Έχω μόλις δει την Ανθρώπινη Φωνή σε ένα θέατρο γεμάτο και ακούω τις ζωηρές συζητήσεις των θεατών για την παράσταση κατεβαίνοντας την Αμερικής.
Το έργο που έγραψε το 1928 ο Ζαν Κοκτώ, με πρωταγωνίστρια μια γυναίκα που βιώνει την απώλεια μέσα από έναν απελπισμένο έρωτα, μιλώντας με έναν άντρα στην άλλη άκρη της γραμμής, μοιάζει προφητικό σήμερα που η επικοινωνία (και το τηλέφωνο) έχει αλλάξει δραματικά. Ο μονόλογος του Γάλλου συγγραφέα εξακολουθεί να συγκινεί το κοινό, που κάθε φορά ταυτίζεται με την αγωνία της ηρωίδας, η οποία μέσα σε μια ώρα παλεύει με ένα απέραντο συνονθύλευμα συναισθημάτων.
Συναντώ λίγο αργότερα τη Λουκία Μιχαλοπούλου, μια ηθοποιό που δίνει ρεσιτάλ σε έναν ρόλο σφραγισμένο από σπουδαίες ερμηνείες.
Ο πατέρας μου, για να με προετοιμάσει όταν θα «έφευγε», διαβάζαμε Μπέκετ και μου έλεγε ότι θα είμαι πολύ τυχερή σε σχέση με άλλα παιδιά γιατί όλα τα θεατρικά κείμενα έχουν να κάνουν με τον θάνατο και την αγάπη και προσπάθησε να μου δείξει πώς θα μετατρέψω αυτόν τον πόνο σε κάτι δημιουργικό.
— Αναρωτιέμαι, Λουκία, πώς είναι για έναν ηθοποιό που έμεινε υποχρεωτικά δυο χρόνια εκτός δουλειάς, που λαχταρά να βρεθεί στη σκηνή με άλλους ηθοποιούς, να παίζει μόνος του. Τι συναίσθημα γεννάει αυτή η συνθήκη, ακόμα κι αν έχεις επιτυχία;
Μου αρέσει αυτή η ερώτηση γιατί τα τελευταία χρόνια άρχισα να καταλαβαίνω περισσότερο τι με ενδιαφέρει πιο πολύ στη δουλειά μου. Το κομμάτι ηθοποιός-εκτελεστής δεν με κάλυπτε. Ήθελα να είμαι ηθοποιός-δημιουργός.
Τι εννοώ με αυτό: κάθε φορά που καταπιάνομαι με κάτι, η προσωπική δουλειά που κάνω είναι πολύ έντονη. Μπορεί κάποιος σε πρώτο επίπεδο να μην καταλάβει πόσο βάζω τη δική μου ταυτότητα, ακόμα κι αν είναι σκηνοθέτης.
— Είναι θέμα χαρακτήρα;
Είναι κάτι που συνέβαινε από τότε που ήμουν πιο μικρή, ο Λευτέρης Βογιατζής ήταν ο πρώτος που μου το ονόμασε, τότε δεν καταλάβαινα ακριβώς τι μου έλεγε. Τι σημαίνει αυτό; Ακόμα και αν δούλευα με κάποιον που εκτιμώ απεριόριστα, με κάποιον που έχει κάτι πολύ συγκεκριμένο στο μυαλό του, ή σε ένα πλαίσιο πολύ αυστηρό, εγώ είχα πάντα την ανάγκη να βάζω τη δική μου ταυτότητα.
Δεν μου ήταν αρκετό να παραδοθώ απόλυτα στον σκηνοθέτη, για παράδειγμα. Μεγαλώνοντας άρχισα να αναρωτιέμαι τι είναι ακριβώς αυτό που δεν μου αρκεί. Ακόμα και όταν με έπαιρναν σκηνοθέτες που εκτιμώ για ρόλους που θα ήθελα πολύ να παίξω και με ενδιέφεραν, κάτι δεν μου ήταν αρκετό.
— Οπότε έπρεπε να μπεις στη διαδικασία τί είναι αυτό που θέλεις να κάνεις και με ποιους να βρεθείς;
Μπήκα στη διαδικασία να στήνω το πλαίσιο. Όχι να σκηνοθετώ, δεν με ενδιαφέρει να μπω σε ένα τέτοιο μονοπάτι. Με ενδιαφέρει όμως πολύ με ποιους θέλω να συνεργαστώ και πώς, παρόλο που ζω από αυτήν τη δουλειά και μπορεί να ακουστεί ως πολυτέλεια.
