Η προβολή του οπτικοακουστικού ποιήματος για τον κύκλο της ζωής «Βληχή», με την υπογραφή του Γιώργου Λάνθιμου, είναι προνόμιο: δεν είναι απλά μια ταινία με πρωταγωνίστρια την Έμα Στόουν και τον Νταμιάν Μπονάρ, αλλά μια μεικτή εμπειρία, που δένει άρρηκτα, οργανικά και μεθυστικά τις ασπρόμαυρες εικόνες μιας γυναίκας κι ενός άνδρα με φόντο το αυστηρό κυκλαδικό τοπίο, με τη μουσική του Μπαχ και του Χοσοκάβα, ζωντανά ερμηνευμένη από ορχήστρα και χορωδία – το project, στο πλαίσιο του πρωτοποριακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του οργανισμού ΝΕΟΝ, «The Artist on the Composer», δεν πρόκειται να επαναληφθεί χωρίς να συνυπάρχουν στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο όλα τα στοιχεία που το συναπαρτίζουν.
Στη συνέντευξη Τύπου στην κεντρική αίθουσα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο Γιώργος Λάνθιμος εξηγούσε πως κι αυτός, όπως όλοι μας, γκούγκλαρε το συνώνυμο της λέξης βέλασμα, που είχε σκοπό να χρησιμοποιήσει αρχικά ως τίτλο, και βρήκε την αρχαΐζουσα βληχή, που τον κάλυψε πλήρως ηχητικά και αισθητικά.
Με την παρότρυνση του καλλιτεχνικού διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργου Κουμεντάκη, τις ιδέες τους σε διάδραση και την Τήνο που αμφότεροι αγαπούν ιδιαίτερα ως ορμητήριο και αποκλειστικό location, η ταινία γυρίστηκε στο νησί λίγο πριν από την πανδημία, στις αρχές του 2020.
«Το σινεμά σε ανταμείβει με πολλά αναπάντεχα δώρα» υπογράμμισε ο Έλληνας σκηνοθέτης. Ένα από αυτά είναι η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας του νησιού, οι γερόντισσες που πενθούν μαζί με την Έμα Στόουν στην αρχική σεκάνς, αφομοιωμένες διαισθητικά στο πνεύμα μιας ταινίας που επιδίωξε και κατάφερε, παρά τα ευδιάκριτα σ' εμάς χαρακτηριστικά του, να αναπτυχθεί σε μη-τόπο και μη-χρόνο.
«Σίγουρα δεν είμαι τόσο άμεσα πολιτικός όσο ο Παπατάκης, αλλά νομίζω πως, παρόλο που δεν ακολουθώ μια τέτοια διαδικασία ώστε να δημιουργώ πριν από τη σύλληψη μιας ταινίας μου την ατζέντα ή τι θέλω να πω, ούτως ή άλλως με παρακινεί ο κόσμος γύρω μου, πράγματα που παρατηρώ και θέλω να σχολιάσω, να εξερευνήσω και να καταλάβω, να θέσω ερωτήσεις στον εαυτό μου και στους άλλους, για να δω τις αντιδράσεις τους. Άρα αυτό είναι μια πολιτική πράξη, χωρίς απαραίτητα να έχει μια ιδεολογία ή έναν σκοπό από πίσω. Νομίζω οτι κάνω κάτι παρόμοιο, αμφισβητώ, ρωτώ».
Παίρνοντας τη γεωγραφική και χρονική απόσταση του από την Ελλάδα, που υποστηρίζει πως δεν εγκατέλειψε ουσιαστικά ποτέ («δεν γύρισα και δεν έφυγα από τη χώρα μου», είπε), ο Λάνθιμος επισκέπτεται και ταυτόχρονα εκτιμά βαθύτερα την παράδοση χωρίς διδακτική διάθεση, «κρατώντας με άλλον τρόπο παλιά πράγματα, μέσω της γοητείας που ασκεί ο τόπος σου και της πολύπλοκης ζωής ενός ανθρώπου που μεγαλώνει».
Χρησιμοποιώντας τη μουσική ακριβώς όπως θέλει, δηλαδή χωρίς να περιγράφει ή να επαναδιατυπώνει τα νοήματα που συνθέτει με τις εικόνες του, ο Λάνθιμος συγχωνεύει την ανθρώπινη επιθυμία και τους νόμους της φύσης, τη ζωή και το μεταφυσικό, χωρίς να δίνει προτεραιότητα σε κανένα από αυτά – ο κύκλος είναι μια ρέουσα συνέχεια, μέχρι την τελική, χορωδιακή κάθαρση, με θέα το πέλαγος.
