Τρόμος και βία χωρίς τέλος στο Μεξικό: 8493 δολοφονίες έγιναν μόλις στο πρώτο τρίμηνο του 2020 (πάρα την πανδημία), 94 ανά μέρα, 4 ανά ώρα. Στην κεντρική μεξικανική πόλη Irapuato -τέταρτη πιο επικίνδυνη πόλη στον κόσμο- ένοπλοι εισέβαλλαν την πρώτη Ιουλίου σε κέντρο αποτοξίνωσης και εκτέλεσαν εν ψυχρώ 27 άντρες. Και τώρα, μετά από έξι χρόνια, ίσως μία ανακάλυψη ρίξει επί τέλους κάποιο φως στην υπόθεση της απαγωγής των 43 φοιτητών που αγνοούνται μέχρι σήμερα. Στις 7 Ιουλίου, οι αρχές δήλωσαν πως ταυτοποιήθηκαν τα οστά ενός από τους 43 νέους. Πρόκειται για τον φοιτητή Christian Alfonso Rodriguez. Ο δήμαρχος της πόλης Iguala είχε κατηγορηθεί ως οργανωτής της απαγωγής.
"Μαύροι 'Ηλιοι", μία κατάδυση στη μεξικανική βία
Les lucioles du doc
12.01.2020
*
Με το ντοκιμαντέρ Soleils noirs, ο Julien Elie απεικονίζει μία μεξικανική κοινωνία έρμαια μιας ακραίας και πανταχού παρούσας βίας. Μέσα από ένα ταξίδι σε διάφορες πολιτείες του Μεξικού, ο σκηνοθέτης συνομιλεί με οικογένειες απαχθέντων ή δολοφονημένων, με δημοσιογράφους και δικηγόρους, μέλη ενώσεων που αγωνίζονται για να βρουν τους αγνοούμενους. Η ταινία, η οποία είναι ιδιαίτερα περιεκτική, επισημαίνει τις αιτίες και τους μηχανισμούς ενός πραγματικού συστήματος τρόμου.
Το Soleils noirs δείχνει τις καταστροφικές συνέπειες αυτής της βίας για τις οικογένειες των θυμάτων. Οι εικόνες και οι ιστορίες μαρτυρούν ένα αδύνατο πένθος: η βαρβαρότητα της μεθόδου ορισμένων δολοφονιών είναι αδιανόητη, ειδικά επειδή φαίνεται γενικά χωρίς λόγο και διαπράττεται από ενόχους που είναι αδύνατο να εντοπιστούν. Μερικοί συγγενείς ζουν με την πεποίθηση ότι οι εξαφανισμένοι είναι ακόμα ζωντανοί, ότι τους κρατούν και τους εκμεταλλεύονται, και βρίσκονται ενάντια στη θέλησή τους στην υπηρεσία των καρτέλ ναρκωτικών.
"Μέχρι να σε θάψω, θα σε ψάχνω"
Ο σκηνοθέτης δείχνει τον αγώνα των οικογενειών για να βρουν τους δικούς τους εξαφανισμένους ή τους εκατοντάδες άλλους που επίσης αναζητούνται. Η απουσία και ο εξαντλητικός αγώνας καταλαμβάνουν όλο το χώρο, την ενέργεια, το χρόνο: να πηγαίνεις από λεωφορείο σε λεωφορείο για να μοιράζεις φωτογραφίες της κόρης σου, να σε καλούν στην υπηρεσία ταυτοποίησης μόλις βρεθεί ένα νέο πτώμα, να περνάς μέρες ολόκληρες αναρτώντας ειδοποιήσεις αναζήτησης ή ψάχνοντας οστά σε παράνομα νεκροταφεία.
Ωστόσο, οι ιστορίες τρόμου, πόνου, φόβου και οι ασπρόμαυρες εικόνες ερημικών και θλιβερών τοπίων εναλλάσσονται με σκηνές της καθημερινής ζωής, όπως αυτά τα παιδιά που παίζουν ποδόσφαιρο στους πρόποδες ενός λόφου, εκεί όπου ένοπλες ομάδες ξεφορτώνονται τα πτώματα. Δείχνοντας μία ζωντανή πλατεία στο κέντρο της πόλης, ένας δημοσιογράφος εξηγεί στον σκηνοθέτη: εδώ εξαφανίζονται πολλές νέες γυναίκες. Η παράξενη αυτή αντίθεση μας θέτει αντιμέτωπους με τούτο το παράδοξο: για τη μεξικανική κοινωνία, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να συνεχίζει να ζει στην καρδιά του σκότους.
