Αντίθετα από την άλλη εθνική επέτειο (την οποία φέτος γιορτάζουμε ολόκληρη τη χρονιά) που παραδοσιακά σκιάζεται από το φάντασμα του Παπαμιχαήλ ως Παπαφλέσσα και μια ακολουθία από φολκλόρ δημιουργίες στο ύφος «εθνεγερτικό σπαγγέτι γουέστερν / φουστανέλα», το αλβανικό έπος, η Κατοχή και (σε ένα «διακριτικό» βαθμό) η Αντίσταση αποτέλεσαν το φόντο για κάποιες άξιες παραγωγές του ελληνικού σινεμά. Ασχέτως αν οι περισσότερες από αυτές σπανίως προβάλλονται από την τηλεόραση, σπρωγμένες στο περιθώριο από τις πολύ πιο κραυγαλέες (και συχνά, εμμέσως ή απροκάλυπτα, ψυχροπολεμικές ή φιλοχουντικές) υπερπαραγωγές που γυρίστηκαν στην περίοδο της επταετίας κυρίως.
Αυτή είναι μια επιλογή από τις καλύτερες, με χρονολογική σειρά, που θα μπορούσε να συμπεριλαμβάνει και κάποιες άλλες, όπως Το νησί των γενναίων (1959) ή Το μπλόκο (1965), που δεν χώρεσαν στη δεκάδα.
Οι Γερμανοί ξανάρχονται (1948) του Αλέκου Σακελλάριου
Μια ταινία για την Κατοχή ή για τον Εμφύλιο (την ώρα μάλιστα που αυτός συνεχιζόταν); Μια παραβολή για τις νωπές πληγές του εθνικού διχασμού ή ένας «σατυρικός εφιάλτης σε τρεις πράξεις» όπως ήταν ο υπότιτλος του ομώνυμου θεατρικού έργου; Δεκαετίες αργότερα, η κόρη του Μίμη Φωτόπουλου θα δήλωνε ότι ο πατέρας της είχε διαγραφεί από το Κόμμα εξαιτίας της (απολαυστικής) ερμηνείας του στον ρόλο του γλαφυρού καθοδηγητή.
Ξυπόλυτο τάγμα (1953) του Γκρεγκ Τάλας
Νεορεαλιστική απεικόνιση της δράσης των πιτσιρικάδων «μπουκαδόρων» στην Αθήνα της Κατοχής με πρωταγωνιστές εμπνευσμένους νεαρούς ερασιτέχνες, σε μια ταινία που κέρδισε συγκρίσεις από επιφανή διεθνή μέσα με ταινίες όπως η «Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη».
Ο άνθρωπος του τραίνου (1958) του Ντίνου Δημόπουλου
Χλιδάτο, «μεγαλοαστικό» νουάρ στοιχειωμένο από τις μνήμες της Κατοχής και της Αντίστασης, με high end καστ (Άννα Συνοδινού, Γιώργος Παππάς, Μιχάλης Νικολινάκος, Ζωρζ Σαρρή) και εξαιρετική φωτογραφία.
Αγάπη και θύελλα (1961) του Σωκράτη Καψάσκη
Ένα ιδιαίτερο, χαμηλόφωνο μελό μακριά από κλισέ και πυροτεχνήματα, με (μακρινό) φόντο το αλβανικό μέτωπο και μια ελκυστική τετράδα πρωταγωνιστών (Γιάννης Φέρτης, Ξένια Καλογεροπούλου, Στέφανος Ληναίος, Μάρθα Βούρτση). Την παράσταση όμως κλέβει το πάλκο της ταινίας όπου εμφανίζονται ο Τόλης Χάρμας, ο Διαμαντής Πανάρετος (στην πρώτη εκτέλεση του «Είμαι αητός χωρίς φτερά») και η Νάνα Μούσχουρη να τραγουδά το «Πίσω απ' τις τριανταφυλλιές».
