Dune
Η άμμος και η αυτοκρατορία
Nicolas Melan
Le Monde Diplomatique, 02.2021
Το 1957, ο Φρανκ Χέρμπερτ μετακομίζει στο Όρεγκον. Αρχίζει να γράφει εκεί ένα άρθρο σχετικά με ένα πρόγραμμα του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ που αφορούσε τους τρόπους αντιμετώπισης της επέκτασης των αμμόλοφων στην περιοχή, καθώς αυτοί μπορούσαν να φτάσουν σε ύψος τα 150 μέτρα και να απειλήσουν δρόμους και σπίτια. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας επινοεί, κάπου στο μακρινό μέλλον, τον Arrakis, έναν πλανήτη καλυμμένο με άμμο γνωστό και ως "Dune". Το άρθρο δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, αλλά θα κυοφορήσει ένα ολόκληρο μυθιστόρημα [κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 2008 από τις εκδόσεις Anubis -σ.σ.].
Ο Paul, κληρονόμος του οίκου των Ατρειδών, ταξιδεύει στο Arrakis, το οποίο βρίσκεται στο επίκεντρο πολιτικών και οικονομικών διαμάχων, καθώς έχει την ιδιαιτερότητα να παράγει το Spice - την ουσία εκείνη, μοναδική στο σύμπαν, που παρατείνει τη ζωή όσων την καταναλώνουν. Ο πατέρας του Paul, ο Δούκας Leto, ο οποίος πρέπει να διαχειρίζεται τον πλανήτη για λογαριασμό του αυτοκράτορα Padishah Shaddam IV, προδίδεται από τον τελευταίο και δολοφονείται. Ο Paul διαφεύγει και βρίσκει καταφύγιο στους Fremen, έναν λαό της άμμου, σχεδόν αυτόχθονο, του Arrakis. Θα γίνει ο Muad'Dib, ο ηγέτης και ο μεσσίας τους, και θα οργανώσει την εξέγερση στον πλανήτη, τον οποίο εδώ και καιρό εκμεταλλεύεται και υποδουλώνει μια ξένη αυτοκρατορική δύναμη.
Το Dune δημοσιεύτηκε το 1965 στις Ηνωμένες Πολιτείες και έγινε καλτ στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Το 1984, ο Ντέιβιντ Λιντς το μετέφερε στην οθόνη. Σήμερα, επανέρχεται στην επικαιρότητα και προκαλεί νέο ενδιαφέρον, όπως το μαρτυρά και η επικείμενη κυκλοφορία μιας νέας ταινίας από τον Καναδό Denis Villeneuve. "Όλοι οι σύγχρονοι φόβοι φαίνεται να είχαν ήδη προβληματίσει τον μυθιστοριογράφο: η εξάντληση των φυσικών πόρων και οι συνέπειες της λεηλασίας της φύσης από την ανθρωπότητα, η ιδεολογική εργαλειοποίηση της θρησκείας και ο μηδενιστικός πειρασμός μιας φανατικής και τυφλής βίας", σχολιάζει ο σεναριογράφος και φιλόσοφος Sam Azulys σε μια συλλογή που συντονίζει ο Roland Lehoucq.
Ο Χέρμπερτ θεωρεί ότι "η ύψιστη λειτουργία της οικολογίας είναι η κατανόηση των συνεπειών". Η φράση αυτή προφέρεται από τους Fremen, έναν λαό που ζει αρμονικά με το εχθρικό οικοσύστημα του έρημου πλανήτη - σε αντίθεση με τους εκπροσώπους της Αυτοκρατορίας, οι οποίοι λεηλατούν τους πόρους του. "Στο Arrakis, η επιβίωση των ειδών εξαρτάται από το υγρό νερό - τόσο πολύτιμο που οι Fremen το ανακτούν από τους ίδιους τους νεκρούς τους", επισημαίνει στο ίδιο βιβλίο ο παλαιοντολόγος Jean-Sébastien Steyer. Για τον ίδιο, ο συγγραφέας "γνωρίζει ότι η μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ατόμων μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα την εξέλιξη ενός οικοσυστήματος. Σε αυτό, θυμίζει τους φυσιοδίφες του 18ου και του 19ου αιώνα (...), οι οποίοι εντόπιζαν κι αυτοί σχέσεις μεταξύ περιβάλλοντος και οργανισμού". Ακόμη καλύτερα, "ο πλανήτης Dune, που κάποτε ήταν γεμάτος νερό και ζωή (...), είναι επομένως μια αλληγορία του λιβαδιού του Δαρβίνου, του οποίου το φυσικό οικοσύστημα διαταράσσεται από τον άνθρωπο". Αλλά οι Fremen κατάφεραν να βρουν εκεί τη σωστή τους θέση.
Ο χαρακτήρας του Paul δίνει σάρκα και οστά στη μορφή του πολιτικού όσο και μυστικιστικού ηγέτη. Όπως σημειώνει ο Nicolas Allard, "η λατρεία που θα δημιουργήσουν οι Fremen γύρω από το πρόσωπό του θα έχει βλαβερές πολεμικές συνέπειες για ολόκληρο τον γαλαξία. Μια πραγματική θρησκευτική σταυροφορία θα διεξαχθεί στο όνομά του (3). Ο μυθιστοριογράφος θολώνει τις γραμμές- η θρησκευτική αλλοτρίωση μπορεί να υπονομεύσει μια δικαιολογημένη εξέγερση και η προσωπολατρεία μπορεί να μετατρέψει τον καλύτερο άνθρωπο σε τύραννο. Και ο Allard προσθέτει: "Ο Φρανκ Χέρμπερτ ήλπιζε να ενθαρρύνει τους αναγνώστες του να δείξουν μεγαλύτερη δυσπιστία απέναντι στον πολιτικό λόγο. Ήλπιζε, απευθυνόμενος σε ένα σχετικά νεανικό αναγνωστικό κοινό, να επηρεάσει τους μεγάλους ηγέτες του αύριο". Μπορεί να μην τα κατάφερε, αλλά βοήθησε στην ευαισθητοποίηση πολλών αναγνωστών...