Διαχείρηση του τρόμου, διαχείρηση της βίας
Το Soleils noirs καταγράφει μία κοινωνία όπου ο τρόμος είναι παντού, όπου η βία έχει αλλάξει πλέον κλίμακα, κι έχει γίνει συστημική. Οι πιο ευάλωτοι - γυναίκες, μετανάστες, λαϊκές τάξεις, εργατικές ή αγροτικές - είναι ιδανικοί στόχοι μιας βίας χρήσιμης στο κράτος και στο οργανωμένο έγκλημα. Αυτοί οι άνδρες και οι γυναίκες που αγωνίζονται για να λάμψει η αλήθεια ενοχλούν τις αρχές, οι οποίες όχι μόνο δεν τους προστατεύουν, αλλά τους εκφοβίζουν και τους απειλούν. Όσο για εκείνους που προειδοποιούν ή προσπαθούν να αναδιαρθρώσουν τις κοινότητες (δημοσιογράφοι, δικηγόροι, ιερείς), υποβάλλονται κι αυτοί στην ίδια μοίρα. Πολλοί δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν, οι δικηγόροι που υπερασπίζονται οικογένειες απειλούνται και ζουν υπό προστασία, οι αγωνιστές ζουν στην παρανομία, αλλάζοντας τακτικά κατοικία και αριθμό τηλεφώνου.
Οι πολίτες έρχονται αντιμέτωποι με ένα διεφθαρμένο κράτος συνένοχο των αποτρόπαιων πράξεων των καρτέλ. Δεν πρόκειται μόνο για μία απλή ανικανότητα επίλυσης αυτών των υποθέσων, οι αρχές εκτρέπουν τις έρευνες προστατεύοντας τους ενόχους. Μερικές φορές, δημόσιοι υπάλληλοι εμπλέκονται άμεσα σε υποθέσεις εμπορίας γυναικών, απειλών ενάντια στον Τύπο ή δολοφονιών.
Χωρίς ελπίδα ή εμπιστοσύνη στους θεσμούς, οι οικογένειες των θυμάτων δεν έχουν άλλη λύση από το να αντικαταστήσουν το κράτος διενεργώντας τη δική τους έρευνα. Αυτό εξηγεί και τον χαρακτήρα ενός Mario Vergara που έμαθε απ' έξω το Σύνταγμα για να γνωρίζει τα δικαιώματα που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν να βρει τον αδερφό του. "Ψάχνοντας για τα παιδιά τους, πολλές μητέρες σκοτώθηκαν. Πολλοί πατέρες δολοφονήθηκαν. Κινούμαστε μέσα σε μια περιοχή αδίστακτων ανθρώπων. Μία περιοχή δολοφόνων. Αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να την διαβούμε."
Το μοντέλο της Ciudad Juarez
Το Soleils noirs είναι μια φιλόδοξη και πυκνή ταινία. Σαν μια μακρά κραυγή που αναδύεται από τη σιωπή, δίνει τον λόγο σε πολλούς ανθρώπους που φωνάζουν για βοήθεια, αλλά κανείς δεν τους ακούει. Το ντοκιμαντέρ θέλει επίσης να καταπολεμήσει τον παραλογισμό της βίας και της τρομοκρατίας, προσπαθώντας να απαντήσει στο "γιατί" αυτής της "κρίσης που σκόπιμα επιβάλλεται". Γι' αυτό, εκτός από τα λόγια των οικογενειών που, με τον δικό τους τρόπο και ακτιβισμό έχουν αποκτήσει ειδική γνώση, ο Julien Elie απευθύνεται και σε δημοσιογράφους, δικηγόρους, χρησιμοποιώντας παράλληλα μερικές εικόνες και αρχεία ηχογραφήσεων.
Μοιρασμένη σε κεφάλαια, η ταινία υφαίνει έναν μεγάλο καμβά που είναι ταυτόχρονα γεωγραφικός, χρονικός και θεματικός. Συνδέει τη στρατιωτική ιστορία του Μεξικού, το εμπόριο ναρκωτικών, το κράτος, τους αγώνες των αγροτών, την οικονομική διάσταση και την μεταναστευτική πολιτική, αναζητώντας τις ρίζες του κακού ως τις γειτονικές Ηνωμένες Πολιτείες. Κατανοούμε έτσι ότι η μαζική και συστηματική βία είναι ένα εργαλείο για τον έλεγχο των πληθυσμών.
Πηγαίνοντας από πόλη σε πόλη - κάθε κεφάλαιο και μία πόλη - η ταινία-έρευνα απεικονίζει τέλεια την άποψη ενός από τα πρόσωπα που εμφανίζονται: το κλίμα τρομοκρατίας που επιβλήθηκε στην Ciudad Juarez χρησίμευσε σαν τεστ για ένα μοντέλο βίας που σταδιακά εξήχθη σε άλλες πόλεις του Μεξικού κι έπειτα αλλού στη Λατινική Αμερική. Χρειάζονταν πράγματι 2,5 ώρες για να εξερευνήσουμε την πολυπλοκότητα της βίας στη χώρα, τις πολλαπλές αιτίες και τις διαφορετικές μορφές της. Αν αυτά τα στοιχεία απάντησης στο "γιατί" μας επιτρέπουν να πάρουμε λίγη απόσταση από τον τρόμο, δεν σημαίνει πως τελειώνει η ταινία χωρίς να μας έχει μεταδώσει ένα αίσθημα τρόμου που μας κόβει την ανάσα.
Les Lucioles du Doc
Γαλλικός σύλλογος που προωθεί με διάφορες πρωτοβουλίες το ντοκιμαντέρ. Δημοσιεύει κριτικές στο σάιτ του περιοδικού Basta !
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ τα πορτρέτα των 43 φοιτητών φιλοτεχνημένα από 200 καλλιτέχνες:
