«Ήρθατε μήπως για να δείτε ένα freak show;» ρωτάει ένας από τους ηθοποιούς το κοινό, προκαλώντας τα συναισθήματα του και τις προθέσεις του έχοντας πάει να παρακολουθήσει μία παράσταση που ερμηνεύεται από ηθοποιούς με νοητική υστέρηση.
Η φανταστική συνάντηση του ινδού θεού-ελέφαντα Γκανές με τον Χίτλερ στην παράσταση μιας από τις σπουδαιότερες και πιο ιδιοσυγκρασιακές ομάδες, καθώς οι ηθοποιοί της είναι διεθνούς κύρους επαγγελματίες με νοητική υστέρηση.
Μία ώρα και σαράντα λεπτά. Τόσο χρόνο χρειάζεται η αυστραλέζικη ομάδα BacktoBackTheatreγια να καταρρίψει μια σειρά από κοινωνικά στερεότυπα για την ομορφιά και την αναπηρία, τον φασισμό και τη χειραγώγηση, την ηθική και τον ανθρωπισμό. Μία ώρα και σαράντα λεπτά είναι η διάρκεια αυτής της σπάνιας ομορφιάς κι ευαισθησίας παράστασης που πραγματεύεται το ταξίδι του ινδού θεού-ελέφαντα Γκανές στη ναζιστική Γερμανία, προκειμένου να διεκδικήσει από τον Αδόλφο Χίτλερ τη σβάστικα, το πανάρχαιο σανσκριτικό σύμβολο. Ακούγεται σαν θρύλος, αλλά δεν είναι. Η υπόθεση αυτού του παράδοξου παραμυθιού για το Ολοκαύτωμα γράφτηκε από τους ηθοποιούς του Back to Back Theatre και ερμηνεύεται από τους ίδιους σε μια παράσταση που ταράζει με την πολιτική της οξύτητα και συγκινεί με την αισθητική της αρτιότητα.
Το αυστραλέζικο Back to back Theater από τη δεκαετία του '80 προκαλεί το ντόπιο αλλά και το διεθνές κοινό να αναρωτηθεί τι σημαίνει να είναι κανείς εξοβελισμένος από την κοινωνία της ομοιομορφίας.
-Αν παραδεχτούμε ότι το θέατρο ήταν ανέκαθεν το καταφύγιο ανθρώπων που η κοινωνία απέρριπτε, θα λέγατε ότι το Back to Back Theatre είναι ο ιδανικός χώρος όπου άτομα με ευαισθησίες επικοινωνούν με τον δικό τους τρόπο καταγγέλλοντας κοινωνικά θέματα;
Άλις Νας: Το Back to Back Theatre υπάρχει (εξαιτίας της ταυτότητάς μας ως ομάδας ηθοποιών με νοητικές διαταραχές) μέσα στην παράδοση της μη συμβατική τέχνης και της brut art. Αλλά είμαστε ένας θίασος που καταρχάς και πρωτίστως αναφερόμαστε σε ενδιαφέρουσα σύγχρονη τέχνη. Φιλοδοξούμε ότι παράγουμε έργο το οποίο τοποθετείται δίπλα ή συνεισφέρει σε αυτό τον κανόνα, χωρίς να τοποθετούμαστε έξω από αυτό per se.
Μπρους Γκλάντουιν: Ελπίζουμε ότι δημιουργούμε μια εμπειρία για το κοινό εντελώς καινούργια, που δεν την έχει ξαναδεί, δίνοντάς του όμως ταυτόχρονα την αίσθηση του έμφυτα ανθρώπινου και αναγνωρίσιμου.
