Αγώνας ανθρώπου και κούκλας: Κριτική για την παράσταση «Απουσία το σώμα»

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Όλες οι σκηνές της περφόρμανς κάτι έχουν να πουν, αγαπητικό και απελπισμένο. Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς
0

Είναι ό,τι πιο ποιητικό είδα τον χρόνο που τρέχει η παράσταση Απουσία το σώμα της ομάδας σωματικού θεάτρου Πλεύσις (του Αντώνη Κουτρουμπή και της Όλγας Γερογιαννάκη), του κουκλοθεάτρου Αγιούσαγια (του Στάθη Μαρκόπουλου) και του θεάτρου μαριονέτας Ανταμαπανταχού (του Νίκου Τόμπρου και της Ελένης Παναγιώτου). Εικαστική περφόρμανς σε επτά σκηνές την ονομάζουν οι ίδιοι, προφανώς για να δώσουν με λίγες λέξεις το στίγμα της, που δεν είναι σωματικό θέατρο ούτε κουκλοθέατρο, αλλά μια μεικτή πράξη διαφορετικών (και όμως συγγενικών) τρόπων.

Αυτό που κατορθώνουν αφορά το εξής ερεθιστικό παράδοξο, τη συνάντηση μιας αρχαίας παράδοσης, του θεάτρου της κούκλας, με πρωτοποριακές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης του εικοστού αιώνα, που εξελισσόμενες και μεταλλασσόμενες οδηγούν στις πέρα-από-κατατάξεις περφόρμανς της εποχής μας.

Η σκηνή του θεάτρου Ροές, ένα λευκό παραλληλόγραμμο. Αριστερά και δεξιά του μόλις διακρίνονται οι τέσσερις ερμηνευτές, ντυμένοι στα μαύρα. Κατά τη διάρκεια της παράστασης άλλοτε λειτουργούν σαν σκιές, στρέφοντας την προσοχή μας στο θαύμα που είναι τα (διαφορετικού μεγέθους και χειρισμού) αρθρωτά νευρόσπαστα. Τότε, αν και άμεσα εμπλεκόμενοι ως χειριστές τους, οφείλουν να μείνουν κατά το δυνατό αόρατοι – είναι εντυπωσιακό πόσο πυκνά είναι τα νοήματα που περνά η παράσταση, χωρίς να χρειάζεται λέξεις και σύνθετες λεκτικές διατυπώσεις. Και πώς σώματα, ύλες, ηχητική δραματουργία (ηλεκτροακουστικά τοπία σε άμεση σύνδεση με τη σωματικότητα της κίνησης των περφόρμερ), μιλούν για αρχέγονες αντιφάσεις και σύγχρονες αγωνίες.

Ο σωρός από ροκανίδια της πρώτης σκηνής σε σχέση με το σώμα του πεσμένου άνδρα, για παράδειγμα, με μια νοερή προβολή στο παρελθόν, σε πρότερη φάση, ήταν κορμός δέντρου υπέροχου – κι ο πεσμένος άνδρας, κάθε άνθρωπος, νέος και γεμάτος ορμή για ζωή. 

Ένα ακόμα ερεθιστικό παράδοξο που η παράσταση Απουσία το σώμα μας καλεί να αναλογιστούμε αφορά αυτήν ακριβώς την εμπόλεμη σχέση μεταξύ Λόγου και εκφραστικού σώματος: σκεφτόμαστε/προσλαμβάνουμε με λέξεις κάτι που είναι πέραν του Λόγου και των λέξεων.

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Το ξύλινο πόδι της μαριονέττας τι σχέση μπορεί να έχει με το πόδι από σάρκα και αίμα του ερμηνευτή; Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Άλλοτε, πάλι, η ριζική αντίθεση λευκού και μαύρου σκηνής και κοστουμιών αντανακλά την οντολογική αντίφαση του έλλογου όντος σε σχέση με την καθόλα παράλογη συνθήκη κόσμου και ύπαρξης. Προσέξτε, π.χ., τη σχέση της γυναίκας με το λευκό ρούχο που μοιάζει τόσο πολύ με αρθρωτή κούκλα (έξοχη η Γιώτα Κοτρώνα) με τον μαυροντυμένο άνδρα που τη «χειρίζεται». Ή την άλλη υπέροχη σκηνή όπου ο Στάθης Μαρκόπουλος κινεί πάνω σε τεμνόμενες ράβδους από νέον τη μικρή αρθρωτή κούκλα – αυτό το άψυχο πλάσμα από ξύλο και σπάγγο κινείται με τόση χάρη που κανένας χορευτής δεν πετυχαίνει.

