«Γραμμένο το 1426, το Γιο-κι-χι από την τρίτη κατηγορία έργων του Νο που είναι έργα γυναικών, μια κατηγορία αριστουργημάτων γραφής και ποίησης, είναι ένα εξαιρετικό ποίημα, μια κρυφή ραψωδία, μια ακόμη Νέκυια» λέει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός για το έργο της ιαπωνικής παράδοσης του θεάτρου Νο που παρουσιάζει με Έλληνες ηθοποιούς στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. «Είναι κι αυτό μια λεπταίσθητη επίσκεψη στον τρυφερό κόσμο των νεκρών. Ένα έργο που στον παραστασιακό του κώδικα περιέχει όλες τις αρχές του τι μπορεί να είναι μουσική, θέατρο, χορός, χειρονομία. Κι αυτό, μέσα στο ελάχιστο μέγεθός του. Συνταρακτικό δείγμα ενός πολιτισμού, πυκνότητας, αφηγηματικότητας και αφαίρεσης». Το Τραγούδι της αιώνιας θλίψης σε μουσική Φίλιππου Τσαλαχούρη έχει ως πρωταγωνίστρια τη Ρένη Πιττακή, η οποία συναντάει ξανά τον σκηνοθέτη δεκαεννιά χρόνια μετά τον Άμλετ στο Θέατρο Θησείον. Η σπουδαία ηθοποιός δέχτηκε την πρόκληση να παίξει τον ρόλο της Γιο-κι-χι, ο οποίος για εκατοντάδες χρόνια παίζεται παραδοσιακά από άντρες στο θέατρο Νο. «Βρισκόμαστε στο νησί της αιωνίου νεότητας», εξηγεί, «το νησί Χοράι, όπου κατοικεί το πνεύμα της Γιο-κι-χι. Σε αυτό το νησί φτάνει απεσταλμένος του βαρυπενθούντος αυτοκράτορα Γκένσο της Κίνας ένας μοναχός, για να συναντήσει το πνεύμα της νεκρής αγαπημένης του και να του φέρει μια απόδειξη γι' αυτήν τη συνάντηση. Ο μοναχός, αφού ψάξει πάνω, στην επικράτεια του ουρανού, και κάτω, στις πηγές των κίτρινων ποταμών, φτάνει τελικά στο Χοράι, το νησί της άφθαρτης νεότητας, και βρίσκει τη Γιο-κι-χι.
Αυτή η συνάντηση της προκαλεί μεγάλο πόνο, γι' αυτό έχει και τον υπότιτλο "Τhe song of everlasting sorrow, το τραγούδι της αιώνιας θλίψης", ένα ποίημα που βασίζεται σε μια παλιά, πραγματική ιστορία της Κίνας. Τα πειστήρια δίνονται, ο Χορός τραγουδάει τον όρκο που αντάλλαξαν με τον Γκένσο και ο μοναχός ετοιμάζεται να φύγει, αλλά η Γιο-κι-χι κάνει έναν χορό κουσεμάι κι έναν χορό γιονομάι, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να τον κρατήσει κι άλλο κοντά της, ως μέσο επικοινωνίας με τον αγαπημένο της. Όταν ο μοναχός φεύγει, εκείνη μένει εκεί, στην αιώνια θλίψη της».
Mετά από κάποιο σημείο, η καλλιτεχνική ποιότητα και το βάθος του ερμηνευτή υπερβαίνουν τις χρωμοσωμικές ή κοινωνικές διαφορές των φύλων. Σε εκείνο το επίπεδο της ποίησης ο άνθρωπος εκπροσωπείται πίσω και πέρα από φύλα.
Η πρώτη επαφή του Μιχαήλ Μαρμαρινού με το θέατρο Νο πάει αρκετά πίσω στον χρόνο. «Είναι κάτι παράξενο» λέει. «Δεκαετία του '80, στο αρχαίο στάδιο των Δελφών γίνεται μια παράσταση σύγχρονης μουσικής του Ιάπωνα Joli Yuasa, για Χορό, μουσικό σύνολο, μαγνητοταινία και ηθοποιό του Νο. Ως μέλος του Χορού, σπουδαστής ακόμα και πρώτη φορά στη σκηνή, παιδευόμουν να συγκεντρωθώ, μια και διαρκώς το μάτι μου έφευγε. Χάζευα αυτό το φαινόμενο/ηθοποιό του Νο να βαδίζει, φορώντας μια περίτεχνη μάσκα, απ' τη μια άκρη του σταδίου μέχρι το πέταλο, με ένα ιδιότυπο βήμα, για 45 λεπτά, μέχρι να βρεθεί στη σκηνή. Στο τέλος, μετά τον εξορκισμό, παρέμενε καθιστός, επί σκηνής. Ο γιος του, ηθοποιός του Καμπούκι εκείνος, μας ξεναγούσε στο ακίνητο σώμα/γλυπτό ακινησίας και χρωμάτων του μεταξιού».