Α.Ν.: Ενδιαφερόμαστε για το πώς αποκαλύπτεται η φιλανθρωπία που μοιραζόμαστε με το κοινό, μέσα από μια φαινομενική διαφορετικότητα, την ανισότητα και τη μη-διασταύρωση. Έχουμε στήσει παραστάσεις τρυφερές και παραστάσεις βίαιες, παραστάσεις εσκεμμένα περίπλοκες και παραστάσεις που είναι πάρα πολύ αστείες. Δεν μας ενδιαφέρει τόσο η ευαισθησία όσο η δημιουργική εργασία –σε οποιαδήποτε μορφή– που αναφέρεται σε κοινωνικά, πολιτικά και ηθικά θέματα τα οποία μιλούν σε όλο τον κόσμο. Η δουλειά που γίνεται από το σύνολο των ηθοποιών μας –οι οποίοι ονοματίζουν τον εαυτό τους έτσι ώστε να εκλαμβάνονται ως άτομα με διανοητικές διαταραχές– είναι, παραδόξως, πολύ έξυπνη. Αυτό αποτελεί συχνά αποκάλυψη για το κοινό.
-Η Αυστραλία, με τη γεωγραφική και την ιστορική απόσταση από την Ευρώπη, αποτελεί ιδανικό περιβάλλον για τους καλλιτέχνες;
Μ.Γ.: Η θεατρική μας ομάδα προσφέρει μια απίστευτη αίσθηση ελευθερίας. Σε ένα ποσοστό αυτό οφείλεται στην περιοχή όπου έχουμε τη βάση μας, την Αυστραλία. Αλλά, ακόμα κι εκεί, βρισκόμαστε μακριά από το επίκεντρο πολιτισμού της, στην περιφέρεια που από ορισμένες απόψεις είναι μικρές και απομονωμένες κι έτσι καταλήγουμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Το διασκεδάζω. Είναι διαφορετική η διαδικασία όταν ξεκινάει η δουλειά με τον ηθοποιό. Μέρος της πρόκλησης είναι να επιμελούμαι μια δουλειά που συνδέεται με καθέναν από τους ηθοποιούς οδηγώντας τους σε ένα δημιουργικό ταξίδι που τους ωθεί ή τους προκαλεί. Νομίζω ότι ένα μεγάλο μέρος του θεατρικού αποτελέσματος προέρχεται από το τελικό σημείο της διαδικασίας, όπου ο ηθοποιός είναι και το τελευταίο στοιχείο της, έχοντας περάσει από ακρόαση για έναν συγκεκριμένο ρόλο που έχει ήδη γραφτεί και μια συγκεκριμένη διαδικασία που έχουμε ήδη συλλάβει.
-Ποιοι είναι οι στόχοι της ομάδας από το 1987 μέχρι σήμερα και ποιοι νομίζετε ότι πρέπει να είναι από δω και πέρα;
Α.Ν.: Το ήθος της ομάδας εγκατέλειψε με επιδεξιότητα την αρχική ιδέα να επικεντρωθεί στην ιδιοσυγκρασιακή υπόσταση των ηθοποιών. Κληρονομήσαμε αυτό το ήθος και είχαμε το προνόμιο να χτίσουμε επάνω σε αυτό.
Μ.Γ.: Ο θίασος ξεκίνησε σε μια εποχή από-ιδρυματοποίησης των ανθρώπων με νοητική υστέρηση, μέσα της δεκαετίας του '80. Υπήρξε τότε στροφή της κυβερνητικής πολιτικής, που ξεκίνησε να στεγάζει και να υποστηρίζει τους διανοητικά δυσλειτουργικούς. Πριν από αυτό, ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων με τέτοιου είδους προβλήματα έμπαιναν σε ιδρύματα που στεγάζονταν σε μεγάλα βικτωριανά κτίρια στις παρυφές των πόλεων. Καθώς αυτά τα ιδρύματα έκλεισαν, εξασφαλίστηκαν κονδύλια για στέγαση, δραστηριότητες και απασχόληση αυτών των ανθρώπων. Στο Γκίλονγκ, όπου έχουμε τη βάση μας, υπάρχει μια αρκετά ζωντανή καλλιτεχνική σκηνή κι ένας αριθμός καλλιτεχνών που άρπαξαν την ευκαιρία κι έτρεξαν