Με το πρώτο του κιόλας θεατρικό έργο, το Τυφλό σημείο, πρότεινε μια νέα γλώσσα και φόρμα στο ελληνικό θέατρο. Η πρεμιέρα ωστόσο έγινε στη γαλλική σκηνή, το 2008, στο παρισινό Οντεόν, σε σκηνοθεσία του Ολιβιέ Πι, αποσπώντας τον θαυμασμό της πιο απαιτητικής μερίδας του θεατρόφιλου κοινού τόσο εκεί όσο και εδώ, όταν λίγο αργότερα παίχτηκε στο θέατρο Πορεία. Εκείνη την πρώτη επιτυχία ακολούθησαν κι άλλες, επιβεβαιώνοντας μια δυναμική που αντανακλούσε τα αδιέξοδα μιας εποχής κοινωνικού αναβρασμού, ενώ ενδόμυχα έθετε θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα.
Ο Γιάννης Μαυριτσάκης, γεννημένος στον Καναδά, απ’ όπου επέστρεψε στην Ελλάδα, μαζί με τους γονείς του, στην ηλικία των 6, για μια εικοσαετία γαλουχήθηκε μέσα στο ελληνικό θέατρο, συμμετέχοντας ως ηθοποιός σε αξιομνημόνευτες παραστάσεις σημαντικών σκηνοθετών, προτού στραφεί οριστικά στη συγγραφή. Σήμερα θεωρείται από τους πιο αντιπροσωπευτικούς συγγραφείς της πιο πρόσφατης γενιάς του ευρωπαϊκού θεάτρου και περιλαμβάνεται στην έκδοση Contemporary European Playwrights μαζί με τρανταχτά ονόματα όπως η Σάρα Κέιν, ο Μαρκ Ρέιβενχιλ, ο Λαρς Νόρεν, ο Μάριους φον Μάγιενμπουργκ κ.α.
Λίγο πριν σηκωθεί η αυλαία του νέου του έργου, Rayman ούρλιαξε, σε σκηνοθεσία Περικλή Μουστάκη, με τον Χάρη Φραγκούλη στον κεντρικό ρόλο, μας μίλησε για τις λιγότερο γνωστές πλευρές της ζωής και του έργου του.
Κριτική στην κοινωνία, πάντως, δεν κάνω, δεν στέκομαι απέναντι στον κόσμο να τον κριτικάρω. Ποιος είμαι εγώ που θα μιλήσω για τους άλλους; Ανήκω στους άλλους. Μιλάω για την ανθρώπινη κατάσταση, συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό μου σε αυτήν.
— Ήξερες ελληνικά όταν επιστρέψατε από τον Καναδά;
Μιλάγαμε στο σπίτι ελληνικά. Αλλά έφυγα από ένα μέρος που στο διάλειμμα οι δάσκαλοι μάς έπαιζαν πιάνο για να χαλαρώσουμε και ήρθα σε ένα σύστημα όπου μας έλεγαν να ανοίξουμε το χέρι μας να φάμε τη ξυλιά. Από τις ακτές του Ειρηνικού στο Βανκούβερ, όπου ζούσαμε, ξαφνικά βρέθηκα σε μια γειτονιά στο λιμάνι του Πειραιά. Ένα πραγματικό πολιτισμικό σοκ. Νομίζω με επηρέασε.
— Με ποιον τρόπο;
Επέδρασε στην ψυχοσύνθεσή μου γιατί η αλήθεια είναι ότι υπάρχει ένα gap. Εκεί ήταν εντελώς άλλη η νοοτροπία, τα παιδιά μέσα στην τάξη, οι σχέσεις, όλα ήταν χαλαρά μεταξύ μας, ακόμα και στο πεδίο της ερωτικής έκφρασης. Υπήρχε μια ανοχή από τη δασκάλα.