Να το πω με ένα παράδειγμα: έτσι ξεκίνησε η συνεργασία με τον Δημήτρη Καταλειφό όπου επιλέγαμε μαζί τα έργα, τη συνθήκη, το πότε, τις ιδέες. Μας ενδιέφερε το πάντρεμα του θεάτρου ως τόπου. Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την υποκριτική. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία βγαίνεις από τον εαυτό σου και το «πώς είμαι εγώ» και «πώς παίζω» και φτάνεις στο όλο. Σ’ αυτόν τον δρόμο είχα μπει.
Αυτό συνεχίστηκε στη «Γίδα» και εκεί γνώρισα τον Νικορέστη Χανιωτάκη που μας έδωσε ειλικρινά τη δυνατότητα να είμαστε δημιουργοί. Και έτσι φτάνουμε στην «Ανθρώπινη Φωνή», μια ιδέα του Νικορέστη που ανεβάζουμε στο Μικρό Χορν.
— Εσένα σου είχε περάσει από το μυαλό να παίξεις την «Ανθρώπινη Φωνή»;
Όχι, ακριβώς για τον λόγο που με ρώτησες. Δεν φοβάμαι τον μονόλογο αλλά το γεγονός ότι, μετά την καραντίνα, σε μια εποχή που το να βγει κάποιος από το σπίτι του και να δώσει είκοσι ευρώ είναι σοβαρή υπόθεση, θα είμαστε μέσα σε χιλιάδες παραστάσεις. Έψαχνα να βρω τι νόημα θα είχε να το κάνω, γιατί είναι ένα έργο που λατρεύω, το αγαπούσα πολύ από τη σχολή, αν και με τρόμαζαν πάντα το θέμα και τα θέματά του.
Δεν μου αρκεί πια αν θα είμαι καλή, και νομίζω δεν αφορά και κανέναν. Δηλαδή αφορά μια ματαιοδοξία του ηθοποιού, να τεστάρει τον εαυτό του σε μια δυσκολία. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου να μιλήσουν για μένα, η αναγνώριση δηλαδή, ειδικά τώρα που είμαστε σε μια κρίση. Το μόνο που με ενδιέφερε ήταν να βρω έναν αληθινό λόγο να το κάνω, ώστε να δώσει αυτά τα χρήματα κάποιος και να πει «κάτι μου συνέβη», κάπως να μετακινηθεί.
— Έχει νόημα τελικά; Τι πιστεύεις τώρα που ανέβηκε, τι βλέπεις στον κόσμο;
Ναι, γιατί ενώ βγήκαμε από μια κατάσταση κλεισούρας, δεν ξέρω τι την κάναμε αυτή την ανάγκη επικοινωνίας και πώς τη διαχειριζόμαστε και αυτό έχει να κάνει πολύ με το έργο. Αυτό που «έπιασε» ο Κοκτώ είναι τρομακτικό, τι σημαίνει να είσαι μέσα στους τέσσερις τοίχους και να προσπαθείς να συνδεθείς με κάποιον. Πώς συνδέεσαι, τι σημαίνει αυτό για σένα, τι κρύβεις από τον εαυτό σου, όλο αυτό το χάος των συναισθημάτων. Έτσι το σκέφτηκα και είπα «αν δεν γίνει τώρα αυτό το έργο, πότε θα γίνει»;
— Αυτό που σε απασχολεί είναι το θέμα της επαφής;
Νομίζω ότι η μεγαλύτερη κρίση της εποχής μας είναι η δυσκολία μας να αφοσιωθούμε, να εστιάσουμε, αυτό εισπράττω. Δεν με τρομάζει ο κορωνοϊός ή η οικονομική κρίση όσο με τρομάζει −και εδώ μιλάμε για όλες πια τις ηλικίες− η αδυναμία να εστιάσουμε σε κάτι, σε έναν άνθρωπο, σε μια δουλειά. Η γυναίκα που υποδύομαι εστιάζει σε ένα πράγμα, στον έρωτα.