workshops για ανθρώπους με δυσλειτουργίες. Νομίζω ότι εκείνη η πρώτη φουρνιά καλλιτεχνών παρακινήθηκε από την αντισυμβατική αισθητική της brut art, αλλά αυτή η κατηγορία τέχνης σχετίζεται με τις εικονικές τέχνες που αφορούν τη σόλο οπτική, την εμμονική οπτική των καλλιτεχνών. Το θέατρο είναι διαφορετικό. Είναι σχεδόν αδύνατον να κάνεις θέατρο, αν δεν συνεργαστείς. Οπότε, το θέμα είναι τι πράττεις όταν αυτές οι ιδιοσυγκρασιακές ιδέες αντιμετωπίζονται με μαστοριά στο πλαίσιο του θεάτρου. Αυτό οδήγησε στην ενδιαφέρουσα μείξη των αρχικών ιδεών. Ο θίασος από τότε έχει εξελιχθεί. Η κλίμακα της δουλειάς που έγινε εκείνη την εποχή ήταν μικρή. Έκαναν περιοδείες σε μικρά κοινοτικά κέντρα πολιτισμού και θέατρα. Καθώς μεγαλώσαμε, η κλίμακα εξελίχθηκε, και τώρα, όταν κάνουμε ακροάσεις, βλέπουμε ηθοποιούς που έχουν ήδη πέντε-έξι χρόνια πείρα πίσω τους. Υπάρχουν πια περισσότεροι καλλιτέχνες με διανοητικές δυσλειτουργίες που δουλεύουν σε διάφορα κοινοτικά πρότζεκτ.
Δεν βλέπουν όλοι οι ηθοποιοί της ομάδας τον εαυτό τους ως διανοητικά δυσλειτουργικό. Έτσι, ακόμα και αν οι θεατές βλέπουν κάποιον επάνω στη σκηνή και σκέφτονται «αυτός έχει σίγουρα διανοητική υστέρηση», οι ηθοποιοί δεν μπαίνουν σ' αυτήν τη λογική. Η Σιμόν ποτέ δεν μου είπε τίποτα περί «διανοητικής δυσλειτουργίας». Ποτέ. Δεν βλέπουν τον εαυτό τους ως διανοητικά υποδεέστερο ή ότι έχουν σχέση με κάτι τέτοιο. Ο Σκοτ θα μπει σε συζητήσεις για την πολιτική που ακολουθείται σε θέματα αναπηρίας.
Α.Ν.: Θα έλεγα ότι έχουμε αναμφισβήτητα καταφέρει να πετύχουμε τους στόχους του θιάσου. Ξεκινήσαμε κάνοντας σπουδαίο θέατρο βγαλμένο από την καρδιά και το μυαλό της ομάδας μας – αυτό νομίζω ότι το καταφέραμε. Αλλά μπορούμε ακόμα καλύτερα. Όσο για το μέλλον, ποτέ δεν είμαστε σίγουροι για το πού στοχεύουμε, καθώς είναι σαν να ακολουθούμε ένα μονοπάτι μέσα στο δάσος της αφήγησης. Τρέμω κάθε φορά που προχωράμε μέσα σ' αυτό το δάσος. Σύντομα, τον Μάιο, μόλις επιστρέψουμε από την Αθήνα, θα ξεκινήσουμε μια νέα δουλειά που στην πραγματικότητα δεν έχουμε ιδέα σαν τι θα είναι, τη μορφή θα πάρει ή το θα αφορά. Αυτό είναι τρομακτικό και συγχρόνως υπέροχο.
-Πώς εμπνευστήκατε το «Ο Γκανές ενάντια στο Τρίτο Ράιχ»; Η ιδέα ότι ο ινδός ελέφαντας θεός ζητάει από τον Χίτλερ τη σβάστικα είναι καταπληκτική...
Α.Ν.: Όλες μας τις δουλειές τις ξεκινάμε μέσα από μία διαδικασία συζήτησης, έρευνας, αυτοσχεδιασμού και γραψίματος. Καμιά φορά παίρνουμε ιδέες από τις προσωπικές μας εμπειρίες, αλλά πάντα τις εξελίσσουμε σε μυθοπλασία. Πρόκειται για ένα μακρύ και κυκλικό μονοπάτι με πολλές αποκλίσεις και λάθος αφετηρίες. Όταν ξεκινήσαμε να δημιουργούμε αυτή την παράσταση, ένας ηθοποιός παθιάστηκε με τον Γκανές κι ένας άλλος ήρθε στην πρόβα ντυμένος κάπως σαν νεοναζί. Μέσα σε ένα απόγευμα πλάσαμε το πρώτο επίπεδο της παράστασης.
