Jacques Rancière
Επτά κανόνες για την καλύτερη διάδοση των ρατσιστικών ιδεών στη Γαλλία
'Ενα κείμενο του 1997 του γάλλου φιλοσόφου, πρόσφατα αναδημοσιευμένο από την εφημερίδα Le Monde, που διατηρεί όλη του τη σημασία και την επικαιρότητα καθώς οι επόμενες γαλλικές προεδρικές εκλογές ενδέχεται να κριθούν ανάμεσα σε έναν ρατσιστή (ή ρατσίστρια) και έναν ακόμη πιο ακραίο ρατσιστή.
Η διάδοση των ρατσιστικών ιδεών στη Γαλλία φαίνεται να αποτελεί σήμερα εθνική προτεραιότητα. Οι ρατσιστές το επιδιώκουν, είναι το λιγότερο που μπορούν να κάνουν. Όμως οι προσπάθειες των προπαγανδιστών μιας ιδέας έχουν τα όριά τους, σε μια εποχή που οι ιδέες προκαλούν δυσπιστία, και συχνά χρειάζονται τη βοήθεια των αντιπάλων τους για να τα ξεπεράσουν. Αυτή είναι η αξιοσημείωτη πτυχή της γαλλικής κατάστασης: τα τελευταία χρόνια, οι πολιτικοί, οι δημοσιογράφοι και οι ειδικοί όλων των ειδών έχουν καταφέρει να βρουν αρκετά αποτελεσματικούς τρόπους για να υπηρετήσει ο αντιρατσισμός τους μια πιο έντονη προπαγάνδιση των ρατσιστικών ιδεών. Γι' αυτό και όλοι οι κανόνες που περιγράφονται εδώ χρησιμοποιούνται ήδη, συχνά όμως με εμπειρικό και άναρχο τρόπο, χωρίς σαφή επίγνωση της απήχησής τους. Ως εκ τούτου, για να εξασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητά τους, μας φάνηκε σκόπιμο να παρουσιαστούν στους δυνητικούς χρήστες τους με μια σαφή και συστηματική μορφή.
Κανόνας 1. - Εντοπίστε ρατσιστικές δηλώσεις σε καθημερινή βάση και προσδώστε τους τη μέγιστη δυνατή δημοσιότητα. Να τις σχολιάζετε εκτενώς και να ζητάτε διαρκώς από τους περαστικούς και τους ισχυρούς του κόσμου να εκφράζονται σχετικώς. Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι ένας ρατσιστής ηγέτης, απευθυνόμενος στους οπαδούς του, διατείνεται ότι υπάρχουν πολλοί τραγουδιστές με σκούρα επιδερμίδα και πολλά ονόματα που ακούγονται ξενικά στη γαλλική ποδοσφαιρική ομάδα. Θα μπορούσατε να σκεφτείτε ότι αυτή η πληροφορία δεν συνιστά κάποια φοβερή είδηση και ότι είναι σύνηθες για έναν ρατσιστή όταν μιλάει με ρατσιστές να ξεστομίζει ρατσιστικές κουβέντες. Μια τέτοια στάση θα είχε δύο ατυχείς συνέπειες: κατά πρώτον, θα παραλείπατε να δείχνατε πόσο μόνιμα επαγρυπνείτε απέναντι στην εξάπλωση των ρατσιστικών ιδεών· κατά δεύτερον, οι ίδιες αυτές οι ιδέες θα διαδίδονταν λιγότερο. Το σημαντικό είναι να συζητούνται πάντα, να θέτουν το μόνιμο πλαίσιο για το τι βλέπουμε και ακούμε. Μια ιδεολογία δεν είναι πρωτίστως θέσεις, αλλά λογικές αποδείξεις. Δεν είναι ανάγκη να συμφωνούμε με τις ιδέες των ρατσιστών.
Αρκεί να βλέπουμε διαρκώς αυτό που μας αναγκάζουν να βλέπουμε, να μιλάμε διαρκώς γι' αυτό για το οποίο μιλούν, και απορρίπτοντας τις "ιδέες" τους να αποδεχόμαστε το δεδομένο που μας επιβάλλουν.
