπάρχει με συνέπεια σε όλα τα έργα του Kéré. Οι ακτίνες του ήλιου φιλτράρονται σε κτίρια, αυλές και ενδιάμεσους χώρους, κοντράρουν το σκληρό μεσημεριανό φως για να προσφέρουν χώρους γαλήνης ή συγκέντρωσης».
«Ελπίζω να αλλάξω το παράδειγμα, να ωθήσω τους ανθρώπους να ονειρεύονται και να ρισκάρουν. Δεν πρέπει να σπαταλάς υλικό επειδή είσαι πλούσιος. Και δεν πρέπει να μη ζητάς την ποιότητα επειδή είσαι φτωχός. Όλοι αξίζουν την ποιότητα, όλοι αξίζουν την πολυτέλεια και όλοι αξίζουν την άνεση. Είμαστε αλληλένδετοι και οι ανησυχίες για το κλίμα, τη δημοκρατία» λέει.
Γεννημένος στο Γκάντο της Μπουρκίνα Φάσο το 1965 και με έδρα το Βερολίνο, ο Francis Kéré εργάζεται για τη «βελτίωση της ζωής και της εμπειρίας μέσω της αρχιτεκτονικής αμέτρητων πολιτών σε μια περιοχή του κόσμου που μερικές φορές είναι ξεχασμένη».
Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του αρχηγού του χωριού και ο πρώτος στην κοινότητά του που πήγε σχολείο, μεγαλωμένος από γονείς που επέμεναν να μορφωθεί ο γιος τους. Απέκτησε την πρώτη αίσθηση του αρχιτέκτονα από την παιδική του τάξη που δεν είχε αερισμό και φως, αλλά και από ένα μικρό, με λίγο φως, αλλά ασφαλή χώρο μέσα στον οποίο η γιαγιά του του έλεγε ιστορίες. Το 1985, ταξίδεψε στο Βερολίνο με μια υποτροφία για επαγγελματίες ξυλουργούς. Μάθαινε να φτιάχνει στέγες και έπιπλα την ημέρα, ενώ παρακολουθούσε μαθήματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης τη νύχτα. Του απονεμήθηκε υποτροφία για να παρακολουθήσει το Technische Universität Berlin (Βερολίνο, Γερμανία) το 1995, και αποφοίτησε το 2004 με πτυχίο στην αρχιτεκτονική.
«Πρέπει να αγωνιστούμε για να δημιουργήσουμε την ποιότητα που χρειαζόμαστε για να βελτιώσουμε τις ζωές των ανθρώπων», λέει.
Όταν ήταν νεότερος, είχε ορκιστεί ότι μια μέρα θα κάνει τα σχολεία που βρίσκονται σε ακραία κλίματα καλύτερα, επιτρέποντας έτσι την αληθινή διδασκαλία, τη μάθηση και προκαλώντας ενθουσιασμό στους μαθητές. Το 1998, ίδρυσε το Ίδρυμα Kéré για να συγκεντρώσει χρήματα και να υπερασπιστεί το δικαίωμα του παιδιού σε μια άνετη τάξη. Το πρώτο του κτίριο, το Δημοτικό Σχολείο Gando το 2001, χτίστηκε από και για τους ντόπιους, οι οποίοι κατασκεύασαν κάθε μέρος του με το χέρι, με οδηγό τις «εφευρετικές μορφές εγχώριων υλικών και τη σύγχρονη μηχανική» του αρχιτέκτονα.
Με αυτό το έργο κέρδισε το βραβείο Aga Khan για την Αρχιτεκτονική το 2004 και ξεκίνησε το δικό του γραφείο KéréArchitecture, στο Βερολίνο της Γερμανίας, το 2005. Μετά από αυτήν την επιτυχία, ακολούθησε η κατασκευή άλλων σχολικών εγκαταστάσεων πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μια σειρά και ιατρικές εγκαταστάσεις σε όλη την Μπουρκίνα Φάσο, την Κένυα, τη Μοζαμβίκη και την Ουγκάντα.
«Μεγάλωσα σε μια κοινότητα όπου δεν υπήρχε νηπιαγωγείο και κοινότητα ήταν η οικογένειά σου. Όλοι σε φρόντιζαν και όλο το χωριό ήταν η παιδική σου χαρά. Οι μέρες μου ήταν γεμάτες με την έγνοια για την εξασφάλιση τροφής και νερού, αλλά είχε σημασία απλώς να είμαστε μαζί, να μιλάμε μαζί, να χτίζουμε σπίτια μαζί».
