Η ευτυχισμένη Αποκάλυψη
Στην Αμοργό, ένας συγγραφέας παλεύει με τους δαίμονές του
Ένα υπερηχογράφημα σιωπής, από τον συγγραφέα Stéphane Lambert
Fabien Ribery
Le blog de Fabien Ribery - 28.01.2022
"Το πιο απλό θα ήταν να μη μένω εδώ, κλειδωμένος στο δωμάτιό μου, και να πεισμώνω μπροστά στον υπολογιστή μου, προσπαθώντας να γράψω αυτό που με οδήγησε στο να μην μπορώ να κάνω τίποτε άλλο από το να γράφω."
Οι λάτρεις της λογοτεχνίας, οι μανιακοί της λεξικογραφίας και οι αυστηροί μελετητές γνωρίζουν την έννοια του όρου οξύμωρο, ένα σχήμα λόγου που συνίσταται στον συνδυασμό δύο αντίθετων λέξεων.
Ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του Stéphane Lambert, L' Apocalypse heureuse (Η ευτυχισμένη Αποκάλυψη), λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, αν και σε αυτό το έργο η προσωπική δυστυχία περιγράφεται πολύ περισσότερο από τις ακτίνες φωτός που μπορούν να τη διαπεράσουν.
Το L' Apocalypse heureuse, που είναι και το πιο προσωπικό έργο ενός συγγραφέα που γράφει από διηγήματα μέχρι ποίηση και δοκίμια για τη ζωγραφική (Claude Monet, Mark Rothko, Francisco de Goya, Nicolas de Staël, Léon Spilliaert, Paul Klee), είναι μια προσπάθεια να εκφράσει το διπλό τραύμα μιας τσακισμένης παιδικής ηλικίας: τη συνάντηση με έναν παιδόφιλο, φίλο της οικογένειας, τον οποίο ο δεκάχρονος ερωτεύεται, και τον δραματικό χωρισμό των γονιών που δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να δουν μια αισχύνη που τους θύμιζε τις δικές τους αποτυχίες και ελλείψεις.
"Ο D. ήταν αυτός που τράβηξε τη φωτογραφία. Περάσαμε τις διακοπές μαζί του. Κάθε βράδυ πήγαινα και τον έβρισκα στο κρεβάτι του. Ήμουν εθισμένος με το σώμα του, με τα φιλιά μας, με τη μυρωδιά του, με τη γεύση του οργάνου του. Ποτέ δεν έμαθα αν είχε κάνει το ίδιο και με τον αδελφό μου, ποτέ δεν μιλήσαμε γι' αυτό - και η σκέψη αυτή και μόνο μου προκαλούσε υπερβολική ζήλια."
Αυτό το βιβλίο της ανάμνησης είναι μια κοιλάδα των δακρύων, του ανεκδήλωτου θυμού, των αδιεξόδων που τελικά πάνω-κάτω ξεπερνιούνται.
Να αντιμετωπίζεις τους βίαιους καβγάδες των γονιών, να αντιμετωπίζεις το αβάσταχτο: να προσπαθείς να εκφράσεις το ανείπωτο μήπως δεν είναι αυτό ακριβώς το νόημα της λογοτεχνίας;
Το L’ Apocalypse heureuse δεν καταδικάζει, αλλά εκθέτει, καθώς απελευθερώνει κύματα συγκρατημένου συναισθήματος, τις επαναλαμβανόμενες μερικές φορές τραυματικές σκηνές μιας ολόκληρης ζωής - το τραύμα μιας μετακόμισης με ένα φορτηγό που κινείται προς τα πίσω για να φτάσει ένα αβέβαιο μέλλον, ενώ στο μπαλκόνι, οκτώ όροφοι πιο πάνω, τρέχουν τα δάκρυα ενός βαριά καταθλιπτικού πατέρα, που το δωδεκάχρονο αγόρι, καθισμένο δίπλα στη μητέρα του, αναρωτιέται αν θα πηδήξει.