— Στο νηπιαγωγείο υπήρχε ανοχή στην ερωτική έκφραση;
Ναι. Και όχι μόνο δεν εμπόδιζε την έκφραση αλλά την ενθάρρυνε κιόλας. Ήρθα σε μια χώρα όπου τα πράγματα ήταν λίγο στριμωγμένα.
— Τι σου συνέβη, κλείστηκες στον εαυτό σου;
Η αλήθεια είναι ότι έμεινα πολλά χρόνια κλεισμένος στον εαυτό μου. Ακόμα και όταν έπαιζα στο θέατρο, κατέβαλλα προσπάθεια να έχω την απαραίτητη εξωστρέφεια. Νομίζω ότι μόνο όταν άφησα την υποκριτική και αφοσιώθηκα στη συγγραφή ήμουν στο στοιχείο μου.
— Ωστόσο ένιωσες από νωρίς ότι το θέατρο είναι ο φυσικός σου χώρος;
Ναι, από το σχολείο στον Καναδά. Συμμετείχα σε παραστάσεις και κατάλαβα ότι οι άνθρωποι του θεάτρου είναι με κάποιον τρόπο προνομιούχοι. Ένιωσα αμέσως ότι είχαν τη δυνατότητα να ζουν πολλές ζωές.
— Κάπως παράξενο για ένα μικρό παιδί.
Νομίζω πως έχουμε διαμορφωθεί ήδη σε αυτές τις ηλικίες. Έχω μνήμες από πάρα πολλά πράγματα από την παιδική ηλικία, θυμάμαι ακόμα και όνειρα από τα 3 μου. Ωραία όνειρα.
— Οπότε είχες τη βεβαιότητα από πολύ νωρίς ότι θα γίνεις ηθοποιός;
Αυτό με ακολουθούσε από τότε. Δεν το συζητούσα με την οικογένειά μου φυσικά.
—Το έθαβες μέσα σου, δεν το αποκάλυπτες.
Ναι, το έθαβα. Το θέατρο ήταν ένα κρυφό όνειρο που όταν ήρθε η ώρα πραγματοποιήθηκε. Ήμουν βέβαιος, αποφασισμένος, όπως και με το γράψιμο, που επίσης το ήξερα από το δημοτικό.
— Έχει ενδιαφέρον πόσο καλά ήξερες τον εαυτό σου από τόσο νωρίς.
Ναι, είναι περίεργο, αλλά ήξερα από πολύ νωρίς τι ήθελα να κάνω. Και όταν ολοκλήρωσα αυτό που ήθελα να κάνω στο θέατρο, ήταν αυτονόητο ότι θα ασχολιόμουν με τη συγγραφή. Μπορώ να σου πω ότι άφησα το θέατρο για να αφιερωθώ στο γράψιμο.
— Έχεις καλούς φίλους;
Όταν ήμουν στο Βανκούβερ, είχα πολλούς κι αγαπημένους φίλους, διάφορες εθνικότητες, από την Ευρώπη, την Αφρική, την Ασία.
— Κράτησες επαφή μαζί τους;
Όχι, όλα αυτά τα άφησα πίσω, όπως και το Βανκούβερ.
— Μεγαλώνοντας, έκανες νέες φιλίες;
Ναι, έκανα φίλους, ελάχιστους. Μπορεί να είμαι δοτικός σε μια φιλική σχέση, αλλά οι δυνατές φιλίες δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει τη ζωή μου.
— Είσαι πιο αφοσιωμένος στους έρωτές σου;
Ούτε εκεί.
— Υπήρξες ηθοποιός με σημαντική πορεία σε θέατρο ρεπερτορίου, θα έχεις να θυμάσαι καλές στιγμές.
Ναι, πολύ ωραίες στιγμές. Όταν έφυγα ήμουν πλήρης.
— Ποια ήταν η πιο μαγική παράσταση;
Ο Ρομπέρτο Τσούκο με τον Γιάννη Κακλέα. Δουλέψαμε πάρα πολύ, έξι μήνες πρόβα για να παίξουμε τρεις. Συνδέθηκα πάρα πολύ με τον Κολτές εκείνη την περίοδο και μπορώ να πω ότι μου έδωσε τα κλειδιά της συγγραφής. Με επηρέασε βαθιά.