Ξέρεις τι μου έχει κάνει εντύπωση; Έχω μια ψείρα μέσα στο ακουστικό που κρατάω, για να βγαίνει μια μικρή μετακίνηση στον ήχο. Όταν λέμε στους θεατές ότι πρέπει να βάλουν τα κινητά σε λειτουργία πτήσης για να μη βουίζουν, πρέπει να δεις τον πανικό στο πρόσωπό τους. Έχει τρομερό ενδιαφέρον. Τους απορρυθμίζει εντελώς, σε μια παράσταση που διαρκεί λίγο περισσότερο από μία ώρα. Και όχι τα πιτσιρίκια, αλλά και μεγάλοι άνθρωποι. Αυτό μου φαίνεται μεγάλο θέμα. Αυτή είναι η κρίση, το να μην μπορείς να εστιάσεις κάπου.
— Βλέποντας την παράσταση αναρωτήθηκα αν ένας ηθοποιός πρέπει, όχι να έχει ζήσει, αλλά να έχει πλησιάσει μια τέτοια κατάσταση για να υποδυθεί τον συγκεκριμένο ρόλο.
Δεν έχω ζήσει κάτι τέτοιο ερωτικά. Η δουλειά που έκανα σε αυτόν το ρόλο αφορά το να καταλάβω καλά την ανάγκη να αφοσιωθώ σε κάτι. Παρόμοια σχέση είναι αυτή που έχω με το θέατρο, και αν υπάρχει μια διαφορά είναι το γεγονός ότι η γυναίκα επί σκηνής είναι απενοχοποιημένη, δεν τον κρύβει αυτόν τον έρωτα.
Εγώ έχω πιάσει τον εαυτό μου να θέλω να κρύψω ακόμα και τη μανία μου με το αντικείμενό μου, μια μανία που έχει τα πολύ καλά αλλά και τα πολύ κακά της. Αυτό που έχω ζήσει είναι απώλεια από θάνατο. Δεν απέχει πολύ από την απώλεια του έρωτα και είναι κάτι που δεν αντέχεται. Είναι κάτι που δεν μπορώ να διαχειριστώ.
Δεν έχω πολλούς φίλους και πολλούς ανθρώπους στη ζωή μου και τρέμω να μην τους χάσω, ίσως επειδή έχασα τον μπαμπά μου πολύ μικρή. Είχα μαζί του έναν έρωτα. Αυτό το «game over» δεν αντέχεται. Ήθελα πολύ λοιπόν να δω τι γίνεται με αυτά τα στάδια του αποχωρισμού μέσα στον ρόλο και πώς μπορώ να τα τουμπάρω και να δώσω σε αυτό τον τρομερό πόνο το φως που υπάρχει αν έχεις αγαπήσει.
— Μπορεί να συμβεί αυτό στην αληθινή ζωή;
Θα απαντήσω πολύ προσωπικά. Πιστεύω ότι όλα μπορείς να τα μετατρέψεις. Ο πατέρας μου, για να με προετοιμάσει όταν θα «έφευγε», διαβάζαμε Μπέκετ και μου έλεγε ότι θα είμαι πολύ τυχερή σε σχέση με άλλα παιδιά γιατί όλα τα θεατρικά κείμενα έχουν να κάνουν με τον θάνατο και την αγάπη και προσπάθησε να μου δείξει πώς θα μετατρέψω αυτόν τον πόνο σε κάτι δημιουργικό. Είναι ένα μάθημα και αυτό βλέπω σε αυτό το έργο.
— Μιλώντας για τον μπαμπά σου, πάμε λίγο πίσω, πώς έγινες ηθοποιός;
Ο πατέρας μου ήταν σχεδιαστής ρούχων, λεγόταν Νίκος Μιχαλόπουλος και είχε τα Portobello. Ήταν πολύ δημιουργική φύση, έπαιζε μουσική, διαβάζαμε, είναι ο πρώτος μέντοράς μου. Δεν είχα σκεφτεί το θέατρο, αλλά μεγάλωσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ελεύθερο και δημιουργικό, διάβαζα, ζωγράφιζα και όλα τα πεδία ήταν ανοιχτά.