Όλα αρχίζουν στο ιατρείο ενός υπνοθεραπευτή που μένει στο ίδιο κτίριο των Βρυξελλών με τον άνδρα που κακοποίησε το παιδί.
Εκπληκτική εισαγωγή, η οποία μου θύμισε ξαφνικά ότι ο παππούς μου από τη μεριά της μητέρας μου πήγαινε στη Boulogne-sur-Mer για να επισκεφθεί την πεθερά του, η οποία κατοικούσε σε ένα κτίριο όπου ο ίδιος είχε βασανιστεί στις αρχές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για την αντιστασιακή του δράση.
Το να ξεκινάς να γράφεις μέσα σε μεγάλη μοναξιά την Ευτυχισμένη Αποκάλυψη στο νησί της Αμοργού στις Κυκλάδες, κοντά στο άλλο νησί όπου ο Άγιος Ιωάννης συνέγραψε το Βιβλίο της Αποκάλυψης, ήταν αναμφίβολα μια πολύ μεγάλη δοκιμασία, καθιστώντας την ανάγνωση του ευγενούς αυτού εξομολογητικού βιβλίου μια οδυνηρή εμπειρία.
Η πορεία προς τη γαλήνη -ειδικά μέσα από τη συμφιλίωση με έναν πατέρα που αντιμετώπισε στη ζωή του τεράστιες ψυχικές δυσκολίες- είναι ένας πνευματικός αγώνας, για τον οποίο η γραφή είναι ένα πολύτιμο ξίφος.
Στο L' Apocalypse heureuse γίνεται πολύς λόγος για τόπους, διαμερίσματα, σπίτια, γιατί η εύρεση ενός καταφυγίου, όταν κάποιος έχει εκδιωχθεί από ένα πρώτο άσυλο το οποίο θεωρούσε ως το θεμέλιο ενός σύμπαντος, γίνεται μια ουσιαστική αναζήτηση.
Ο Stéphane Lambert αναρωτιέται μήπως η συγγραφή διπλασίασε ένα πρώτο αίσθημα εγκατάλειψης. Ο δρόμος που επέλεξε της απομάκρυνσης από τους ανθρώπους είναι σωτηρία ή καταδίκη; Είναι σπατάλη ή ομορφιά της αλήθειας;
"Αν γράφω, αν επιμένω να συνεχίζω να γράφω, είναι για να κάνω να ακουστεί αυτό που είναι δυσλειτουργικό, αυτό που αποτυγχάνει, αυτό που στοιχειώνει, που δεν έχει θέση, δεν έχει ορατότητα, δεν έχει αξία μέσα στα κοινά πλαίσια. Θέλω να δώσω φωνή στην αδυναμία των ανθρώπων, αφήνω την ικανοποίηση και τον κυνισμό σε άλλους, δεν μου πάει η καρδιά να κάνω τον έξυπνο. Το θέμα δεν είναι να κλαιγόμαστε, αλλά να μην αρνούμαστε να ονομάζουμε αποτυχία αυτό που απέτυχε. Να αφηγούμαστε με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια τη δυσκολία του δρόμου που διαβαίνουμε, χωρίς να προσπαθούμε να ικανοποιούμε την περιρρέουσα ευφορία. Εδώ παλεύω με ό, τι πιο εύθραυστο, ό, τι πιο ανυποχώρητο υπάρχει μέσα μου- έχω δύσκολο έργο: σε κάθε βήμα, κινδυνεύω να τα παρατήσω."
Αυτή η προσπάθεια διατύπωσης, σε κάθε στιγμή, σε κάθε πρόταση, δίνει όλη της την αξία της στο L' Apocalypse heureuse, ένα βιβλίο που αναμετριέται με τους δαίμονες με την ελπίδα να τους διαλύσει και να ανοίξει προοπτικές νέας ζωής σε έναν κόσμο που ξηλώνεται από παντού.