Το κατακτημένο του ύφος περνά αβίαστα από τον πρωτογονισμό στη λύτρωση της ύπαρξης μέσα από τις πολύπλοκες επιθυμίες, εντυπωσιάζει με τη συνεκτικότητα και την αφηγηματική δεινότητα. Βωβός, με μικρό προϋπολογισμό και ευέλικτο συνεργείο, δυο ηθοποιούς και σταθερά τον Γιώργο Μαυροψαρίδη στο μοντάζ, αυτός ίσως είναι ο πιο αυθεντικός και δυνατός Λάνθιμος που έχω δει εδώ και πολύ καιρό.
Η Έμα Στόουν, ευδιάθετη και, στα μάτια μας, η πιο γουρλού επισκέπτρια του λιμανιού, μετά τη ζωηρή της συμμετοχή στη νίκη του μπασκετικού Ολυμπιακού, δήλωσε αμετανόητη θιασώτις του Λάνθιμου και των επιλογών του. Το αποδεικνύει η τρίτη συναπτή κινηματογραφική τους συνεργασία, που βασίζεται στην εμπιστοσύνη, τη λακωνική συνεννόηση και το, πολλές φορές υπογραμμισμένο στη συνέντευξη, ένστικτο που διατηρούν και οι δύο εξίσου:
«Ποιος είναι ο λόγος να κάνεις αυτό το βλακώδες επάγγελμα του ηθοποιού, αν δεν επιδιώκεις τις προκλήσεις;» δήλωσε μεταξύ αστείου και περισσότερο σοβαρού η βραβευμένη με Όσκαρ για το La La Land Αμερικανίδα, που συμμετείχε αφιλοκερδώς στη «Βληχή» κι έφτασε στην Ελλάδα λίγες ημέρες μετά την συμμετοχή της στο Met Gala.
Η ηθοποιός που δεν φοβάται το θάνατο, αλλά τη διαδικασία και τον πόνο του θανάτου και τα πάθη της, αν και μαθαίνει να τα διαχειρίζεται, όταν ρωτήθηκε αν ο κανιβαλισμός, το πάθος και ο θάνατος μπαίνουν κάτω από την ίδια ομπρέλα, απάντησε, «εννοείται, πώς γίνεται να μην μπουν κάτω στην ίδια κατηγορία;».
Αν μπορούσε να μη λογοδοτήσει σε κανέναν χαρακτήρα που υποδύεται ξανά στην καριέρα της, να μη χρειαστεί να ψάξει για backstory και την καταγωγή των γυναικών που υποδύεται, θα ήταν ευτυχής, όπως φαίνεται να απολαμβάνει στο στυλ της διαδικασίας των ταινιών του Λάνθιμου.
Με τον Γιώργο συναντηθήκαμε και μιλήσαμε αμέσως μετά τη συνέντευξη Τύπου. Ήταν ευχάριστος και ευδιάθετος, και ως συνήθως ειλικρινώς αινιγματικός ως προς τις προθέσεις των νοημάτων. Πιάσαμε την κουβέντα από την έμπνευση, τον «Μακεδονικό Γάμο», ένα ξεχασμένο, υπέροχο φιλμ του Τάκη Κανελλόπουλου από το 1960 για τα έθιμα στο Βελβεντό, περάσαμε στον αγαπημένο του Νίκο Παπατάκη, και πριν αναφερθεί στο επόμενο project του, το «Poor Things», που αυτήν την εποχή μοντάρει, νομίζω πως για πρώτη φορά έδωσε μια ιδέα για την ευρύτερη αναζήτησή του στο σινεμά.
— Τι να πούμε για τη «Βληχή»;
Έλα ντε (γελάει)
— Τι θα ήθελες εσύ να πεις;
Τίποτα (γελάει). Γι’ αυτό κάνω ταινίες, για να μη χρειάζεται να πω κάτι! Και τώρα βωβές, ακόμη καλύτερα.
— Πότε ανακάλυψες το ντοκιμαντέρ «Μακεδονικός Γάμος» του Τάκη Κανελλόπουλου;
Δεν το θυμάμαι συγκεκριμένα. Το είχα δει πολύ παλιά και όταν σκεφτόμουν ότι ήθελα να κάνω κάτι στην Τήνο, ότι θα ήθελα να είναι μαυρόασπρο για να φύγει αυτό το καρτ ποστάλ ενός όμορφου ελληνικού νησιού, τη θυμήθηκα, την ξαναείδα και με ξαναεντυπωσίασε και πολλά πράγματα είναι προφανές ότι τα έχουμε πάρει κατευθείαν από εκεί – γενικότερα μιλώντας, βρίσκω συγκλονιστική την αισθητική αυτής της ταινίας.
