Η Ήβη Διαμαντοπούλου είναι αρχιτέκτων και εκπαιδευτικός με έδρα τη Νέα Υόρκη και συνιδρύτρια του γραφείου New Affiliates. Το γραφείο και όλα τα πρότζεκτ του ξεχωρίζουν καθώς από πίσω υπάρχει ριζωμένη η πεποίθηση πως οι δημιουργοί του αντιμετωπίζουν την αειφορία σε πολιτιστικό και πολιτισμικό επίπεδο. «Μας ενδιαφέρουν οι τρόποι με τους οποίους μπορούμε ως αρχιτέκτονες να διαμορφώσουμε μια νέα σχέση με τα υλικά, την κατασκευή, την πρόσβαση στα πράγματα και στον χρόνο ζωής τους», λέει χαρακτηριστικά η Ήβη Διαμαντοπούλου στην συνέντευξη που παραχώρησε στην Τίνα Μαρινάκη
— Πώς ξεκίνησε η καριέρα σου στη Νέα Υόρκη και ποιοι είναι οι New Affiliates;
Ήρθα στις ΗΠΑ περίπου πριν από δέκα χρόνια με αφορμή ένα μεταπτυχιακό στην αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον. Μετά την αποφοίτησή μου ξεκίνησα να εργάζομαι στη Νέα Υόρκη και αποφάσισα να μείνω ακόμη έναν χρόνο. Σε κάθε επέτειο παρέτεινα την παραμονή μου «για έναν ακόμη χρόνο», με αποτέλεσμα το 2016, μαζί με τον Jaffer Kolb, φίλο και συμφοιτητή, να ξεκινήσουμε το γραφείο μας. Ο ένας συμπληρώνει τον άλλον, καθώς καθένας μας προσεγγίζει κάθε πρόβλημα με διαφορετική οπτική. Εγώ, με ένα πιο αρχιτεκτονικό background και με εμπειρία στην κατασκευή και στη μελέτη, ο Jaffer μέσω των σπουδών του πάνω στην τέχνη, τον κινηματογράφο και την πολεοδομία.
Το 2016 δεν είχαμε κάποιον ιδιαίτερο στόχο πέρα από το να υλοποιήσουμε έργα, να μάθουμε πώς να διαχειριζόμαστε την αρχιτεκτονική και τον τρόπο που αλληλεπιδρά με την πόλη της Νέας Υόρκης. Ήμασταν τυχεροί. Και το λέω αυτό γιατί από την αρχή αναλάβαμε ένα μεγάλο εύρος έργων, από μουσειακές και μεγάλης κλίμακας εικαστικές εγκαταστάσεις μέχρι κατοικίες και καταστήματα. Σε καθένα από αυτά αναζητούσαμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε έναν νέο τρόπο να λειτουργούμε ως αρχιτέκτονες στο πλαίσιο της πόλης. Έτσι, οδηγηθήκαμε σε μία σειρά από πιο πειραματικά ή ερευνητικά έργα, στη βάση των οποίων υπήρχε η λογική της επανάχρησης των υλικών. Επίσης, ενδιαφερόμαστε για την «γκρίζα ζώνη» της συνεργασίας των αρχιτεκτόνων με επαγγελματίες από άλλους κλάδους.