Το φως είναι σημαντικό σε όλη τη δουλειά του και η ποιητική του προσέγγιση σημειώνεται στο σκεπτικό της βράβευσής του. «Μια ποιητική έκφραση του φωτός υπάρχει με συνέπεια σε όλα τα έργα του Kéré. Οι ακτίνες του ήλιου φιλτράρονται σε κτίρια, αυλές και ενδιάμεσους χώρους, κοντράρουν το σκληρό μεσημεριανό φως για να προσφέρουν χώρους γαλήνης ή συγκέντρωσης».
Εκτός από σχολεία και ιατρικές εγκαταστάσεις, το έργο του Kéré στην Αφρική περιλαμβάνει, σε εξέλιξη, δύο ιστορικά κτίρια του κοινοβουλίου, την Εθνοσυνέλευση της Μπουρκίνα Φάσο και την Εθνική Συνέλευση του Μπενίν, καθώς και το TStartup Lions Campus μια πανεπιστημιούπολη τεχνολογιών, πληροφοριών και επικοινωνιών, και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μπουρκίνα.
Με μια αρχιτεκτονική έκφραση βαθιά ριζωμένη στην ανατροφή και τις εμπειρίες του στο Gando, ο Kéré γνωστοποίησε στην παγκόσμια παράδοση της Δυτικής Αφρικής, ειδικά την πρακτική της «κοινωνίας που κάθεται κάτω από ένα ιερό δέντρο για να ανταλλάξουμε ιδέες, να αφηγηθούμε ιστορίες, να γιορτάσουμε».
Για το Serpentine Pavilion του 2017, ο αρχιτέκτονας φαντάστηκε μια δομή που παίρνει το σχήμα της από ένα δέντρο, ενώ μέσα στο περίπτερο, το νερό της βροχής διοχετεύεται στο κέντρο, υπογραμμίζοντας τη λειψυδρία που παρατηρείται παγκοσμίως. Το μπλέ χρώμα στο περίπτερο είναι εμπνευσμένο από το χρώμα των ρούχων που φορούσε όταν ήταν παιδί.
Πέρα από τις δημιουργίες του για την αφρικανική ήπειρο, έχει κατασκευάσει έργα του περιλαμβάνουν επίσης δομές στη Δανία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Francis Kéré είναι επισκέπτης καθηγητής στο Harvard Graduate School of Design στο Yale School of Architecture και κατέχει την Έδρα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στο Technische Universität München από το 2017. Είναι επίτιμος συνεργάτης του Βασιλικού Αρχιτεκτονικού Ινστιτούτου του Καναδά (2018) και του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων (2012) και εγκεκριμένο μέλος του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανικών Αρχιτεκτόνων (2009). Τα βραβεία που του απονεμήθηκαν όλα τα προηγούμενα χρόνια περιλαμβάνουν το Παγκόσμιο Βραβείο Βιώσιμης Αρχιτεκτονικής του Cité de l'Architecture et du Patrimoine (2009), το Ελβετικό Αρχιτεκτονικό Βραβείο BSI (2010), τα Global HolcimAwards Gold (2012, Ζυρίχη, Ελβετία), το Schelling Architecture Award (2014), το βραβείο Arnold W Brunner στην Αρχιτεκτονική από την Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών & Γραμμάτων (2017) και το Μετάλλιο του Ιδρύματος ThomasJefferson στην Αρχιτεκτονική (2021).
Ο Francis Kéré έχει βρει λαμπρούς, εμπνευσμένους και που αλλάζουν το παιχνίδι τρόπους για να απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις που θέτει η αρχιτεκτονική τις τελευταίες δεκαετίες, έχοντας αναπτύξει ένα εξαιρετικά επιτελεστικό και εκφραστικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο με το οποίο αποδίδει κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη δηλώνοντας ότι η αρχιτεκτονική δεν αφορά το αντικείμενο αλλά τον στόχο, όχι το προϊόν, αλλά τη διαδικασία.
Το έργο του Francis Kéré μάς υπενθυμίζει τον απαραίτητο αγώνα για την αλλαγή των μη βιώσιμων προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, με τη διαρκή προσπάθεια να παρέχουμε επαρκή κτίρια και υποδομές για δισεκατομμύρια ανθρώπους που έχουν ανάγκη, με αναφορά στις παραδόσεις, τις ανάγκες και τα έθιμα και τις κοινότητες κάθε χώρας.