Μ.Γ.: Όταν καταλήξαμε στην ιστορία του Γκανές που ταξιδεύει στη ναζιστική Γερμανία για να διεκδικήσει τη σβάστικα σκεφτήκαμε ότι επρόκειτο για μια εξαιρετική ιστορία, αλλά δεν ήταν το έργο που θέλαμε. Στην πραγματικότητα, δεν είχαμε το δικαίωμα να το κάνουμε. Περιμέναμε δυο χρόνια, αλλά κάποτε ήρθε η κρίσιμη στιγμή οπότε και αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι οι λόγοι που δεν μας επέτρεπαν να το κάνουμε στην ουσία θα το έκαναν μια ακόμα πιο ενδιαφέρουσα εξερεύνηση γύρω από την πολιτιστική ιδιοποίηση και το ποιος έχει το δικαίωμα να λέει συγκεκριμένες ιστορίες.
Α.Ν.: Οπότε, η πρώτη ιστορία είναι για τον Γκανές και τον Χίτλερ και η δεύτερη είναι μια εξερεύνηση των δημιουργών της παράστασης πάνω στις ηθικές και ηθικοπλαστικές επιπλοκές που ενέχει η εξιστόρηση της πρώτης ιστορίας. Ενδιαφερόμασταν για τη δύναμη και τη φωνή και το πλέον οικείο πεδίο πάνω σ' αυτό το θέμα ήταν η δική μας συλλογική διαδικασία επινόησης, η ερώτηση που επανειλημμένως εγείρεται σχετικά με το ποιος έχει τον έλεγχο, ποιος έχει γράψει το έργο, αν και κατά πόσο όλοι οι ηθοποιοί καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. Και κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια της παράστασης, οι δύο αφηγήσεις αρχίζουν να μπλέκονται...
-Οι ηθοποιοί δημιουργούν αμηχανία στο κοινό; Μήπως με αυτό τον τρόπο κατανοούν αυτούς τους ανθρώπους ή νιώθουν ενοχές για τη συμπεριφορά τους απέναντί τους;
Μ.Γ.: Το κοινό παρακολουθεί και σκέφτεται: «Βλέπω έναν διανοητικά προβληματικό άνθρωπο. Έχει ή όχι διανοητική υστέρηση αυτός ο άνθρωπος; Ξέρει τι κάνει; Έχει τον έλεγχο αυτού που κάνει;». Αυτές είναι οι ερωτήσεις που περνούν από το μυαλό των θεατών και δημιουργούνται από το θεμελιώδες γεγονός ότι παρακολουθούν ένα άτομο με ειδικές ανάγκες. Όταν ανεβάζουμε ένα έργο ως ομάδα, αυτό λειτουργεί θετικά προκειμένου να ερευνήσουμε αυτή την αμηχανία. Μη σας πω ότι υπήρξαν φορές που στις πρόβες δεν ήμουν βέβαιος αν έβλεπα αυτοσχεδιασμό ή πραγματικές στιγμές ανάμεσα στους ηθοποιούς. Έχουμε γίνει ειδικοί στο να γλιστράμε πολύ γρήγορα από τη μία πραγματικότητα στην άλλη.
Α.Ν.: Μας ενδιαφέρει η εμπλοκή του κοινού στη διαδικασία παραγωγής νοήματος. Παίζουμε με αυτό στην παραγωγή με μάλλον ύπουλο τρόπο.