— Πώς ξεκίνησε το έργο Τestbeds;
Για το Testbeds συνεργαστήκαμε με τον Samuel Stewart-Halevy, ιστορικό αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Αφορμή στάθηκε μια απλή παρατήρηση γύρω από τα mockups, τις μεγάλης κλίμακας μακέτες που φτιάχνονται με σκοπό τον έλεγχο της ποιότητας και των υλικών της εφαρμοσμένης αρχιτεκτονικής και της μεγάλης κλίμακας κατασκευής. Οι εν λόγω μακέτες κατασκευάζονται ακριβώς με τα υλικά και τις προδιαγραφές του κτιρίου, μπορεί να κοστίσουν 200.000-300.000 δολάρια και αποτελούν μια πολύ μεγάλη επένδυση σε υλικά, χρόνο, χρήμα και ενέργεια. Το σοκαριστικό είναι ότι, αφού παύουν να είναι χρήσιμες, τις πετάμε. Ποιος τις πετάει όμως; Ποιος είναι ο αρμόδιος γι’ αυτή την απόφαση; Δεν είναι ούτε του αρχιτέκτονα, ούτε του κατασκευαστή, ούτε του επενδυτή, οπότε η παρατήρησή μας μας οδήγησε στην προαναφερθείσα περιοχή της «γκρίζας ζώνης». Επισκεφθήκαμε, λοιπόν, τις εγκαταστάσεις όπου κατασκευάζονται και μελετώνται τα mockups και ζητήσαμε να πάρουμε ένα. Όχι μόνο δεν διαφώνησε κανείς αλλά όλοι οι ενδιαφερόμενοι παραδέχτηκαν ότι χρόνια τώρα σκέφτονται αν μπορούν να εκμεταλλευτούν τα άχρηστα mockups, ωστόσο δεν έχουν μπει στη διαδικασία να κάνουν κάτι παραπάνω. Είχαμε στα χέρια μας ακριβά υποπροϊόντα της αρχιτεκτονικής που δεν ανήκουν σε κανέναν και έπρεπε να αποφασίσουμε τι θα τα κάναμε.
— Έτσι προχωρήσατε σε συνεργασία με το New York City Department of Parks and Recreation;
Η δεύτερη φάση του έργου είναι για εμάς πολύ σημαντική και σχετίζεται με την αειφορία, όχι με την έννοια του οικολογικού αποτυπώματος ή του αποτυπώματος άνθρακα αλλά του πολιτισμού. Αναπτύξαμε, λοιπόν, μια ιδέα, η οποία βασίστηκε στην περιορισμένη πρόσβαση που έχουν οι άνθρωποι στην αρχιτεκτονική και αξιοποιεί τα mockups ως κατασκευές στους κοινοτικούς κήπους. Δημιουργήσαμε μερικές εικόνες πιθανών χρήσεων και χτυπήσαμε την πόρτα του New York City Department of Parks and Recreation. Μας δέχτηκαν, μας άκουσαν και μας έφεραν σε επαφή με διάφορα δίκτυα ανθρώπων που ασχολούνται με τη φροντίδα των κήπων και στήριξαν την ιδέα μας. Καταγράψαμε τι ανάγκες έχει κάθε κήπος, τι διαθέσιμα mockups υπάρχουν, π.χ. υπόστεγα, θερμοκήπια, κατασκευές σκίασης, και πώς θα αποκτούσαν νέα χρήση στις γειτονιές που τα χρειάζονταν. Κάθε στάδιο του έργου πραγματοποιήθηκε μετά από συζήτηση με τους κατοίκους και οι αποφάσεις πάρθηκαν κατόπιν συνεννόησης μαζί τους.
— Σε ποια φάση βρίσκεται τώρα το έργο;
Το μελετάμε εδώ και τρία χρόνια και σύντομα θα ξεκινήσει η πιλοτική κατασκευή μέρους του στο Κουίνς. Το mockup λειτουργεί ως εικόνα αλλά και ως εφαλτήριο για αλλαγή. Αποτελεί ένα πολύ καλό ποιοτικά υλικό αρχιτεκτονικής αλλά είναι και μια ευκαιρία να ανακατανείμουμε τους πόρους που στη Νέα Υόρκη είναι πολύ άνισα κατανεμημένοι.