Μου ήρθε στον νου η διδασκαλία του Ζενέ προς τον νεαρό σχοινοβάτη αλλά και ο πολυεπίπεδος προβληματισμός του Χάινριχ φον Κλάιστ σ’ εκείνο το σύντομο κείμενό του για το κουκλοθέατρο (του 1810, στα ελληνικά με τον τίτλο Οι μαριονέτες, εκδ. Άγρα, 1996). Θυμίζω ότι ο Κλάιστ, με αφορμή μια λαϊκή, υπαίθρια παράσταση κουκλοθεάτρου, δεν μιλά μόνο για το παράδοξο της φυσικής χάρης της κούκλας (που επιτυγχάνεται ακριβώς επειδή δεν εμποδίζεται από τη συνείδηση, τη γνώση και την επίγνωση) αλλά και για τις κινήσεις των δακτύλων του χειριστή, που δεν γίνεται παρά να «συνδέονται καλλιτεχνικά με την κίνηση των ανδρείκελων που κρατεί». 

Κι αν η περφόμανς μιλά κατεξοχήν για την αποξένωση ψυχών και σωμάτων, θίγει θαυμάσια και το οντολογικό παράδοξο της ίδιας της σκηνικής τέχνης: από το ωραίο στη φύση (ό,τι θέλγει και ευχαριστεί τις αισθήσεις μας και την ψυχή μας, το όμορφο αλλά κι αυτό που βρίσκεται στην καλή στιγμή του) λείπει η πρόθεση και η προμελέτη, τη στιγμή που το ωραίο στην τέχνη είναι πάντα προμελετημένο, κατασκευασμένο και τεχνητό. Μπορεί ποτέ το φυσικό και το τεχνητό να συναντηθούν, χωρίς το ένα να βιάζει το άλλο; Το ξύλινο πόδι της μαριονέττας τι σχέση μπορεί να έχει με το πόδι από σάρκα και αίμα του ερμηνευτή;

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Οι προβολές στο παρελθόν, σε ένα καθόλα γοητευτικό μπρος-πίσω στον χρόνο που η παράσταση προκαλεί χωρίς να επιδιώκει, είναι συνεχείς και φωτίζουν τη σκηνική πράξη με πολλαπλά νοήματα. Μια τρομαγμένη γυναίκα μέσα σε έναν χάρτινο κύλινδρο, μια άλλη που βγάζει από το στήθος χάρτινες φιγούρες, ο άνθρωπος-σκιά με τις λευκές παλάμες, η συνάντηση απορίας άνδρα και ξύλινου ανδρείκελου, τα ρούχα στο δάπεδο της σκηνής (ποιοι άνθρωποι τα φορούσαν και πού βρίσκονται τώρα;), οι ξύλινες μικρές φιγούρες, καθεμία με διαφορετική, παγωμένη κίνηση, που κινούν οι περφόρμερ με μακριά ραβδιά σε ποικίλους σχηματισμούς στον χώρο (σε κύκλο ή σε ασύμμετρες συνθέσεις, άλλοτε όλες μαζί άλλοτε σε αντιπαράθεση μονάδων και συνόλων), όλες οι σκηνές της περφόρμανς κάτι έχουν να πουν, αγαπητικό και απελπισμένο.