Κανόνας 2. - Μην παραλείπετε ποτέ να συνοδεύετε κάθε μια από τις αναφορές αυτές με την πιο έντονη αγανάκτησή σας. Αυτός ο κανόνας είναι πολύ σημαντικό να κατανοηθεί. Πρώτον, οι ρατσιστικές ιδέες πρέπει να θεωρούνται δεδομένες χάρη στη συνεχή διάδοσή τους· δεύτερον, πρέπει να καταγγέλλονται συνεχώς για να διατηρούν συγχρόνως τη δύναμη του σκανδάλου και της έλξης τους· τρίτον, η ίδια αυτή η καταγγελία πρέπει να εμφανίζεται ως δαιμονοποίηση, ώστε να μέμφονται οι ρατσιστές επειδή λένε αυτό που είναι ωστόσο τετριμμένο κι αυτονόητο. Ας πάρουμε πάλι το παράδειγμά μας: θα μπορούσατε να θεωρήσετε ασήμαντη την ανάγκη του κ. Λεπέν να επισημαίνει αυτό που όλοι μπορούν να δουν με γυμνό μάτι, ότι ο τερματοφύλακας της γαλλικής εθνικής ομάδας έχει μαύρο δέρμα. Θα χάνατε έτσι το ουσιαστικό αποτέλεσμα: να αποδεικνύεται ότι το έγκλημα που διαπράττουν οι ρατσιστές είναι να λένε κάτι που ο καθένας μπορεί να δει με γυμνό μάτι.
Κανόνας 3. - Επαναλάβετε με κάθε ευκαιρία: υπάρχει ένα πρόβλημα μεταναστών που πρέπει να λυθεί αν θέλουμε να ανακόψουμε τον ρατσισμό. Οι ρατσιστές δεν σας ζητούν κάτι περισσότερο: να αναγνωρίζετε ότι το πρόβλημά τους είναι όντως ένα πρόβλημα και μάλιστα "το" πρόβλημα. Υπάρχουν πράγματι πολλά προβλήματα με ανθρώπους που έχουν διαφορετικό χρώμα δέρματος και προέρχονται από τις πρώην γαλλικές αποικίες. Αλλά όλα αυτά δεν δημιουργούν πρόβλημα μεταναστών, για τον απλούστατο λόγο ότι ο "μετανάστης" είναι μια ασαφής έννοια που καλύπτει ετερογενείς κατηγορίες, όπου χωρούν πολλοί Γάλλοι που γεννήθηκαν στη Γαλλία από Γάλλους γονείς. Το να ζητάμε να λυθεί το "πρόβλημα των μεταναστών" με νομικά και πολιτικά μέτρα είναι κάτι απολύτως αδύνατο. Όμως, με αυτόν τον τρόπο, πρώτον, δίνουμε υπόσταση στην απροσδιόριστη μορφή του ανεπιθύμητου, δεύτερον, αποδεικνύουμει ότι είμαστε ανίκανοι να κάνουμε κάτι ενάντια σ' αυτόν τον ανεπιθύμητο και ότι μόνο οι ρατσιστές προτείνουν λύσεις.
Κανόνας 4. - Επιμείνετε στην ιδέα ότι ο ίδιος ο ρατσισμός έχει αντικειμενική βάση, ότι είναι αποτέλεσμα της κρίσης και της ανεργίας και ότι μπορεί να εξαλειφθεί μόνο με την κατάργησή τους. Έτσι του παρέχετε μια επιστημονική νομιμοποίηση. Και εφόσον η ανεργία αποτελεί πλέον δομική προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία των οικονομιών μας, το συμπέρασμα προκύπτει από μόνο του: αν η "ριζική" αιτία του ρατσισμού δεν μπορεί να εξαλειφθεί, το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να καταργηθεί η περιστασιακή αιτία του, στέλνοντας τους μετανάστες πίσω στα σπίτια τους μέσω νηφάλιων και αντικειμενικών ρατσιστικών νόμων. Αν ένας επιφανειακός νους αντιτείνει ότι διάφορες χώρες με παρόμοια ποσοστά ανεργίας δεν έχουν ρατσιστικά ξεσπάσματα όπως εδώ, ζητήστε του να βρει τι θα μπορούσε ενδεχομένως να διαφοροποιεί αυτές τις χώρες από τη δική μας. Η απάντηση είναι προφανής: ο λόγος είναι ότι δεν έχουν όπως εμείς πάρα πολλούς μετανάστες.
