Ο σπουδαίος Κίριλ Σερεμπρένικοφ που η ρωσική κυβέρνηση κρατά σε κατ' οίκον περιορισμό στη Μόσχα σκηνοθέτησε μόλις τον Δημήτρη Πλατανιά στον «Ναμπούκο». Ποτέ άλλοτε πρόβες όπερας δεν θύμιζαν τόσο κατασκοπικό θρίλερ.
Κατασκοπικά σενάρια, USB sticks με υλικό που πηγαινοέρχονταν από χέρι σε χέρι και από χώρα σε χώρα, σκηνοθετικές οδηγίες μέσω οθόνης, πρόβες σε συνθήκες πρωτόγνωρες, καταστάσεις απίθανες, τραγουδιστές που συνεννοούνταν μέσω δικηγόρων, πανό που υψώνονται την ημέρα της πρεμιέρα και απαιτούν την απελευθέρωση κρατουμένων!
Όσο και να έχει εξελιχθεί ο τρόπος ανεβάσματος μιας όπερας, δεν είναι πολύ σύνηθες να δουλεύει κανείς σε περιβάλλον που παραπέμπει σε ταινία Τζέιμς Μποντ. Ο Δημήτρης Πλατανιάς είχε και αυτή την εμπειρία.
«Δεν τον ενδιέφερε να κάνει έναν ακόμα κλασικό "Ναμπούκο", να μιλήσει για πολιτικές που δεν μας είναι οικείες, αλλά να δείξει μέσα από ένα έργο αιώνων τη σημερινή, ωμή πραγματικότητα. Περισσότερο από ανέβασμα όπερας, αυτός ο Ναμπούκο μοιάζει με ντοκιμαντέρ των ημερών μας ντυμένο με τις μουσικές του Βέρντι. Δεν ήθελε απλώς να διηγηθεί, ήθελε ίσως να προκαλέσει και περισσότερο να αφυπνίσει»
Ο κορυφαίος Έλληνας βαρύτονος βρίσκεται εδώ και μερικές εβδομάδες στη Γερμανία, καθώς τραγουδά τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον «Ναμπούκο» του Βέρντι που σκηνοθετεί στην Κρατική Οπερα του Αμβούργου ο κορυφαίος Ρώσος σκηνοθέτης Κίριλ Σερεμπρένικοφ.
Ναι, ο 50χρονος δημιουργός, πρόσωπο μισητό για τον Βλαντίμιρ Πούτιν και τη ρωσική κυβέρνηση, ο οποίος ζει εδώ και πολλούς μήνες σε κατ' οίκον περιορισμό, σκηνοθέτησε τη νέα παραγωγή του γερμανικού λυρικού κολοσσού από απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων.
Η πρεμιέρα δόθηκε την Κυριακή και στο φινάλε, εν μέσω αποθέωσης, ένα πανό που έγραφε «Free Serebrennikov» ανέμιζε στο Αμβούργο κι έστελνε ένα ακόμα ηχηρό μήνυμα στη Μόσχα.
Σε μια προετοιμασία που θύμιζε αγώνα σκάκι μεταξύ του έγκλειστου σκηνοθέτη και της ρωσικής κυβέρνησης, ο Σερεμπρένικοφ πήρε με μερικές απίθανες κινήσεις την παρτίδα.
Χωρίς τηλέφωνο ή πρόσβαση στο Διαδίκτυο από τον Οκτώβριο του 2017 ‒του επιτρέπεται μόνο η απλή χρήση υπολογιστή‒, ο σκηνοθέτης έγραψε αρχικά όλες του τις οδηγίες για τον «Ναμπούκο» σε ένα USB, το οποίο, με τη βοήθεια του δικηγόρου και της ομάδας συνεργατών του, έφτασε στο Αμβούργο.
O έγκλειστος σκηνοθέτης μέσω Skype κατα τη διάρκεια των προβών
Στην πρώτη συνάντηση των συντελεστών ο βοηθός σκηνοθέτη παρουσίασε το περιεχόμενο του USB προκειμένου να έχουν όλοι σαφή εικόνα των σκηνοθετικών προθέσεων. Κατόπιν, και σε καθημερινή βάση, μια κάμερα κατέγραφε την πορεία των προβών.
Στο τέλος κάθε μέρας οι άνθρωποι της παραγωγής έστελναν το υλικό στον δικηγόρο του Σερεμπρένικοφ κι εκείνος του το παρέδιδε στο διαμέρισμά του στη Μόσχα.
Ο σκηνοθέτης, αφού παρακολουθούσε την πρόβα, κινηματογραφούσε τις παρατηρήσεις και τις αλλαγές που ήθελε να κάνει, επέστρεφε το στικάκι στον δικηγόρο του κι εκείνος το ξανάστελνε στο Αμβούργο!
Παρ' ότι αυτές οι αδιανόητες διαδρομές διήρκεσαν περίπου δύο μήνες (με τον ίδιο τρόπο, λίγους μήνες πριν, είχε σκηνοθετήσει από απόσταση το «Έτσι κάνουν όλες» για την Όπερα της Ζυρίχης), οι προθέσεις του σκηνοθέτη υπήρξαν σαφείς από την πρώτη στιγμή: ο Κίριλ Σερεμπρένικοφ ήθελε να φτιάξει μια σύγχρονη, δυνατή παράσταση, με την οποία θα ξεχνούσαμε όσα ξέραμε για την περίφημη όπερα.