Πρέπει να καταλάβουμε την αρχιτεκτονική όχι μόνο ως κάτι που κάνουμε εμείς αποκλειστικά μπροστά στον υπολογιστή, αλλά και ως μια διευρυμένη συνεργασία με διαφορετικές ειδικότητες, η οποία μπορεί να παραγάγει ένα διαφορετικό αποτύπωμα ενέργειας
— Πώς ορίζετε στο γραφείο σας την αειφορία; Ποια μπορεί να είναι η συμβολή της αρχιτεκτονικής στην κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα;
Αντιμετωπίζουμε την αειφορία σε πολιτιστικό και πολιτισμικό επίπεδο. Μας ενδιαφέρουν οι τρόποι με τους οποίους μπορούμε ως αρχιτέκτονες να διαμορφώσουμε μια νέα σχέση με τα υλικά, την κατασκευή, την πρόσβαση στα πράγματα και στον χρόνο ζωής τους. Πρόκειται για ένα πρόβλημα σχεδιαστικό και αρχιτεκτονικό. Δίνουμε μεγάλη σημασία στο ζήτημα του design και στον τρόπο που αυτό ανταποκρίνεται στον χρόνο. Ειδικά στις εκθέσεις στα μουσεία, για παράδειγμα, σχεδιάζουμε κάτι επί έναν χρόνο, κατασκευάζουμε για δύο βδομάδες και μετά από οκτώ εβδομάδες το πετάμε. Επιπλέον, το design μπορεί να βοηθήσει στην επιλογή των υλικών –π.χ., μπορούμε να διαλέξουμε υλικά που έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και δεν έρχονται από την άλλη άκρη του κόσμου– αλλά και στη χρήση τους, ώστε να δημιουργούνται λιγότερα απορρίμματα. Ακόμα, μέσω του design μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα νέο παράδειγμα, εξίσου ελκυστικό με τον κατάλευκο κύβο μέσα στον οποίο έχουμε συνηθίσει να ζούμε. Θα πρέπει ως αρχιτέκτονες να προτείνουμε ένα που να χρησιμοποιεί τα υλικά διαφορετικά, όχι με διδακτικό τρόπο, αλλά παράγοντας ένα νέο αισθητικό αποτέλεσμα, το οποίο θα μας μάθει να αποδεχόμαστε λίγη ασυμμετρία ή λίγους αρμούς παραπάνω. Η ιδέα της οργάνωσης, τέλος, βοηθάει στην αειφορία. Δηλαδή πρέπει να καταλάβουμε την αρχιτεκτονική όχι μόνο ως κάτι που κάνουμε εμείς αποκλειστικά μπροστά στον υπολογιστή μας αλλά και ως μια διευρυμένη συνεργασία με διαφορετικές ειδικότητες, η οποία μπορεί να παραγάγει ένα διαφορετικό αποτύπωμα ενέργειας. Ο αρχιτέκτονας είναι ο ενορχηστρωτής της συνεργασίας διαφορετικών ειδικοτήτων.
— Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της επανάχρησης;
Ο σχεδιασμός ενός έργου δεν ολοκληρώνεται με την ιδέα και τη μελέτη αλλά περιλαμβάνει και το «πριν» και το «μετά». Ας πάρουμε για παράδειγμα το μακροχρόνιο έργο μας «Museums Remuddled», στο οποίο μας απασχολεί η χρονικότητα των εκθέσεων που σχεδιάζουμε. Εργαζόμαστε με μερικά από τα μεγαλύτερα μουσεία της Νέας Υόρκης. Κάθε φορά, αφού τους παρουσιάσουμε την πρότασή μας, λέμε ότι θέλουμε να βρούμε έναν τρόπο ώστε αυτό που κάνουμε να εκτείνεται χρονικά πέρα από τη διάρκεια της έκθεσης. Κανείς δεν είναι αρνητικός καταρχάς, αλλά μας υπογραμμίζουν ότι δεν χρειάζεται να το συζητήσουμε περαιτέρω. Συνεπώς, το «μετά» δεν είναι στοιχείο της έκθεσης που προβάλλεται, ωστόσο εμείς το θεωρούμε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της.