"Ο κόσμος γύρω μας είχε αρχίσει να ραγίζει. Αναπόφευκτες απειλές θόλωναν τον ορίζοντα. Είχαμε αναβάλει όσο μπορούσαμε τη συνειδητοποίηση της καταστροφής που βρισκόταν σε εξέλιξη. Καθώς προσπαθούσα σαν δαιμονισμένος να βρω ένα σημείο ισορροπίας, η γη ήταν αυτή που σύντομα θα ξέμενε από πόρους. Τι νόημα μπορούσαν να έχουν οι σπασμωδικές μου αντιδράσεις σε ένα τέτοιο πλαίσιο; Ήμασταν τρελοί που πιστέψαμε στην αιώνια επιβίωσή μας. Το διακύβευμα του πολιτισμού μας μάς είχε κάνει να ξεχάσουμε ότι ήμασταν απλώς ένα καιροσκοπικό είδος, που εκμεταλλευόταν μια ευνοϊκή ανάπαυλα για να αναπτυχθεί. Η αλήθεια είναι ότι τίποτα δεν ήταν στα μέτρα μας, και θα έπρεπε κι αυτό να το μάθουμε ξανά."
Όταν το μίασμα έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη την επιφάνεια του πλανήτη μας, από ποια ψευδαίσθηση να κρατηθούμε;
Ένα ελληνικό νησί;
Μια ακριβής παράγραφος;
Το χέρι ενός εραστή (Jan/Juan) με τον οποίο θα μπορούσες να φανταστείς ό τι θα ζήσεις μια νέα και γεμάτη ζωή;
Το γελαστό παιδί είναι ένας μελαγχολικός ενήλικας, όλα τον καταδικάζουν σε μια ζωή χωρίς ομορφιά, στο φόβο, στην πρόγνωση του θανάτου, πριν το έργο της γραφής εφεύρει έναν τρόπο να σωθεί μέσα στα δίχτυα του κακού.
Αποσύνθεση, απομόνωση, παραλογισμός, αισθήμα αποκλεισμού.
Το ναυάγιο ενός πατέρα, η κατάρρευση μιας μητέρας, η σύγχηση των παιδιών.
Γιατί μερικές οικογένειες είναι τόσο ακατάλληλες για την ευτυχία; Είναι αυτός ένας νόμος που ισχύει για όλους; Πώς μπορούμε να αποφύγουμε να βλάπτουμε τον εαυτό μας, να κατρακυλάμε, να βρίσκουμε τις ανικανότητές μας ταπεινωτικές;
Αφιερωμένο στις τελευταίες στιγμές του πατέρα του - που ξαναβρέθηκε μετά από είκοσι ένα χρόνια σιωπής μόλις ένα μήνα πριν - και στο θάνατό του, το δεύτερο μέρος του βιβλίου του Stéphane Lambert κοιτάζει κατάματα το άγνωστο του θανάτου.
"Όταν του έπιασα το χέρι, αφού είπα στον εαυτό μου Όχι, δεν πρέπει, δεν πρέπει να μπώ σε αυτού του είδους την ιστορία, ένιωσα από την ισχυρή πίεση που δέχτηκε το δικό μου πόσο η χειρονομία μου απαντούσε στην προσδοκία του. Μια πολύ παλιά προσδοκία, σαν όλα όσα υπήρχαν πριν από αυτή τη στιγμή να υπήρχαν μόνο και μόνο για να οδηγήσουν σε αυτή τη μοναδική κίνηση του χεριού μου που έκανε να πιάσει το δικό του."
Τότε έρχεται η στιγμή της ύστατης συγχώρεσης, της πλήρους αποδοχής αυτού που συγκροτεί ένα πλάσμα, μέσα στο θεμελιώδες μυστήριό του.
Τίποτα δεν είναι ίσως πιο συγκλονιστικό.
"Ήξερα ότι μια μέρα αυτό θα συνέβαινε, ότι θα έπρεπε να φροντίσω λίγο περισσότερο τους ζωντανούς, να βγω από τη δυστυχία μου και να μπω στη ζωή, να σταματήσω να οχυρώνομαι πίσω από τους νεκρούς για τους οποίους έγραφα. Αυτή η στιγμή είχε έρθει. Η πραγματικότητα με καλούσε. Δεν ξέρω γιατί οι άλλοι με φοβίζουν τόσο πολύ, γιατί τρέμω μπροστά τους, γιατί η φυγή είναι η πρώτη μου αντίδραση."