— Ο Κολτές ήταν ο απόλυτος καταλύτης;
Όχι, έγραφα και πριν. Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχα ασχοληθεί με το θέατρο. Το μεγάλο μου όνειρο ήταν να γράψω μυθιστόρημα
— Τα έχεις κρατήσει τα γραπτά σου;
Όχι, όταν, μετά από χρόνια, τα ξανακοίταξα, διαφώνησα με το ύφος τους. Ήταν άγουρα, δεν μου άρεσαν καθόλου. Τα έκαψα, δεν ήθελα να υπάρχουν, δεν με αντιπροσώπευαν. Αλλά ακόμα δεν με ενδιέφερε να γράψω θέατρο. Μέχρι που ήρθα σε επαφή με τον Κολτές δεν είχα αποφασίσει να γράψω θέατρο.
— Ήταν η αντισυμβατική του φόρμα, η ποιητικότητα του θεατρικού του λόγου;
Ναι, με ενδιέφερε η ελευθερία στη δομή των έργων του. Αυτό ήταν απελευθερωτικό για μένα, μου έδωσε κλειδιά. Ήρθα πολύ κοντά του και σε ένα διαισθητικό επίπεδο.
— Ένιωσες συγγένεια μαζί του;
Ένιωσα πολύ βαθιά συγγένεια. Τον ονειρεύτηκα και τον κατάλαβα. Ήταν πολύ ισχυρή εμπειρία για μένα ο Ρομπέρτο Τσούκο από κάθε άποψη. Υπήρξε ένας εσωτερικός κλονισμός εκείνη την περίοδο.
— Που φαντάζομαι ότι ξεπερνούσε την ιστορία ενός σίριαλ κίλερ, καθώς το έργο δεν είναι νατουραλιστικό.
Ακριβώς. Στην πραγματικότητα ο Κολτές είχε περάσει τον εαυτό του μέσα από τον ρόλο. Δεν θα μπορούσα ποτέ να ταυτιστώ με κάποιον που αφαιρεί ζωή κάποιου άλλου. Ένα μεγάλο διάστημα είχα προβληματιστεί σχετικά. Σέβομαι όλες τις μορφές ζωής, για ένα διάστημα αρνιόμουν να φάω οτιδήποτε ζωντανό.
— Τώρα μπορείς;
Κατάλαβα ότι πρέπει να επιβιώσω. Αυτό τελικά είναι το πιο ισχυρό απ’ όλα.
— Ποιος διάβασε πρώτος το «Τυφλό σημείο»;
Η Δήμητρα Κονδυλάκη. Με ενδιέφερε να εκδοθεί, όχι να ανεβεί. Έφευγα από το θέατρο τότε έτσι κι αλλιώς. Έπαιρνα αποστάσεις, είχα απομακρυνθεί από αυτό.
— Η Κονδυλάκη μετέφρασε την πρώτη του παρουσίαση στο Παρίσι;
Ναι, ανέβηκε σε μορφή αναλογίου από τον Ολιβιέ Πι στο Οντεόν και έναν συγκλονιστικό θίασο. Ήταν ένα γεγονός. Καταρχάς, ο Πι, εκτός από όπερες, δεν ανεβάζει σχεδόν καθόλου έργα άλλων, μόνο τα δικά του.
— Άρα συνδέθηκε μαζί σου βαθιά, αν σκεφτούμε ότι ήρθε στο Εθνικό για να σκηνοθετήσει λίγο αργότερα το «Vitrioli» στα ελληνικά.
Όταν αποφάσισε να το κάνει έπρεπε να βρει χρόνο, και τελικά μπόρεσε ανάμεσα σε παραστάσεις του Οντεόν και πριν αναλάβει την Αβινιόν, όπου παρουσίασε και την ελληνική παράσταση. Ήταν η πρώτη και μοναδική φορά που το Εθνικό Θέατρο συμμετείχε στο Φεστιβάλ της Αβινιόν.