Νάνα Μούσχουρη - Πίσω από τις τριανταφυλλιές
Ουρανός (1962) του Τάκη Κανελλόπουλου
Ο λόγος στον Ηλία Πετρόπουλο: «Το σενάριο του Ουρανού δεν είναι μαγαρισμένο ούτε πυριφλεγές, είναι ένα περιδέραιο επεισοδίων από το παραγεγραμμένο έπος του 1940-41. Είναι το τελευταίο φθινόπωρο. Εδώ όποιος δεν ομιλεί πεθαίνει. Όποιος φωνάζει τον θάβουν... Ζύγωσε ο φαντάρος με τα χαλασμένα άρβυλα και γονάτισε. Έλυσε τα κορδόνια του νεκρού. Τράβηξε τα άρβυλα απ’ τα πόδια του και τ’ απίθωσε πάνω στο χιόνι. Μετά πέταξε τα δικά του, άρπαξε τ’ άλλα και τα φόρεσε σφίγγοντας τα χείλη του. Την ώρα που ‘δενε τα κορδόνια, τον είδαν οι άλλοι να κλαίει…».
Ψηλά τα χέρια Χίτλερ (1962) του Ροβήρου Μανθούλη
Ο Θανάσης Βέγγος και ο Βασίλης Διαμαντόπουλος είμαστε εμείς διαχρονικά σ’ αυτή την υπέροχη συμπονετική μπαλάντα για τις ρημαγμένες ζωές των απλών ανθρώπων στη διάρκεια του μαρτυρικού κι ατέλειωτου χειμώνα που ήταν η Κατοχή, ειδικά για τους κατοίκους της πρωτεύουσας.
Προδοσία (1964) του Κώστα Μανουσάκη
Ίσως η πιο ξεχωριστή ταινία αυτής εδώ της λίστας, μια ελεγεία για τις αβάσταχτες ματαιότητες του πολέμου (και του έρωτα) βουτηγμένη σε τραυματικές μνήμες και σιωπές που τα λένε όλα, η «Προδοσία» του στυλίστα Μανουσάκη τόλμησε να έχει ως κεντρικό χαρακτήρα έναν νεαρό Γερμανό αξιωματικό (Πέτρος Φυσσούν), ένα πρόσωπο θρυμματισμένης ευαισθησίας και ευγενών προθέσεων που παρασύρεται από την δίνη της ιστορίας και συντρίβεται από την ορμή των συγκλονιστικών περιστάσεων.
Εγκατάλειψη (1965) του Κώστα Ασημακόπουλου
Περίεργο, ατμοσφαιρικό και αθεράπευτα ρομαντικό μελόδραμα με ήρωα έναν στρατιώτη (Γιάννης Φέρτης) που τραυματίζεται στο αλβανικό μέτωπο και παθαίνει αμνησία, αναλαμβάνει όμως μια νοσοκόμα που τον ερωτεύεται να τον πάρει μαζί της και να τον υποθάλψει στο υποβλητικό σκηνικό μιας αιωνίως χειμωνιάτικης Καστοριάς.
Με τη λάμψη στα μάτια (1966) του Πάνου Γλυκοφρύδη
Τρία αδέλφια (Ανέστης Βλάχος, Γιώργος Φούντας, Γιάννης Φέρτης) βρίσκονται ανάμεσα στους κρατούμενους ενός χωριού που πρόκειται να εκτελεστούν την αυγή από τους κατακτητές. Οι χωριανοί ζητούν από τον Γερμανό διοικητή να χαρίσει τη ζωή σε έναν από τους τρεις κι εκείνος μεταθέτει το βάρος της εκλογής στον πατέρα τους (Λαυρέντης Διανέλλος). Πάνω σ’ αυτό το αβάσταχτο δίλημμα χτίζεται ένα αγωνιώδες κλειστοφοβικό δράμα και μια βραδυφλεγής σπουδή χαρακτήρων υψηλής ευαισθησίας.
Αυτοί που μίλησαν με τον θάνατο (1970) του Γιάννη Δαλιανίδη
Τέταρτη εμφάνιση του Γιάννη Φέρτη σ’ αυτήν εδώ την λίστα, η ταινία όμως έχει στιγματιστεί ανεξίτηλα από την αξέχαστη ερμηνεία του Χρόνη Εξάρχακου στον ρόλο του τραγικού αντι-ήρωα που βρίσκει την λύτρωση βουτώντας στο κενό, μην αντέχοντας στην ιδέα ότι λύγισε στα βασανιστήρια και πρόδωσε τους συντρόφους του.
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 29.10.2021