Καθώς η ασθένεια τον διαλύει, ένας πατέρας γίνεται αγνώριστος, του λείπει ο αέρας, τον κυριεύει ο πανικός, είναι ένα γέρικο μωρό που περιμένει βοήθεια.
"Το να είμαι δίπλα σε έναν πατέρα μετά από τόσο μακρά απουσία μου έδωσε έναν νέο ρόλο: ήμουν υποχρεωμένος να βγω από την παιδική μου στάση. Βλέποντάς τον τόσο κοντά στο θάνατο, έπρεπε να αποδεχτώ την ιδέα ότι ήμουν με την πλευρά των υγιών ανθρώπων, καθώς είχα κληρονομήσει από εκείνον μια έντονη ροπή προς την αρρώστια."
Ναι, η ζωή επιμένει, εμφανίζεται ένας ορίζοντας, μια δυνατότητα αρμονίας.
Πολιτισμοί βυθίζονται, αγαπημένα πρόσωπα χάνονται, κάθε μέρα είναι ένας αγώνας, αλλά υπάρχουν τα φιλικά χέρια και τα φιλιά.
"Ο δεσμός που είχα δημιουργήσει με την εφηβεία, όταν έπρεπε να χτίσω ένα οχυρό απέναντι στο αίσθημα της διάσπασης, και λόγω της δυσκολίας που είχα για να μπω στη ζωή, μου είχε υπαγορεύσει μια πορεία για να κρατηθώ, και η συγγραφή μου είχε φανεί ως ο καταλληλότερος δρόμος για μια φύση σαν τη δική μου, είχα προσπαθήσει να πιστέψω σε αυτήν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, και είχα καταλήξει να αποδίδω στην συγγραφική πράξη αρετές και δυνάμεις, και ας πούμε μια ιερότητα, όπως αυτή που αποδίδει κανείς σε κάθε αντικείμενο λατρείας, αλλά μέσα σε λίγες δεκαετίες η θέση που καταλάμβανε η λογοτεχνία είχε συρρικνωθεί σημαντικά, η μανία μου να γράφω βιβλία με είχε απομακρύνει από άλλες δυνατότητες χωρίς να καταφέρει να κατευνάσει τις στερήσεις μου, και χρειαζόταν τότε πραγματικά να συνεχίσω να θυσιάζω τα πάντα σε αυτήν; "
Βιωμένη ποίηση, σκεφτόταν ο Alain Jouffroy, ο οποίος την έγραφε κιόλας.
Από τους ιλιγγιώδεις βράχους της Αμοργού, ο Stéphane Lambert βρίσκεται απέναντι στο μεγάλο γκρεμό της ζωής του.
Πρέπει να δεχτείς να βουτήξεις για να μην πεθάνεις, να πάρεις το ρίσκο να βγεις από τον εαυτό σου για να σπάσει ο κολασμένος κύκλος της αποτυχίας.
Όταν μια ελαφίνα με τα δύο μικρά της εμφανίζονται στο σπίτι ενός φίλου στο Vexin, να βόσκουν ειρηνικά, ένας συγγραφέας της αναγκαιότητας καταλαβαίνει ότι ο φόβος είναι ο πρώτος του εχθρός και ότι η ήρεμη φωνή του ποιητή ή του ζωγράφου από το Giverny που ακούγεται ακόμα κάπου εκεί κοντά στα νούφαρα, δείχνει μια κατεύθυνση που δεν πρέπει πια να χαθεί.
Η Ευτυχισμένη Αποκάλυψη είναι ένα βιβλίο θάρρους και ωριμότητας.
Stéphane Lambert, L’Apocalypse heureuse, φωτογραφία εξωφύλλου του Bernard Plossu, σειρά "La Rencontre" που διευθύνει η Anne Bourguignon, εκδ. Arléa, 182 σελ.