Όταν άρχισε η εποχή της πίεσης, εφηβεία, φροντιστήρια και όλα τα υπόλοιπα, δημιουργήθηκε μια θεατρική ομάδα στο σχολείο, διάβασα ένα γράμμα του Βαν Γκογκ που έλεγε ότι σε αυτήν τη δουλειά ρισκάρω τη μισή μου ζωή και το μισό μου μυαλό χάθηκε γι’ αυτή, κάπως τα συνέδεσα όλα αυτά και βρήκα ένα νόημα και αυτό με έσωσε. Είδα με άλλα μάτια τι σημαίνει «μεγαλώνω». Και έτσι άρχισε η σχέση μου με το θέατρο, που είναι μια σχέση έρωτα και εμμονής.
— Πήγες στο Θέατρο Τέχνης και εκεί γνώρισες και τον μέντορά σου, τον Δημήτρη Οικονόμου.
Ήθελα να μπω στο Θέατρο Τέχνης, που στο μυαλό μου έμοιαζε με κάτι πολύ μοναστηριακό και κλειστό, κάτι αφοσιωμένο. Αισθανόμουν ότι μου ταίριαζε.
Ο Δημήτρης Οικονόμου ήταν ο δάσκαλός μου, υπήρχε και υπάρχει, έχω μαζί μου κάθε μέρα ακόμα και σήμερα στο καμαρίνι τις σημειώσεις του που είχα στη σχολή. Δεν φανταζόμουν ότι μετά τον μπαμπά μου θα συναντούσα κάποιον που θα μπορούσε να με ταρακουνήσει τόσο, να μου ανοίγει δρόμους και στο θέατρο και στη ζωή. Ήταν μια σπουδαία προσωπικότητα, πολύ μπροστά, γενναιόδωρος, ακομπλεξάριστος, τεράστιος καλλιτέχνης, εξαιρετικός δάσκαλος.
Στην πρεμιέρα της «Ανθρώπινης Φωνής» που είχα πει στον εαυτό μου «μη φοβηθείς να φοβηθείς, μη σε πιάσει η μανία σου να καλύψεις τον φόβο σου, αλλά να τον χαρίσεις γενναιόδωρα και να μην κρυφτείς», θυμήθηκα αυτό που μου είχε πει: «Λουκία, πλάθεις κάτι και το αφήνεις και αυτό έρχεται και σε βρίσκει». Και έτσι συνέβη.
Επίσης ήταν αυτός που φρόντισε να έρθει να με δει ο Βογιατζής στις εξετάσεις, γιατί είχα πει ότι μόνο εκεί θέλω να πάω, στον Λευτέρη, και έτσι προέκυψε αυτή η απίστευτη περίοδος στη ζωή μου.
— Μιλώντας για τον Λευτέρη Βογιατζή, εκεί δεν ήταν εύκολα για κανέναν ηθοποιό. Όπως δείχνουν τα πράγματα, το αποτύπωμα που άφησε επάνω σας είναι πολύ πιο βαθύ από τη δυσκολία που πέρναγε ο καθένας.
Θα σου πω πώς το βλέπω, γιατί έχει να κάνει και με το γούστο του καθενός. Δεν έχω αισθανθεί άλλον σκηνοθέτη να φτιάχνει ένα πλαίσιο, έναν κόσμο δηλαδή, όχι μια παράσταση. Πρώτη φορά κατάλαβα τη σημασία του σκηνοθέτη, πόσο σημαντικό και απαραίτητο είναι να έχουμε σκηνοθέτη.
Ο Λευτέρης έφτιαχνε κόσμους, δεν ξέρω κατά πόσο υπήρξε δάσκαλος. Προφανώς δεν ήταν ευχάριστα τα πράγματα, αλλά με τον χρόνο δεν θα μπορούσε να του κρατήσει κανένας κακία γιατί ταλαιπωρούσε και ο ίδιος πάρα πολύ τον εαυτό του, καιγόταν πριν από όλους, κάθε μέρα βασανιζόταν.
— Εσύ έχεις ανάγκη ή μπορείς να παραδοθείς σε έναν σκηνοθέτη;
Σαν τρελή θέλω να παραδοθώ, απόλυτα. Δεν πιστεύω ότι αν παραδοθείς χάνεις κάτι από τον εαυτό σου. Πρέπει να παραδοθώ για να μπορέσω να συναντηθώ, και σε αυτές τις συναντήσεις πιστεύω. Ειδικά σε έναν τέτοιο ρόλο όπως αυτός που παίζω σήμερα και που έχω τρομερή αγωνία να μη τον προδώσω με διάφορα «ηθοποιίστικα» πράγματα, γιατί θα με «ξεράσει» το κείμενο.