— Είδαμε την ταινία από 35άρα μηχανή προβολής. Έτσι τη γύρισες;
Σε 16 mm τη γυρίσαμε. Όταν σκεφτόμουν την ταινία, ήμουν πεπεισμένος πως έπρεπε να αποτυπωθεί σε άσπρο-μαύρο, δεν είχα αμφιβολίες.
— Γνωρίζω από παλιότερα πως οι «Βοσκοί» του Νίκου Παπατάκη σου αρέσουν πολύ…
Και η «Φωτογραφία»!
— Ωστόσο, όποια ιστορία κι αν επέλεγε, ο Παπατάκης είχε ανέκαθεν μια δηλωμένη ατζέντα, υπέρ του υποδουλωμένου ανθρώπου. Με τις ταινίες του, επαναστατικές όπως τις θεωρούσε, βρισκόταν εκ φύσεως στη θέση του και τον βοηθούσε να εξεγερθεί. Έρχομαι σε σένα. Καταλαβαίνοντας πως όταν καλείσαι να μιλήσεις για κάθε σου ταινία ξεχωριστά νιώθεις αμηχανία, κάτι που βρίσκω λογικό, υπάρχει κάτι που έχεις αντιληφθεί, μετά από τόσες ταινίες, ότι επιδιώκεις; (γελάει). Τη μεγαλύτερη εικόνα ψάχνω, με λίγα λόγια.
Σίγουρα δεν είμαι τόσο άμεσα πολιτικός όσο ο Παπατάκης, αλλά νομίζω πως, παρόλο που δεν ακολουθώ μια τέτοια διαδικασία ώστε να δημιουργώ πριν από τη σύλληψη μιας ταινίας μου την ατζέντα ή τι θέλω να πω, ούτως ή άλλως με παρακινεί ο κόσμος γύρω μου, πράγματα που παρατηρώ και θέλω να σχολιάσω, να εξερευνήσω και να καταλάβω, να θέσω ερωτήσεις στον εαυτό μου και στους άλλους, για να δω τις αντιδράσεις τους. Άρα αυτό είναι μια πολιτική πράξη, χωρίς απαραίτητα να έχει μια ιδεολογία ή έναν σκοπό από πίσω. Νομίζω ότι κάνω κάτι παρόμοιο, αμφισβητώ, ρωτώ.
— Με την Έμα Στόουν πώς προέκυψε αυτή η παράδοση άνευ όρων; Είπε πως «παραδίδεται» σε σένα γιατί, όντως, ένα φιλμ σαν τη «Βληχή», ή το κάνεις άνευ όρων ή λες «σας ευχαριστώ, αλλά δεν νομίζω».
(χαμογελάει) Χάρη στην αμοιβαία εκτίμηση και τη βαθιά φιλία. Είχαμε γνωριστεί πριν από την «Ευνοούμενη», που καθυστέρησε να προετοιμαστεί και να γυριστεί, συνεχίσαμε να έχουμε επαφή, παραμείναμε φίλοι, κάναμε φωτογράφιση, και άλλη μια ταινία που βρίσκεται στο μοντάζ…
— Το «Poor Things».
Ναι. Καταλαβαίνεις πως κάτι τέτοιο σημαίνει μεγάλη εμπιστοσύνη χωρίς πολλά λόγια, απόλυτη ελευθερία. Έχουμε τον τρόπο πλέον να καθοδηγούμε ο ένας τον άλλο με ανεπαίσθητες υποδείξεις και είναι κάτι που απολαμβάνουμε.
— Θα είχε ενδιαφέρον να τη ρωτούσα αν έπρεπε να περιγράψει σε έναν φίλο της τι είναι η «Βληχή», πώς θα το έκανε; Εσύ τι θα έλεγες; Περισσότερο πού εστιάζεις; Στην αναγέννηση, στην επιθυμία;
Δεν νομίζω πως είναι εφικτό. Ο θάνατος, η επιθυμία, ο έρωτας, το σεξ, η γέννηση, η θρησκεία, η παράδοση, δεν αποσυνδέονται, δεν πετάς το ένα για να κρατήσεις το άλλο.
— Ανέφερες τη θρησκεία. Η σκηνή που η Έμα φτάνει σε οργασμό, πέφτει το πρόσωπό της πάνω στο εικόνισμα και το γλείφει πώς προέκυψε στο μυαλό σου και στο φιλμ;
Ως όραμα (γελάει). Όλα αυτά γίνονται ένα. Εσύ το είδες καθαρά ως οργασμό, για μένα όμως είναι κάτι μεταξύ έκστασης, δαιμονισμού και οργασμού. Πολύ περίπλοκο πράγμα.