Ανοίγω ένα ακόμη μικρό βιβλίο, το Χορός και ψυχή του Πολ Βαλερί (του 1923, στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διάττων, σε μετάφραση της Μελισσάνθης, 1988): «Σίγουρα τίποτα πιο νοσηρό, αυτό καθαυτό, τίποτα πιο εχθρικό στη φύση από το να βλέπεις τα πράγματα όπως είναι. Μια ψυχρή και απόλυτη διαύγεια είναι ένα δηλητήριο που είναι αδύνατο να καταπολεμηθεί. Το πραγματικό στην κατάσταση του ανόθευτου σταματάει την καρδιά αυτοστιγμεί… Μια σταγόνα απ’ αυτή την παγερή λύμφη αρκεί για να χαλαρώσει μέσα σε μια ψυχή τα ελατήρια και τον παλμό της επιθυμίας, να εξοντώσει όλες τις ελπίδες, να γκρεμίσει όλους τους θεούς που υπήρχαν στο αίμα μας», γράφει. Μόνο ένα αντίδοτο υπάρχει στη φρίκη του πραγματικού, η καλλιτεχνική εκδοχή του.

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι λέξεις που μιλούν για μια καλλιτεχνική πράξη αδυνατούν να μεταφέρουν αυτό που βιώνεται ακαριαία, εν προκειμένω τη στιγμή της παράστασης. Μάλιστα, ένα ακόμα ερεθιστικό παράδοξο που η παράσταση Απουσία το σώμα μας καλεί να αναλογιστούμε αφορά αυτήν ακριβώς την εμπόλεμη σχέση μεταξύ Λόγου και εκφραστικού σώματος: σκεφτόμαστε/προσλαμβάνουμε με λέξεις κάτι που είναι πέραν του Λόγου και των λέξεων.

Στο σημείο αυτό (στο οποίο, μεγαλώνοντας, φτάνω όλο και πιο συχνά, αλλά, πάντως, όχι τόσο συχνά, αφού δεν είναι πολλές οι παραστάσεις τελικά που προκαλούν σκέψεις και αισθήματα που ν’ αξίζει να αναλύσεις) η κριτική σιωπά και αφήνει το πεδίο ελεύθερο στους καλλιτέχνες, που με ελάχιστα μέσα (όπως σ’ αυτήν τη χειροποίητη παράσταση) μπορούν να «μιλήσουν» για τα πιο μεγάλα και σημαντικά. 

Αυτή η άνοιξη δεν είναι τόσο απελπισμένη γιατί υπάρχουν καλλιτέχνες όπως ο Αντώνης Κουτρουμπής, ο Στάθης Μαρκόπουλος, η Όλγα Γερογιαννάκη και η Γιώτα Κοτρώνα που, ακολουθώντας τα παλιά, σκοτεινά μονοπάτια της ιστορίας και της τέχνης των ανθρώπων, μας οδηγούν σε καινούργια ξέφωτα.

Αγώνας ανθρώπου και κούκλας Facebook Twitter
Η υπέροχη σκηνή όπου ο Στάθης Μαρκόπουλος κινεί πάνω σε τεμνόμενες ράβδους από νέον τη μικρή αρθρωτή κούκλα – αυτό το άψυχο πλάσμα από ξύλο και σπάγγο κινείται με τόση χάρη που κανένας χορευτής δεν πετυχαίνει. Φωτ.: Θανάσης Καρατζάς

Ομάδα Πλεύσις - «Απουσία το σώμα»
Δημιουργία-ερμηνεία: Όλγα Γερογιαννάκη, Στάθης Μαρκόπουλος, Γιώτα Κοτρώνα, Αντώνης Κουτρουμπής
Sound art-live electronics: Λουκάς Μεσσηνέζης
Live camera: Παύλος Μαυρικίδης
Σύλληψη-σκηνοθεσία: Αντώνης Κουτρουμπής
Μουσική σύνθεση: Μηνάς Εμμανουήλ
Σχεδιασμός και κατασκευή κουκλών: Στάθης Μαρκόπουλος, Ελένη Παναγιώτου, Νίκος Τόμπρος 
Φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου 
Κοστούμια: Όλγα Γερογιαννάκη
Κατασκευή σκηνικών αντικειμένων: Στάθης Μαρκόπουλος, Θένια Κουτρουμπή, Αντώνης Κουτρουμπής
Ακούγεται η φωνή του τενόρου Λάμπρου Παπαγεωργίου