Έτσι, πριν σχεδιάσουμε την έκθεση «Leonard Cohen: A crack in everything» στο Εβραϊκό Μουσείο, απευθυνθήκαμε στο Τμήμα Υγιεινής (Department of Sanitation) της Νέας Υόρκης και, σε συνεννόηση μαζί τους, προσπαθήσαμε να χρησιμοποιήσουμε υλικά που μετά την έκθεση θα μπορούσαν να τα διανείμουν εκ νέου σε άλλους. Αυτό είχε αισθητικό αντίκτυπο στην έκθεση. Για παράδειγμα, δεν χρησιμοποιήσαμε χαλιά που μετά το πέρας της έκθεσης θα είχαν φθαρεί αλλά ανακυκλωμένα πλαστικά δάπεδα που δεν χρειαζόταν να κολληθούν. Βάλαμε επίσης πολλά ακουστικά πάνελ που θα μπορούσαμε να τα επαναχρησιμοποιήσουμε. Η επανάχρηση δεν ήταν στην περιγραφή του έργου ή της εργασίας μας. Αν και είναι τόσο σημαντική για εμάς, δεν υπήρξε ποτέ στοιχείο της αφήγησης αναφορικά με τη διοργάνωση της έκθεσης! Πράγματι, δεν χρειάζεται να προβληθεί αυτό το κομμάτι του σχεδιασμού με διδακτικό τρόπο, πρέπει να ενσωματώνεται εξαρχής στη διαδικασία σχεδιασμού.
— Πείτε μας περισσότερα για την έκθεση «Drywall is forever».
Πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Performa 19 στη Νέα Υόρκη. Μας ενδιέφερε το σημείο τομής μεταξύ του χώρου της τέχνης που εκπροσωπεί η Performa και αυτού της αρχιτεκτονικής, όπως επίσης η χρήση της γυψοσανίδας και ο τρόπος που την αντιλαμβανόμαστε στην τέχνη. Περιλαμβάνει μια μάζα γυψοσανίδας κρυμμένη, απόρροια των δεκάδων ή εκατοντάδων νέων εκθέσεων που γίνονται κάθε εβδομάδα στη Νέα Υόρκη. Το 2019, μέσα σε έναν μήνα βρήκαμε όλες τις εκθέσεις που έκλειναν, πήραμε τα κομμάτια γυψοσανίδας που δεν χρειάζονταν πια και τα επαναχρησιμοποιήσαμε, δημιουργώντας ένα νέο είδος λευκού κύβου από τα ανακυκλωμένα κομμάτια, αντί να χρησιμοποιήσουμε νέα υλικά. Κάθε γυψοσανίδα είχε διαφορετικό πάχος, κάποιες είχαν σημάδια ή γράμματα από τις εκθέσεις, τρύπες από τα καρφιά. Θέλαμε να τονίσουμε ότι τα υλικά δεν έρχονται από το πουθενά ούτε είναι ανώνυμα, αλλά φέρουν κάποιου είδους μνήμη και παρουσία.
Το έργο αυτό και πάλι ξεκίνησε από τη δημιουργία ενός δικτύου, την προσπάθεια να φέρουμε κοντά ανθρώπους που συνήθως λειτουργούν ξεχωριστά, να βρούμε ποιες εκθέσεις κλείνουν και πώς μπορούσαμε να πάρουμε τις γυψοσανίδες που θα κατέληγαν στα σκουπίδια.