— Πώς σε κάνουν να νιώθεις τέτοιου μεγέθους επιτυχίες;
Φυσικά, νιώθω όμορφα. Οι επιτυχίες είναι γεγονότα.
— Θυμάμαι την εξαιρετική δουλειά του Θάνου Παπακωνσταντίνου στο Φεστιβάλ Αθηνών με το Μετατόπιση προς το ερυθρό.
Ήταν μια ευτυχής συγκυρία. Ήμουν πολύ ευχαριστημένος με αυτό που έγινε. Μετά άρχισα να αποσύρομαι και από τη συγγραφή θεατρικών έργων γιατί ήθελα να γράψω μυθιστόρημα.
— Θα έλεγα ότι όσο λείπει από τα έργα σου η συμβατική θεατρική φόρμα, άλλο τόσο οι χαρακτήρες των μυθιστορημάτων σου έχουν θεατρικότητα. Υποβλητικές αφηγήσεις με απόλυτα ακριβείς παρατηρήσεις και υφέρπουσα ειρωνεία.
Κριτική στην κοινωνία, πάντως, δεν κάνω, δεν στέκομαι απέναντι στον κόσμο να τον κριτικάρω. Ποιος είμαι εγώ που θα μιλήσω για τους άλλους; Ανήκω στους άλλους. Μιλάω για την ανθρώπινη κατάσταση, συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό μου σε αυτήν.
— Ωστόσο επικεντρώνεσαι σε ανθρώπους που έχουν ιδιαιτερότητες, φανερές ή κρυφές. Ο ένας χαρακτήρας στο Rayman είναι πολύ πιο απλοϊκός.
Γιατί πρέπει να δημιουργήσω ένα σύμπαν με πρόσωπα που εκφράζονται με έναν τρόπο ποιητικό. Τον συγκεκριμένο χαρακτήρα στον οποίο αναφέρεσαι τον δημιούργησα έτσι ώστε να στέκεται με δέος απέναντι σε κάτι που δεν κατανοεί.
— Έχεις δημιουργήσει μια πινακοθήκη προσώπων. Τείνει μήπως να ολοκληρωθεί;
Ελπίζω όχι. Έχω κι άλλα πράγματα να φανταστώ. Κοίταξε, είναι γεγονός το ότι βρίσκομαι εγώ πίσω απ’ όλους μου τους χαρακτήρες. Όμως δεν είμαι μόνο εγώ, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί χαρακτήρες που μέσα τους υπάρχει ένα κομμάτι δικό μου.
— Τους ξέρεις ή τους φαντάζεσαι;
Ένας συνδυασμός ανθρώπων που γνωρίζω και πραγμάτων που φαντάζομαι γι’ αυτούς, και για μένα.
— Θα έλεγα ότι κυριαρχεί πνευματικά η παρουσία σου.
Είναι γεγονός ότι όλα μου τα έργα, και τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά, έχουν ένα κοινό τόπο. Αυτός ο τόπος δεν είμαι ακριβώς εγώ αλλά οι αναζητήσεις μου που έχουν να κάνουν με τις δυνάμεις που μας κυβερνούν, με τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν.
— Κάτι που δεν μπορούμε να ονοματίσουμε;
Ακριβώς. Αυτό που ονομάζουμε Θεό. Ψάχνω τη θέση της ζωής μέσα στο σύμπαν.
— Βέβαια, οι χαρακτήρες σου φέρουν όλα τα αδιέξοδα ανθρώπων που δεν τους ικανοποιεί η καθημερινότητα.
Η αλήθεια είναι ότι οι ήρωές μου δεν έχουν καθόλου να κάνουν με ήρωες της διπλανής πόρτας.
— Στο Rayman ούρλιαξε βάζεις έναν διακεκριμένο επιστήμονα να αμφισβητεί τα πάντα γύρω του.