«Δεν τον ενδιέφερε να κάνει έναν ακόμα κλασικό "Ναμπούκο", να μιλήσει για πολιτικές που δεν μας είναι οικείες, αλλά να δείξει μέσα από ένα έργο αιώνων τη σημερινή, ωμή πραγματικότητα. Περισσότερο από ανέβασμα όπερας, αυτός ο Ναμπούκο μοιάζει με ντοκιμαντέρ των ημερών μας ντυμένο με τις μουσικές του Βέρντι. Δεν ήθελε απλώς να διηγηθεί, ήθελε ίσως να προκαλέσει και περισσότερο να αφυπνίσει» μας λέει ο ξεχωριστός Δημήτρης Πλατανιάς.
«Ο δικός του Ναμπούκο είναι ένας σύγχρονος, πανίσχυρος ηγέτης που κρατά την τύχη του πλανήτη στα χέρια του. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να είναι ο Τραμπ ή κάποιος άλλος, πάντως όχι ένας Ευρωπαίος πολιτικός, καθώς οι χαρακτήρες δεν έχουν τόσο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ξεκάθαρες αναφορές».
Αντιθέτως, εξαιρετικά οικείος για το ευρωπαϊκό κοινό είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Σερεμπρένικοφ έθιξε το μεταναστευτικό ζήτημα στον «Ναμπούκο». Για παράδειγμα, το διάσημο χορωδιακό των Εβραίων σκλάβων, το «Va, pensiero» («Πέτα, σκέψη»), που έχει προσδώσει μυθικές διαστάσεις στην τρίτη πράξη της όπερας, το τραγούδησε συγκινητικά η χορωδία του θεάτρου μαζί με αληθινούς πρόσφυγες που από καιρό είχαν επιλεγεί για τη συγκεκριμένη σκηνή.
«Πράγματι, ήταν μια συγκλονιστική στιγμή, όχι μόνο γιατί τα αληθινά πρόσωπα εξυπηρέτησαν την αφήγηση αλλά γιατί έγιναν ένα με τη βασική ιδέα της παράστασης» λέει ο Δ. Πλατανιάς.
Στο Αμβούργο, πάντως, έχει ταξιδέψει ήδη και ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιώργος Κουμεντάκης, οπότε, ποιος ξέρει, ίσως στο μέλλον το στικάκι του Σερεμπρένικοφ να κάνει και τη διαδρομή Αθήνα-Μόσχα...
Ο Κίριλ Σερεμπρένικοφ δεν είναι ένας τυχαίος σκηνοθέτης αλλά ένας διεθνής, ιδιοσυγκρασιακός δημιουργός που ζει για να μετουσιώνει σε τέχνη ό,τι ερεθίζει τις ευαισθησίες του.
Έχει φτιάξει υπέροχες ταινίες, όπως η «Προδοσία» (Φεστιβάλ Βενετίας 2012), ο «Πιστός» ή το έξοχο, μελαγχολικό, πολιτικό και τρομερά υπαινικτικό για την κατάσταση στην πατρίδα του «Καλοκαίρι», και συνηθίζει να απουσιάζει από τις πρεμιέρες των δημιουργιών του.
Στο Φεστιβάλ των Καννών οι ταινίες του προβάλλονται χωρίς αυτόν, κορυφαίοι καλλιτέχνες περιφέρονται στην Ευρώπη φορώντας κονκάρδες με τη φωτογραφία του, πανό υψώνονται με κάθε ευκαιρία, απαιτώντας την απελευθέρωσή του, υπογραφές κορυφαίων προσωπικοτήτων (από την Κέιτ Μπλάνσετ μέχρι τον Ολιβιέ Πι και τον Τόμας Οστερμάγερ) συγκεντρώνονται μήπως και πιεστεί η κυβέρνηση της Ρωσίας.
Πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του ανήσυχου και πρωτοποριακού θεατρικού οργανισμού Gogol Center της Μόσχας, ο 50χρονος Κίριλ Σερεμπρένικοφ μίλησε πολύ και με πολύ μεγάλη τόλμη για θέματα που δοκιμάζουν τον συντηρητισμό των Ρώσων, έβγαλε γλώσσα και κατήγγειλε επανειλημμένα την πολιτική Πούτιν, εξέφρασε με κάθε ευκαιρία την υποστήριξή του στην LGBT κοινότητα και σε όσους φιμώνονται από τις κυβερνητικές τακτικές, επέκρινε την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, προκάλεσε σάλο και λογοκρίθηκε για μια παράσταση-αφιέρωμα στον Ρούντολφ Νουρέγιεφ επειδή έθιγε την ομοφυλοφιλία του και πλήρωσε τον πανκ λυρισμό του πολύ ακριβά.
Οι συνήγοροί του υποστηρίζουν πως, καθώς δεν υπήρχε τρόπος να φιμωθεί, τιμωρήθηκε για οικονομική απάτη. Η ρωσική κυβέρνηση, από την άλλη, τον κατηγορεί για διαφθορά και κατάχρηση κρατικών κονδυλίων ύψους 1,2 εκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ 2011 και 2014, τον κρατά εδώ και μήνες σε κατ' οίκον περιορισμό και τον σέρνει σε ατελείωτες δίκες.
Τι κάνει εκείνος; Εμφανίζεται στις δικαστικές αίθουσες φορώντας μπλουζάκια με προκλητικές ερωτήσεις του Νικολάι Γκόγκολ, με λέξεις που παραπέμπουν στις «Mικρές Τραγωδίες» του Πούσκιν ή στον «Φάουστ», με στίχους της Αχμάτοβα, και τους ψιθυρίζει φράσεις από το «Va, pensiero» που λένε πως κανείς δεν μπορεί να αιχμαλωτίσει τη σκέψη.
Πόσο μάλλον τη θέληση και την τέχνη...
σχόλια