— Στη Νέκυια γινόταν μια επίκληση προς τον ήλιο προκειμένου να ανατείλει, στο Γιο-κι-χι τι γίνεται;
Μια και το Νο, ακόμη και ως κείμενο, δεν έχει ποτέ αποποιηθεί την ιερή του υπόσταση –ο χορός του ήρωα είναι πάντα μια επιφάνεια του ίδιου του Θεού–, έτσι κι εδώ υπάρχει μια εμμελής/έμμετρη πάντα επίκληση σε δυνάμεις κοσμικές ή απόκοσμες.
— Για την παράσταση έργου ενός θεάτρου παραδοσιακά αντρικού γιατί επιλέξατε τη Ρένη Πιττακή;
Νομίζω, μετά από κάποιο σημείο, η καλλιτεχνική ποιότητα και το βάθος του ερμηνευτή υπερβαίνουν τις χρωμοσωμικές ή κοινωνικές διαφορές των φύλων. Σε εκείνο το επίπεδο της ποίησης ο άνθρωπος εκπροσωπείται πίσω και πέρα από φύλα. Η Ρένη Πιττακή ανήκει ακριβώς σε αυτό τον σπάνιο, ιδιαίτερο κόσμο.
— Κυρία Πιττακή, πόσο σας δυσκόλεψε ο ρόλος της Γιο-κι-χι;
Ο πολιτισμός αυτός μας είναι τόσο ξένος. Νιώθω τουρίστας στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου και σε μικρό χρονικό διάστημα προσπαθώ να γίνω ταξιδιώτης ενός τόπου πολύ μακρινού για μας. Λέτε να είναι εύκολο αυτό; Με δυσκολεύει και θα με δυσκολεύει πάντα, γιατί το χρονικό διάστημα που έχεις στη διάθεσή σου είναι πολύ μικρό για να εντρυφήσεις. Από την άλλη, η Γιο-κι-χι είναι ένα πνεύμα άπιαστο, σαν τη δροσιά. Δεν υποδύομαι, λοιπόν, το σώμα αλλά το ένδυμα και τη μάσκα. Με γοητεύουν επίσης η ομορφιά, η λεπτότητα, αφήστε που το πνεύμα της είναι αναποφάσιστο, κι αυτό μου πάει πολύ.
— Πόσο μεγάλη ήταν η πρόκληση να παίξετε έναν ρόλο που παραδοσιακά παίζεται από άντρες;
Όταν επί πέντε χρόνια έπαιζα τραγωδία με τον Κουν δεν αναρωτήθηκα ποτέ – γιατί να με απασχολήσει αυτό τώρα; Επειδή οι Ιάπωνες δεν αποκόπηκαν ποτέ από την παράδοσή τους;
— Κύριε Μαρμαρινέ, η δομή θα είναι ίδια, όπως ορίζει η παράδοση, ή θα κάνετε καινοτομίες;
Τη δομή την προσδιορίζει η εσωτερική πλοκή του ποιήματος. Αυτή και βέβαια τηρείται. Τα εσωτερικά δομικά χαρακτηριστικά, όπως η παρουσία ενός λειτουργικού Χορού που εκφέρει τα λυρικά μέρη, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ουσίας του. Αλλά δεν ορθοδοξούμε φυσικά μια παράσταση του θεάτρου Νο. Με ενθουσιασμό κρατάμε ό,τι θεωρούμε κρίσιμο, αποκαλυπτικό για εμάς. Ταυτόχρονα, κρατούνται μερικές λεπτές, προσωπικές αποστάσεις από το Νο που εκφράζουν ή χαρακτηρίζουν αυτή την ιδιαίτερη μουσική και παράσταση.
Ιnfo:
Το Τραγούδι της αιώνιας θλίψης, σε μουσική Φίλιππου Τσαλαχούρη, θα παρουσιαστεί από τις 16 Νοεμβρίου και για δεκαέξι μόνο παραστάσεις.
γιο-κι-χι /楊貴妃
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Συμπαραγωγή με το Theseum Ensemble.
16, 17, 22, 23, 29, 30 Νοεμβρίου 2017 και 1, 6, 7, 8, 9, 10, 13, 14, 15, 16 Δεκεμβρίου 2017. Ώρα έναρξης: 20.30.
Το Πνεύμα της Γιο-κι-χι ερμηνεύει η Ρένη Πιττακή.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
σχόλια