— Ποια είναι η τυπολογία της καμπίνας που έχετε δουλέψει;
Μας ενδιαφέρει πολύ να ανακαλύπτουμε ενδιάμεσους τρόπους και τόπους στην αρχιτεκτονική, και μάλιστα σε αυτήν που συμβαίνει χωρίς αρχιτέκτονες. Στις καμπίνες χρησιμοποιούμε έτοιμα (readymade) υλικά, λόγω της απόστασης, και ασχολούμαστε με την τυπολογία τους. Για παράδειγμα, σε ένα έργο που κάνουμε στο Βερμόντ τώρα κατασκευάζεται το ξύλινο κομμάτι του, ενώ έχουν ολοκληρωθεί τα θεμέλια και ο μεταλλικός φορέας. Σκεφτόμαστε το πώς κάθε κομμάτι της κατασκευής λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετική κλίμακα και χρονικότητα. Το μπετόν και ο μεταλλικός φορέας είναι τα σταθερά κομμάτια, ακολουθεί το ξύλινο και τέλος το «γρήγορο» κομμάτι της κατασκευής, μια σειρά από πανιά που μπορούν να αλλάξουν μέσα σε μία ώρα. Οι διαφορετικές χρονικότητες της κατασκευής διαρκούν από μία ώρα μέχρι μία δεκαετία ίσως. Κάθε κομμάτι συμπεριφέρεται διαφορετικά. Η έννοια του χρόνου μάς απασχολεί πολύ, ιδιαίτερα του χρόνου που είναι εκτός της λογικής της πόλης, όπου όλα είναι γρήγορα και εφήμερα. Στην εξοχή όλα είναι αργά και ίσως αλλάξουν στο μέλλον. Κάθε κομμάτι που απαρτίζει την κατασκευή ανταποκρίνεται διαφορετικά και η προσαρμοστικότητα και ευελιξία είναι πολύ σημαντικά στοιχεία σε αυτήν τη διαδικασία.
Μας ενδιαφέρουν οι τρόποι με τους οποίους μπορούμε ως αρχιτέκτονες να διαμορφώσουμε μια νέα σχέση με τα υλικά, την κατασκευή, την πρόσβαση στα πράγματα και στον χρόνο ζωής τους
— Έχετε αγαπημένα υλικά, χρώματα και υφές;
Μας αρέσουν τα υλικά με έντονες υφές και τα χρησιμοποιούμε με τρόπους που δεν είναι προβλέψιμοι. Μας απασχολεί πολύ η εμμονή με τη μονολιθική κατασκευή, χωρίς ψεγάδια. Αυτή που, όπως προαναφέραμε, αντιπροσωπεύει και ο λευκός λείος τοίχος, του οποίου η κατασκευή απαιτεί πολλή ενέργεια και ο οποίος περνάει μέσα από τουλάχιστον δεκατέσσερις διαδοχικές διαδικασίες μέχρι να «σβηστεί η γραμμή». Βέβαια, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τα υλικά αλλάζει με τον χρόνο. Στο γραφείο μας δεν μας ενδιαφέρει τόσο η όψη των υλικών αλλά η συμπεριφορά τους, η προσαρμογή τους και η κατασκευαστική αξία που φέρουν.
*Η Ήβη Διαμαντοπούλου είναι αρχιτέκτων και εκπαιδευτικός με έδρα τη Νέα Υόρκη και συνιδρύτρια του γραφείου New Affiliates. Πριν φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, όπου έλαβε την τιμητική διάκριση Suzanne Kolarik Underwood Prize for Εxcellence in Design, καθώς και τη στήριξη του Stanley J. Seeger Fellowship, και εργαστεί στη Νέα Υόρκη, είχαν προηγηθεί σπουδές στο Πανεπιστήμιο Πατρών και εργασιακή απασχόληση στην Αθήνα. Αυτή την περίοδο διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Κολούμπια, ενώ στο παρελθόν έχει διδάξει στο Princeton, Syracuse, Sarah Lawrence College. Διατηρεί, με τον Jaffer Kolb, το γραφείο New Affiliates στη Νέα Υόρκη, και έχει λάβει πολυάριθμες διακρίσεις, ανάμεσα στις οποίες το Architectural League Prize, και τα βραβεία New York New Practices και Next Progressives. Το έργο της έχει δημοσιευτεί σε εκδόσεις και περιοδικά όπως τα «Log», «T Magazine», «Metropolis», «Dwell», «Die Zeit», «Architect Magazine», «Wallpaper» κ.ά.
Μια συνεργασία της Lifo με την Design Ambassador και το Archisearch.gr