Γιατί ενδεχομένως συνειδητοποιεί ότι υπάρχουν πολύ πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να ανακαλύψει, αλλά δεν τα έχει ανακαλύψει ακόμα. Χρειάστηκε να μελετήσω τις ζωές πολλών επιστημόνων για να γράψω τον ρόλο.
— Παραπέμπει πολύ στο λόγο του Μπέρνχαρντ.
Ναι, πιθανόν.
— Υπήρξε κάποια αφορμή ή ερέθισμα για να το γράψεις;
Καταρχάς, ο Περικλής Μουστάκης. Δουλέψαμε μαζί στο Vitrioli, παρακολουθώ τις δουλειές του χρόνια, τον θαυμάζω πολύ και με ρώτησε αν είχα κάτι. Απάντησα πως όχι, αλλά, αν ήθελε, θα έγραφα για εκείνον. Το ολοκλήρωσα σε έξι μήνες.
— Ήταν έτοιμο στο μυαλό σου;
Νομίζω ότι είναι κάτι που ήθελα να γράψω έτσι κι αλλιώς. Απλώς ταίριαζε πολύ με τις αναζητήσεις του Περικλή. Έχουμε συζητήσει πολλές φορές. Ο Περικλής καταφέρνει κάτι καταπληκτικό στο θέατρο, πετυχαίνει μια καθετότητα. Φεύγει από ένα επίπεδο καθημερινής ενέργειας και πηγαίνει σε ένα άλλο, πολύ πιο λεπτοφυές. Αυτό το κάνουν πολύ λίγοι σκηνοθέτες, γι’ αυτό είχα μεγάλη χαρά γι’ αυτήν τη συνάντηση.
— Έχει ενδιαφέρον ότι υπάρχουν θέματα που περιμένουν ένα έναυσμα για να τους δώσεις ζωή.
Ναι, μόλις τέλειωσα ένα άλλο έργο που θα σκηνοθετήσω ο ίδιος, κάνοντας την πρώτη μου σκηνοθεσία μάλιστα, του χρόνου. Αλλά έχω ξεκινήσει και κάτι καινούργιο.
— Δουλεύεις μέρα ή νύχτα;
Δουλεύω όλες τις ώρες, 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Δεν δουλεύεις μόνο μπροστά στον υπολογιστή αλλά και όταν περπατάς, όταν κάνεις βόλτα, όταν ονειρεύεσαι.
— Παρατηρώντας.
Φυσικά, ζω μέσα στην πραγματικότητα, αντλώ από αυτήν. Πώς αλλιώς;
— Καθώς ομολογείς ότι είσαι εσωστρεφής, θα περίμενα να γράφεις απομονωμένος, και ακόμα περισσότερο εγκεφαλικά. Αν και οι δικοί σου χαρακτήρες μού θυμίζουν εσωτερικούς μονολόγους.
Αυτό είναι μια δική σου ερμηνεία. Πάντως, όταν έγραφα το δεύτερο μυθιστόρημά μου, το Χαρράν, απομονώθηκα για δύο χρόνια. Γενικότερα, η πεζογραφία σε αυτό το μέγεθος, είναι ένα δύσκολο πράγμα. Θέλει να αφιερωθείς, δεν μπορείς να το κάνεις έχοντας την προσοχή σου στραμμένη σε πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Για δύο χρόνια απομονώθηκα στην εξοχή. Μόνος, σαν τα θηρία.
— Επιδιώκεις την επικοινωνία με τους ανθρώπους, το κοινό σου; Παίρνεις feedback;
Φυσικά, επικοινωνώ με τους ανθρώπους. Για τα μυθιστορήματα δεν μπορείς να πάρεις feedback όσο άμεσα το παίρνεις από το θέατρο. Άλλωστε μεγάλωσα μέσα στο θέατρο, το αγαπώ. Αγαπώ την ανταλλαγή που γίνεται και με το κοινό, την ώρα της παράστασης. Γι’ αυτό, άλλωστε, μετά από 5-6 χρόνια απομόνωσης για τη συγγραφή των μυθιστορημάτων, επιστρέφω στο θέατρο με χαρά, ίσως ακόμα πιο ανοιχτός από πριν.
