1837: Ο Γκέοργκ Μπύχνερ πεθαίνει αφήνοντας τέσσερα δυσανάγνωστα χειρόγραφα που κανείς δεν γνωρίζει την ύπαρξή τους για πάνω από 40 χρόνια.
1879: Τα χειρόγραφα υποβάλλονται σε χημική επεξεργασία, «συγκολλούνται» αυθαίρετα και εκδίδονται για πρώτη φορά.
1913: Το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο θέατρο. Από τότε και μέχρι σήμερα πλήθος σημαντικών καλλιτεχνών (Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, Βέρνερ Χέρτζογκ, Ρ. Φόρμαν, Ρόμπερτ Γουίλσον, Ουίλλιαμ Κέντριτζ, Νιλ ΛαΜπιουτ) προσπαθούν να λύσουν τον γρίφο του «Βόυτσεκ».
Το έργο-σταθμός του γερμανικού θεάτρου που, αν και γράφτηκε το 1836, επηρέασε το θεατρικό τοπίο του εικοστού αιώνα όσο λίγα, ανεβαίνει για πρώτη φορά στο ΚΘΒΕ σε νέα μετάφραση του Αντώνη Γαλέου, σκηνοθεσία του Σταύρου Τσακίρη, σκηνικά-κοστούμια του εικαστικού Αλέξανδρου Ψυχούλη, μουσική του Μίνου Μάτσα και δραματολογία της Λουίζας Αρκουμανέα.
Αυτή είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως που παρουσιάζεται σε ενιαία παράσταση ολόκληρο το αυθεντικό κείμενο του «Βόυτσεκ», δηλαδή και τα τέσσερα χειρόγραφα σχεδιάσματα του Μπύχνερ.
Μιλήσαμε με τον Αλέξανδρο Ψυχούλη για τα σκηνικά και τα διαδραστικά flash animation που δημιούργησε ειδικά για τον Βόυτσεκ, για την σύγχρονη τέχνη αλλά και για την ομορφιά...
-Αλήθεια, ποια θα λέγατε πως είναι η βασική διαφορά στο πώς προσεγγίζετε μια εικαστική και μια θεατρική εγκατάσταση;
Η βασικότερη διαφορά είναι πως στο θέατρο όλα εκτυλίσσονται σε έναν δεδομένο χρόνο και χώρο και βιώνονται ταυτόχρονα από ένα σύνολο θεατών που συνήθως βρίσκονται σε απόσταση από το υλικό. Για να το πω πιο απλά μια «θεατρική εγκατάσταση» που χρησιμοποιείται από τους ηθοποιούς για να αφηγηθούν κάτι, θα βιωθεί από τον θεατή συλλογικά και μοναχικά ταυτόχρονα, από μια και μόνο οπτική γωνία και σε καθιστή θέση. Αυτό είναι ήδη αρκετό για να αλλάξω εντελώς τον τρόπο για τις εγκαταστάσεις που συνήθως κάνω σ' ένα μουσείο ή μια γκαλερί.
-Μιλήστε μου λίγο για τη δημιουργία των σκηνικών της παράστασης. Τι σας ενέπνευσε;
Το υλικό μέρος του σκηνικού είναι μια απλή λειτουργική μηχανή, φτιαγμένη για να φιλοξενήσει διαδραστικές προβολές ενώ ταυτόχρονα συγκαλύπτει μέρη της σκηνής αποκαλύπτοντας άλλα σε πολύ γρήγορο χρόνο. Είναι ένας εντελώς ουδέτερος χώρος που λειτουργεί σαν μεγεθυντής των αισθήσεων που γεννιούνται από τις ερμηνείες των ηθοποιών. Τα σκηνικά λοιπόν είναι φτιαγμένα για να φιλοξενούν διαδραστικά flash animation, που άλλοτε παίζουν τον ρόλο του φωτισμού κι άλλοτε δημιουργούν ήρωες που αλληλεπιδρούν με τον ηθοποιό.
-Και τα κοστούμια;
Τα κοστούμια φτιάχνουν χαρακτήρες που δεν μπορείς εύκολα να τους εντάξεις κάπου συγκεκριμένα χρονικά. Για παράδειγμα υπάρχουν κοστούμια που έχουν βασιστεί σε στολές του πρωσικού στρατού ταυτόχρονα μ' ένα μεσαιωνικό φόρεμα που σχεδίασε η δωδεκάχρονη κόρη μου μετά από συζητήσεις που κάναμε για το έργο.