-Στις διεθνείς σας τουρνέ αντιμετωπίσατε την απόρριψη ενός κοινού που ενδεχομένως δεν θέλει να ταράζονται οι νόρμες του; Στην Αυστρία, μια κοινωνία ακραία συντηρητική όπου έχετε βραβευτεί, πώς σας αντιμετώπισε το κοινό;
A.Ν.: Γενικότερα, το κοινό που βλέπει τη δουλειά μας είναι ανοιχτό απέναντι στην περιπέτεια και στο άγνωστο. Διψάει για θεατρικούς ακροβατισμούς.. Όλως περιέργως, μερικές φορές το πιο δύσκολο μέρος να παρουσιάσουμε τη δουλειά μας είναι η πόλη μας, το Γκίλονγκ, μια μετα-βιομηχανική πόλη με πληθυσμό 280.000 κατοίκους, μία ώρα από τη Μελβούρνη. Είμαστε το μόνο επαγγελματικό θέατρο στην πόλη, γεγονός που μας δίνει μεγάλη ελευθερία, αλλά η αλήθεια είναι ότι μεγάλο μέρος του κοινού δεν είναι εξοικειωμένο με τη σύγχρονη τέχνη. Το θέατρο που κάνουμε προέρχεται από την ομάδα μας και είναι το σχόλιό της πάνω στη σύγχρονη κοινωνία του Γκίλονγκ, πώς είναι να ζεις έξω από αυτό που θα λέγαμε νόρμα στο Γκίλονγκ. Η ομάδα, λοιπόν, είναι ιδανικά δομημένη ώστε να σχολιάζει τις «κανονικές» δομές που καθορίζουν την «κανονικότητα». Όταν παρουσιάσαμε τον Γκανές στο Φεστιβάλ της Βιέννης το 2012, το κοινό μπορώ να πω ήταν απίστευτα καλλιεργημένο και θετικά προετοιμασμένο για μια φιλόδοξη θεατρική δουλειά. Μπορείς να πεις πολλά για ένα κοινό από τον τρόπο που κάθεται στις θέσεις του, ειδικά στην αρχή της παράστασης. Στη Βιέννη, το κοινό από την αρχή βρισκόταν σε εγρήγορση, ενώ λίγο πριν από το τέλος έγειρε προς τα εμπρός, τρομερά συντονισμένο και με τεταμένη την προσοχή, γεμάτοι ελπίδα, ενίοτε, νομίζω, και θορυβημένοι με όσα συνέβαιναν επί σκηνής. Να προσθέσω ότι σε ανοιχτή συζήτηση μετά την παράσταση κάποιος ρώτησε «Έχετε πάει την παράσταση στο Βερολίνο; Αναρωτιέμαι πώς θα την αντιμετώπιζαν εκεί...». Ήταν ξεκάθαρο ότι κάποιοι Βιεννέζοι θεατές ήταν της άποψης ότι ένα έργο σχετικά με τον Χίτλερ δεν αφορούσε την Αυστρία αλλά τη Γερμανία...
-Νομίζετε ότι, τελικά, οι άνθρωποι είναι ειλικρινείς στις φιλανθρωπικές και ουμανιστικές τους διαθέσεις;
Α.Ν.: Ο κόσμος, οι άνθρωποι, είναι πολύ άνισοι στην ικανότητά τους να στηρίζουν τους συνανθρώπους τους. Έτσι, δεν είναι φρόνιμο να κάνουμε γενικεύσεις σχετικά με τη συλλογική ικανότητα για γενναιοδωρία και ενσυναίσθηση. Παρ' όλα αυτά, πιστεύω ότι η καλλιτεχνική πρακτική –και για εμάς η διαδικασία του να κάνουμε θέατρο– είναι μια έμφυτη, αισιόδοξη δραστηριότητα. Το Back to Back Theater ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να δημιουργήσει θέατρο από εκεί που μοιάζει αδύνατον να δημιουργηθεί. Όπως είπε κάποτε ένας ηθοποιός μας: «Πηγαίνουμε σε μέρη που στην πραγματική ζωή δεν μπορείς να πας». Προεκτείνοντάς το, θα πω ότι η ελπίδα μας είναι πως η δουλειά του θεάτρου επιτρέπει στους ανθρώπους να φαντάζονται ένα μέρος που θα ήταν αδύνατο να μπορούσαμε να επισκεφθούμε ατομικά ή συλλογικά. Δουλεύουμε στο θέατρο επειδή πιστεύουμε ολόψυχα ότι συνεισφέρει στην οικοδόμηση μιας πολιτισμένης κοινωνίας, στην καθοδήγηση και την άνθηση της φαντασίας.
σχόλια