— Τα όνειρά σου σήμερα πώς είναι; Αγχωτικά ή καθησυχαστικά;
Μπορώ να πω ότι τα όνειρά μου είναι πλούσια. Τα χρησιμοποιώ, μου τροφοδοτούν ολόκληρους κόσμους. Και όταν νιώσω ότι στο φως της μέρας η λογική μου δεν μπορεί να με βοηθήσει να πάω παρακάτω την ώρα της δουλειάς, προστρέχω στα όνειρα. Επικαλούμαι τον θεό των ονείρων να μου στείλει τις απαντήσεις.
— Ο Rayman φαίνεται λιγότερο φαντασιακό και ερμητικό έργο από τα προηγούμενά σου.
Δεν έγινε επίτηδες. Έγινε σε μια περίοδο που θέλω να επικοινωνήσω.
— Ποια η σχέση του Γιάννη που έγραφε κρυφά με τον Γιάννη σήμερα, που ετοιμάζεται να παρουσιάσει τρία έργα σχεδόν ταυτόχρονα;
Αυτό που νιώθω είναι ένα μεγαλύτερο άνοιγμα, μεγαλύτερη διαθεσιμότητα. Νιώθω περισσότερο από ποτέ την ανάγκη να χρησιμοποιήσω τον χρόνο που έχω στη διάθεσή μου. Όταν ήμουν νέος, άφηνα πολύ χρόνο να φεύγει. Περνούσα μήνες χωρίς να κάνω κάτι, μόνο τα απαραίτητα, έπαιζα σε μια παράσταση. Κατά τα άλλα, ζούσα αναπολώντας κάτι που δεν υπήρχε. Τώρα αισθάνομαι την επιθυμία να δημιουργήσω. Κι όσο περνάει ο καιρός αισθάνομαι όλο και πιο ανοιχτός σε αυτό, πιο ελεύθερος και πιο σίγουρος για τις επιλογές μου, όλο και πιο ωραία με αυτό που κάνω.
— Από αυτόν τον τόμο με τους κορυφαίους Ευρωπαίους συγγραφείς που έχεις συμπεριληφθεί, με ποιον συγγραφέα νιώθεις περισσότερη συγγένεια;
Με τον Φον Μάγιενμπουργκ νιώθω πιο κοντά, γιατί το έργο του είναι ένα τοπίο εσωτερικό, νυχτερινό, ονειρικό, έχει και κάποια εξπρεσιονιστικά στοιχεία.
— Επόμενος στόχος;
Να εμβαθύνω στη δουλειά μου, να ολοκληρώσω το επόμενο μυθιστόρημά μου. Έχω ξεκινήσει ήδη ένα, αλλά όταν αποφασίσω να επιστρέψω στο μυθιστόρημα, θα πρέπει να εγκαταλείψω το θέατρο. Δεν γίνονται και τα δύο μαζί.
— Άρα θεατρικά θα έλεγες ότι είσαι πλήρης;
Πλήρης όχι, αλλά τώρα θέλω να συνεχίσω με σκηνοθεσία. Νομίζω ότι με τη σκηνοθεσία θα ολοκληρώσω τη σχέση μου με το θέατρο. Μετά την ηθοποιία και το γράψιμο, η σκηνοθεσία θα έρθει να συμπληρώσει τη θεατρική εμπειρία, να την εμβαθύνει.
— Θέλεις να ανέβει ξανά κάποιο από τα έργα σου;
Δεν με ενδιαφέρει κάτι τέτοιο.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση Rayman Ούρλιαξε εδώ
Το θεατρικό έργο «Rayman ούρλιαξε» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σοκόλη και τα μυθιστορήματα «Σακραμέντο» και «Χαρράν» από τις εκδόσεις Οδός Πανός.