— Πιστεύεις ότι έχεις καταφέρει να κάνεις αυτό που θέλεις στη δουλειά σου;
Επειδή είμαι ένα άτομο που ποτέ δεν μου είναι αρκετό τίποτα και πάντα κάθε παράσταση θέλω να την ξεκινάω από το μηδέν, δεν ονειρεύομαι έργα ή ρόλους, συστήματα ονειρεύομαι, να τα φτιάχνω από το μηδέν.
— Σήμερα μοιάζει ακατόρθωτο, είναι;
Είναι δύσκολο, έχουμε φύγει από εκείνη την εποχή που υπήρχαν κάποια σημεία αναφοράς, πέντε εστίες, αυτό δεν υπάρχει πια. Είναι τόσες πολλές οι σκηνές, οι χώροι, δεν υπάρχει ταυτότητα. Η όλη ιστορία είναι πώς θα βάλουμε εμείς την ταυτότητά μας σε κάθε χώρο, σε κάθε συνάντηση, με ποιον τρόπο θα τις σφραγίσουμε.
Με ρωτάνε τι κάνω και όταν τους λέω «την “Ανθρώπινη Φωνή”», ρωτάνε αμέσως «και τι άλλο;». Αυτό με διαλύει. Ότι δεν αρκεί ένα πράγμα. Άντε να εξηγήσω ότι έχω κάνει μια επιλογή, να ζω σαν φοιτήτρια για να αφοσιωθώ σε κάτι, γιατί αν δεν αφοσιωθώ σε αυτό δεν μπορώ να το παίξω.
— Η εποχή δεν βοηθάει αυτές τις επεξεργασίες, έτσι δεν είναι;
Θα σου πω πώς το σκέφτομαι. Στην πραγματικότητα σε βοηθάει οτιδήποτε κάνεις για να βγεις από τον εαυτό σου, από τον «ρόλο» σου, που είναι κάτι πολύ παλιακό και παρωχημένο, να βγεις από τη ματαιοδοξία σου, να ποθήσεις να εμπνεύσεις κάποιον. Βοηθάει δεν βοηθάει, εγώ δεν μπορώ αλλιώς, γιατί δεν έχει και νόημα. Είμαστε τόσοι πολλοί σε αυτήν τη δουλειά. Τουλάχιστον ας κάνουμε αυτό που θέλουμε, αλλιώς ας μείνουμε σπίτι μας.
Για μένα κάθε φορά που παίζω είναι ένα πείραμα. Είμαι ηθοποιός που με ξέρει το σινάφι μου, με γνωρίζουν οι θεατρόφιλοι αλλά δεν είμαι αναγνωρίσιμη από την τηλεόραση για να έρθει το κοινό σε ένα κεντρικό θέατρο να με δει, οπότε οι παραστάσεις που παίζω λειτουργούν στην ουσία από στόμα σε στόμα.
— Οπότε τι σημαίνει για σένα το κοινό;
Ο λόγος που κάνω θέατρο είναι για να συναντιέμαι με ανθρώπους. Όταν λοιπόν γενναιόδωρα προσπαθώ να βγω από τον εαυτό μου, έχει να κάνει με τον αποδέκτη και την αλήθεια της συνάντησης με το κοινό. Αυτά τα ερωτήματα με καίνε. «Παίζεις για το κοινό;», «θέλεις να ευχαριστήσεις το κοινό;», «κάνεις τα χατίρια του κοινού;».
Όχι, δεν πρέπει να δίνεις λογαριασμό στο κοινό, εννοώντας ότι πρέπει να είσαι πολύ πιστός σε αυτό που φτιάχνεις, όχι για να προσαρμοστείς στα «γούστα» του κοινού, γιατί αυτό δεν έχει τίποτα καλλιτεχνικό. Μιλάμε για άλλου τύπου δοσοληψία. Εγώ θέλω να τα δώσω όλα, να καώ με γενναιοδωρία, και αυτό είναι το εμπνευστικό, και για μένα και για τους άλλους.