-Πώς βιώνετε εσείς το έργο και την παράσταση;
Ο Βόυτσεκ του Μπύχνερ, είναι ένα δύσκολο κείμενο, ή καλύτερα ένα άθροισμα ημιτελών αποσπασμάτων που χρειάζονται αποκρυπτογράφηση. Η μεγάλη του γοητεία ωστόσο είναι αυτή η αποσπασματικότητά του, τα κενά του, τα σκοτάδια του κειμένου και των χαρακτήρων που σε προκαλούν να τα συμπληρώσεις ερμηνευτικά. Συχνά έχω την αίσθηση πως αυτό το κείμενο είναι «κλειστές πόρτες σε έναν γιγάντιο συμπαγή τοίχο». Ανοίγεις μια πόρτα και συναντάς ένα απόσπασμα ζωής τόσο πειστικό που σε κάνει αυτόματα να φαντάζεσαι το πριν και το μετά. Αυτό είναι χαρακτηριστικό των καλών συγγραφέων. Η οξυδέρκεια της παρατήρησης που κατορθώνει να σε τραβάει μέσα σε μια κατάσταση για την οποία πριν δεν γνώριζες τίποτα, ή απλώς νόμιζες ότι γνώριζες κάτι.
-Έχετε αγωνία πριν από μια θεατρική πρεμιέρα για το πώς θα εισπράξει ο κόσμος το έργο σας; Και πώς διαφέρουν τα συναισθήματά σας με αυτά που έχετε πριν τα εγκαίνια μιας έκθεσης;
Γενικώς δεν έχω τέτοιου είδους αγωνίες. Στις θεατρικές παραστάσεις όμως υπάρχει το άγχος της προετοιμασίας και της οργανικής συνεργασίας των όσων κάνεις με αυτά των υπολοίπων συντελεστών της παράστασης. Είναι μια συλλογική δουλειά που απαιτεί να παραμερίζεις τους εγωισμούς σου και να σκοτώνεις την βεβαιότητα της αυτάρκειά σου. Σε αντίθεση με το ό,τι είναι απαραίτητο σε ένα εικαστικό έργο, στο θέατρο κανένα συνθετικό του κομμάτι δεν πρέπει να είναι αυτάρκες.
Δεν είμαι περήφανος για κανένα έργο μου. Δεν νομίζω πως έχω κάνει ποτέ κάτι που έχει τελειώσει. Όλα βρίσκονται σε μια διαρκή εξέλιξη.
-Ποια είναι η γνώμη σας για την ελληνική σύγχρονη τέχνη και τη σχέση της με όσα ζούμε αυτήν την περίοδο;
Γίνονται πράγματα σπουδαία ή ασήμαντα όπως κάθε άλλη περίοδο. Η διαφορά σήμερα είναι πως η διεθνής σκηνή ρίχνει λοξά βλέμματα προς εμάς λόγω της δημοσιότητας που έχει πάρει η Ελληνική κρίση κι αυτή η ματιά αποκαλύπτει ένα χρόνιο πρόβλημα: η ελληνική εικαστική σκηνή είναι κατά κανόνα απογοητευτικά εσωστρεφής ή υπερβολικά μιμητική. Φαντάζομαι ότι πάντα επιπλέουν οι εξαιρέσεις.
-Απ' όλα τα έργα τέχνης που έχετε κάνει, για ποιο θα λέγατε πως είστε πιο περήφανος;
Δεν είμαι περήφανος για κανένα έργο μου. Δεν νομίζω πως έχω κάνει ποτέ κάτι που έχει τελειώσει. Όλα βρίσκονται σε μια διαρκή εξέλιξη.
-Τι είναι για σας η ομορφιά;
Τελευταία, όλο και πιο συχνά, όταν συναναστρέφομαι ανθρώπους που είναι συμφιλιωμένοι με τις ατέλειές τους, νομίζω πως βρίσκω επάνω τους την απάντηση σ' αυτή την ερώτηση.
σχόλια