Θέατρο Ροές 
Ιάκχου 16, Γκάζι
Σάβ.-Κυρ. 21:00

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Αντώνης Αντωνόπουλος από μικρός είχε μια έλξη για τα νεκροταφεία ή Όλα είναι θέατρο αρκεί να στρέψεις το βλέμμα σου πάνω τους ή Η παράσταση «Τελευταία επιθυμία» είναι ένα τηλεφώνημα από τον άλλο κόσμο

Θέατρο / «Ας απολαύσουμε τη ζωή, γιατί μας περιμένει το σκοτάδι»

Ο Αντώνης Αντωνόπουλος, στη νέα του παράσταση «Τελευταία Επιθυμία», δημιουργεί έναν χώρο όπου ο χρόνος για λίγο παγώνει, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να συναντήσουμε τους νεκρούς αγαπημένους μας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

Θέατρο / Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

«Δεν πηγαίνουμε ποτέ στη Μόσχα, όμως η επιθυμία γι’ αυτήν κυλάει διαρκώς μέσα μας» - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για τη sold-out παράσταση «Τρεις Αδελφές» του Τσέχοφ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη στο Εθνικό Θέατρο.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Θέμελης Γλυνάτσης: Ας ξεκινήσουμε με το να είμαστε πολύ πιο τολμηροί με τους ρόλους που δίνουμε στους νέους καλλιτέχνες, κι ας μην είναι τέλειοι

Θέατρο / Μια όπερα με πρωταγωνιστές παιδιά για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Μεταξύ χειροποίητων σκηνικών και σκέψεων γύρω από τη θρησκεία και την εξουσία, «Ο Κατακλυσμός του Νώε» δεν είναι άλλη μια παιδική παράσταση, αλλά ανοίγει χώρο σε κάτι μεγαλύτερο: στη δυνατότητα τα παιδιά να γίνουν οι αυριανοί δημιουργοί, όχι απλώς οι θεατές.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ηow to resuscitate a dinosaur/ Έι, Romeo, πώς δίνεις το φιλί της ζωής σε έναν δεινόσαυρο;

Guest Editors / «Ο Καστελούτσι σκηνοθετεί μια υπόσχεση· και κάνει τέχνη εκκλησιαστική»

«Πέρασαν μέρες από την πρώτη μου επαφή με τη Βερενίκη. Μάντρωσα ένα κοπάδι σκέψεις» – ο Κυριάκος Χαρίτος γράφει για μια από τις πολυσυζητημένες παραστάσεις της σεζόν, που ανέβηκε στη Στέγη.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΙΤΟΣ
Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Θέατρο / Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Ένα νέο, αλλιώτικο σύμπαν για τον «χορό» ξεδιπλώνεται από τις 3 έως τις 6 Απριλίου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, μέσα από τα πρωτοποριακά έργα τεσσάρων κορυφαίων Ελλήνων χορογράφων και του διεθνούς φήμης Damien Jalet.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κώστας Νικούλι

Θέατρο / «Μπορώ να καταλάβω το πώς είναι να νιώθεις παρείσακτος»

Ο 30χρονος Κώστας Νικούλι μιλά για την πορεία του μετά το «Ξενία» που του χάρισε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου ηθοποιού όταν ήταν ακόμα έφηβος, για το πόσο Έλληνας νιώθει, για την πρόκληση του να παίζει τρεις γκέι ρόλους και για το πόσο τον έχει αλλάξει το παιδί του.
M. HULOT
Μέσα στον θησαυρό με τις εμβληματικές φορεσιές της Δόρας Στράτου

Θέατρο / «Κάποτε έδιναν τις φορεσιές για έναν πλαστικό κουβά, που ήταν ό,τι πιο μοντέρνο»