Κανόνας 5. - Λάβετε επίσης υπόψη ότι ο ρατσισμός εκδηλώνεται στα κοινωνικά στρώματα που τα καθιστά ευάλωτα ο οικονομικός εκσυγχρονισμός, σ' αυτούς που η πρόοδος αφήνει πίσω, στους "μικρούς Λευκούς", κ.λπ. Αυτός ο κανόνας συμπληρώνει τον προηγούμενο. Έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα να δείχνει ότι οι αντιρατσιστές για να στιγματίσουν τους "οπισθοδρομικούς" ρατσιστές έχουν τα ίδια αντανακλαστικά μ' αυτούς, σε σχέση με τις "κατώτερες φυλές", και έτσι δικαιολογεί τη διπλή περιφρόνηση των "οπισθοδρομικών" για τις κατώτερες φυλές και για τους αντιρατσιστές των καλών συνοικιών που έχουν την αξίωση να τους κάνουν μάθημα.
Κανόνας 6. - Ζητήστε τη συναίνεση όλων των υπεύθυνων πολιτικών κατά του ρατσιστικού λόγου. Καλέστε συνεχώς τους κυβερνώντες να τηρούν απόλυτα αποστάσεις από έναν τέτοιο λόγο. Είναι σημαντικό οι πολιτικοί αυτοί να αποκτήσουν πιστοποιητικό αντιρατσισμού, ώστε να μπορούν να εφαρμόζουν με αποφασιστικότητα και, αν χρειαστεί, να βελτιώνουν τους ρατσιστικούς νόμους, οι οποίοι, φυσικά, έχουν σχεδιαστεί για να ανακόψουν τον ρατσισμό. Είναι επίσης σημαντικό να εμφανίζεται η ρατσιστική ακροδεξιά ως η μόνη συνεπής δύναμη που τολμά να πει δυνατά αυτά που σκέφτονται οι άλλοι ή να προτείνει ξεκάθαρα αυτά που οι άλλοι κάνουν επονείδιστα. Τέλος, είναι σημαντικό να φανεί, γι' αυτό το λόγο και μόνο, ως θύμα της συνωμοσίας όλων όσοι βρίσκονται στην εξουσία.
Κανόνας 7. - Ζητήστε νέους αντιρατσιστικούς νόμους που θα επιτρέπουν να τιμωρείται η ίδια η πρόθεση της υποκίνησης του ρατσισμού, ένα εκλογικό σύστημα που θα εμποδίζει την ακροδεξιά να πάρει έδρες στο κοινοβούλιο και κάθε παρόμοιο μέτρο. Πρώτον, οι κατασταλτικοί νόμοι μπορούν πάντα να ξαναχρησιμοποιηθούν. Δεύτερον, θα αποδείξετε ότι η δημοκρατική νομιμότητά σας προσαρμόζεται ανάλογα με τις προσήκουσες περιστάσεις. Τέλος, θα κατοχυρώσετε στους ρατσιστές το ρόλο του μάρτυρα της αλήθειας, εφόσον καταπιέζονται για τις απόψεις τους από ανθρώπους που φτιάχνουν νόμους όπως τους βολεύουν.
Με δυό λόγια, το θέμα είναι να συμβάλουμε στη διάδοση του ρατσισμού με τρεις τρόπους: κάνοντας την κοσμοθεωρία του όσο το δυνατόν ευρύτερα γνωστή, προσφέροντάς του τις δάφνες του μαρτυρίου, δείχνοντας ότι μόνο ο καθαρός ρατσισμός μπορεί να μας σώσει από τον βρώμικο ρατσισμό. Το τριπλό αυτό έργο εκτελείται ήδη με αξιοσημείωτη επιτυχία. Αλλά, με λίγη μέθοδο, μπορούμε πάντα να πετύχουμε κάτι καλύτερο.
Jacques Rancière
Le Monde, 21.03.1997 (Horizons-Débats).
Ο Ζακ Ρανσιέρ (γαλλ. Jacques Rancière), γεννημένος το 1940 στην Αλγερία, είναι Γάλλος φιλόσοφος και ομότιμος καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού (St. Denis).