— Θα μπορούσε επίσης να είναι μια ωραία βαμπιρική ιστορία.
Ναι (διστακτικά). Ναι (ζωηρά). Και κάποιος μου είπε «α, να ο Ντράγιερ» και, εκτός από το ότι βρίσκω την παρατήρηση πολύ κολακευτική, χωρίς να το έχω στο μυαλό μου, βλέποντας μερικές εικόνες όταν το φτιάχναμε, σκέφτηκα τον Ντράγιερ, οπότε είπα «κάτι καλό πάει να γίνει εδώ».
— Ναι, διότι υπάρχει η σύνδεση του θρησκευτικού με το μεταφυσικό, η ύπαιθρος, η αυστηρότητα. Τελειώνοντας, θέλω να ρωτήσω για την επερχόμενη ταινία σου, το «Poor Things», αν και υποψιάζομαι πως δεν θα πεις κάτι.
Τι να πω, αφού ακόμη το φτιάχνω.
— Πάντως, διάβασα την πρώτη σύνοψη αρκετές φορές για να καταλάβω απλώς περί τίνος πρόκειται (σ.σ. «Την ώρα που μια γυναίκα προσπαθεί να αυτοκτονήσει με πνιγμό για να ξεφύγει από τον κακοποιητικό σύζυγό της, ο εγκέφαλός της αντικαθίσταται από εκείνον του αγέννητου παιδιού της, από τον πατέρα της»).
Έχουν γραφτεί μερικά πράγματα με πηγή το μυθιστόρημα του Άλισντερ Γκρέι, που είναι ανακριβή. Μιλάνε για μια γυναίκα σεξομανή και διάφορα άλλα. Πάντως, μου αρέσει η σύγχυση επί του θέματος, για να ξεκαθαριστεί όταν βγει η ταινία.
— Παρεμπιπτόντως, για πρώτη φορά θα χρησιμοποιήσεις πρωτότυπη μουσική επένδυση. Ποιος θα είναι ο συνθέτης;
Δεν μπορώ να πω.
— Ορχηστρική θα είναι;
Instrumental.
— Κι εσύ τι μουσική ακούς;
Τα πάντα. Κλασική, σύγχρονη, ελληνική.
— Σ’ ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ.
Γιώργος Λάνθιμος - Βληχή
6, 7, 8 Μαΐου
Ώρες: 18:00, 20:00, 22:00
Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ
Το πρωτοποριακό πρόγραμμα «The Artist on The Composer» διασυνδέει σύγχρονους καλλιτέχνες με την κλασική μουσική και την όπερα, προκαλώντας μια ιδιαίτερη σύμπραξη διαφορετικών μορφών τέχνης σε ένα ενιαίο σύνολο. Στη δεύτερη ανάθεση του προγράμματος από την Εθνική Λυρική Σκηνή και τον Οργανισμό ΝΕΟΝ, ο πολυβραβευμένος Έλληνας κινηματογραφικός δημιουργός Γιώργος Λάνθιμος δημιούργησε ένα νέο κινηματογραφικό έργο το οποίο παρουσιάζεται με τη ζωντανή εκτέλεση ορχηστρικής μουσικής. Η επιμέλεια του προγράμματος είναι του Γιώργου Κουμεντάκη, καλλιτεχνικού διευθυντή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, και της Ελίνας Κουντούρη, διευθύντριας ΝΕΟΝ.
Η ταινία μικρού μήκους «Βληχή» θα κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της, συνοδεία μουσικών συνόλων, στις 6, 7 και 8 Μαΐου 2022 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ. Η παραγωγή, σενάριο και σκηνοθεσία είναι του Γιώργου Λάνθιμου και συμμετέχουν οι ηθοποιοί Έμα Στόουν και Νταμιάν Μπονάρ. Η ταινία γυρίστηκε στην Τήνο τον Φεβρουάριο του 2020. Το μουσικό σενάριο της ταινίας αποτελείται από έργα των Γ. Σ. Μπαχ / Κνουτ Νύστεντ και Τόσιο Χοσοκάβα, τα οποία θα ερμηνευτούν ζωντανά από μουσικούς της ΕΛΣ, τη Χορωδία της ΕΡΤ και τη σολίστ Αγγελίνα Τκάτσεβα (τσίμπαλο), σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και διεύθυνση χορωδίας Αγαθάγγελου Γεωργακάτου.
Η παραγωγή, από πλευράς της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org] για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής της εξωστρέφειας. O NEON χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τον ιδρυτή του Δημήτρη Δασκαλόπουλο.