Μια γνωριμία με τη μεγάλη κληρονομιά της Δόρας Στράτου μέσα από τον πλούτο αυθεντικών ενδυμάτων που δεν μπορούν να ξαναραφτούν σήμερα και συντηρούνται με μεγάλο κόπο, χάρη στην αφοσίωση και την εθελοντική προσφορά μιας ομάδας ανθρώπων που πιστεύουν και συνεχίζουν το όραμά της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Οι Αθηναίοι / Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Ανατρέποντας πολλά από τα στερεότυπα που συνοδεύουν τους ανθρώπους με αναπηρία, η Βασιλική Δρίβα περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετώπισε αλλά και τις χαρές, και μπορεί πλέον να δηλώνει, έστω δειλά, πως είναι ηθοποιός. Είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ξαναγράφοντας τον Ίψεν

Θέατρο / Ο Ίψεν στον Πειραιά, στο μουράγιο

«Δεν είναι εύκολο να είσαι ασυμβίβαστη. Όπως δεν είναι εύκολο να ξαναγράφεις τον Ίψεν» – Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για την παράσταση «Εχθρός του λαού» σε διασκευή και σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Βασιλακόπουλου.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
«Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Lifo Videos / «Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Η ηθοποιός Παρασκευή Δουρουκλάκη μιλά για την εμπειρία της με τον Πέτερ Στάιν, τις προσωπικές της μάχες με το άγχος και την κατάθλιψη, καθώς και για το θέατρο ως διέξοδο από αυτές.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ
Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Θέατρο / Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Από τον ρόλο της Μάσα στην πραγματική ζωή, από το Ηράκλειο όπου μεγάλωσε μέχρι τη ζωή με τους ανθρώπους του θεάτρου, από τον φόβο στην ελευθερία, η ζωή της Μαρίας Σκουλά είναι ένας δρόμος μακρύς και δύσκολος που όμως την οδήγησε σε κάτι δυνατό και φωτεινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Θέατρο / Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Μέσα από την εναλλαγή αφηγήσεων, εμπειριών, αναπαραστάσεων, χορού, βίντεο και ήχου, η παράσταση του Γιώργου Βαλαή αναδεικνύει τις διαφορές αλλά και τις συνδέσεις που υπάρχουν μεταξύ των δυο διαφορετικών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ρομέο Καστελούτσι: «Όπου παρεμβάλλεται το κράτος, δεν υπάρχει χώρος για τον έρωτα. Ο έρωτας είναι εναντίον του κράτους και το κράτος εναντίον του έρωτα».

Θέατρο / Ρομέο Καστελούτσι: «Πάντα κάποιος πολεμά τον έρωτα. Και οι εραστές είναι πάντα τα θύματα»

Ο σπουδαίος Ιταλός σκηνοθέτης, λίγο πριν επιστρέψει στην Αθήνα και στη Στέγη για να παρουσιάσει τη «Βερενίκη» του, μας μίλησε για τον έρωτα, τη γλώσσα και τη μοναξιά, την πολιτική και την ανυπέρβλητη Ιζαμπέλ Ιπέρ.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
CHECK How soon is now: Μια παράσταση για τους μετεξεταστέους της συστημικής ιστορίας

Θέατρο / How soon is now: Μια παράσταση για τους μετεξεταστέους της Iστορίας

Σκηνοθετημένη από έναν νέο δημιουργό, η παράσταση που βασίζεται στο τελευταίο κείμενο της Γλυκερίας Μπασδέκη επιχειρεί έναν διάλογο με μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ελληνικής ιστορίας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Αγορίτσα Οικονόμου

Αγορίτσα Οικονόμου / «Πέφτω να κοιμηθώ και σκέφτομαι ότι κάτι έχω κάνει καλά»

Βρέθηκε να κυνηγάει το όνειρο της υποκριτικής, χωρίς να γνωρίζει τον τρόπο, αλλά με τη βεβαιότητα ότι δεν ήθελε ποτέ να μείνει με την απορία «γιατί δεν το έκανα;». Μέσα από σκληρή δουλειά και πολλούς μικρούς ρόλους, κατάφερε να βρει τον δρόμο της στην τέχνη, στον οποίο προχωρά και αισθάνεται τυχερή. Η Αγορίτσα Οικονόμου είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