Πώς να σώσεις τον πλανήτη από τον καναπέ σου φυτεύοντας ένα δέντρο: μια οικολογική και κοινωνική απάτη
Laura P + Metig
Revue Z / Basta - 07.06.2022
Πώς να αγοράσεις μια καλή συνείδηση και ταυτόχρονα το δικαίωμα να συνεχίσεις να ρυπαίνεις; Κυβερνήσεις και εταιρείες έχουν βρει τη λύση: "αντιστάθμιση του άνθρακα". Ταξίδι στην αυτοκρατορία του πράσινου καπιταλισμού.
"Για κάθε εξάδα που αγοράζετε, φυτεύεται ένα δέντρο, είναι τόσο απλό", διακήρυττε περήφανα η σκωτσέζικη μάρκα BrewDog στο Facebook τον Μάρτιο του 2021. Ο στόχος που είχε τότε ανακοινωθεί για την τρέχουσα χρονιά ήταν η φύτευση ενός εκατομμυρίου δέντρων. Με βάση την αρχή ότι "δεν καλλιεργείς λυκίσκο σε μια έρημο", ο παγκόσμιος αυτός γίγαντας της μπύρας συνέπραξε με το Eden Reforestation Projects, "έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με έδρα την Καλιφόρνια που δραστηριοποιείται σε αναπτυσσόμενες χώρες για τη μείωση της ακραίας φτώχειας και την αποκατάσταση υγιών δασών".
Όλο και περισσότερες εταιρείες προσφέρουν στους καταναλωτές την ευκαιρία να ελαφρύνουν τη συνείδησή τους, δεσμευόμενες να φυτεύουν ένα δέντρο για κάθε αγορασμένο προϊόν. Ενώ οι διαδοχικές COP (διασκέψεις των συμβαλλομένων μερών, ετήσιες διεθνείς σύνοδοι κορυφής των κρατών που αφορούν τις δεσμεύσεις τους κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη) αποδεικνύονται ανίκανες να θεσπίσουν περιοριστικά αντιρρυπαντικά μέτρα για τις εταιρείες, οι τελευταίες εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες του "πράσινου ξεπλύματος", επιδοτώντας δενδροφυτεύσεις που τις καθιστούν μαικήνες της φύσης.
Στη Γαλλία, επίσης, υπάρχουν εταιρείες που υποστηρίζουν ότι η κατανάλωση παγκοσμιοποιημένων προϊόντων είναι μια στρατευμένη πράξη, όπως η μάρκα έτοιμων ενδυμάτων Promod. Σε συνεργασία με την Reforest'Action, μια εταιρεία που διαχειρίζεται έργα αναδάσωσης που χρηματοδοτούνται μέσω του Διαδικτύου από εταιρείες και ιδιώτες, η Promod καλεί τους πελάτες της να προσθέσουν ένα δέντρο στο ηλεκτρονικό τους καλάθι κάνοντας επίκληση στο συναίσθημα: "Θέλετε να κάνετε τα πουλιά να κελαηδούν;" Να αναλάβετε τώρα δράση για τον πλανήτη και για μεγάλο διάστημα; Έχετε μικρό προϋπολογισμό αλλά μια καρδιά να; [...] Χαρίστε στον εαυτό σας ένα δέντρο, είναι μια πρωτότυπη, οικολογικά υπεύθυνη και στρατευμένη ιδέα δώρου για την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας." Εν τω μεταξύ, τουλάχιστον 10.000 τόνοι ρούχων, λευκών ειδών οικιακής χρήσης και παπουτσιών πετιούνται κάθε χρόνο στη Γαλλία.
Σώζοντας τον πλανήτη με την πιστωτική σου κάρτα
Μεταξύ των γαλλικών επιχειρήσεων, η Reforest'Action κατέχει ηγετική θέση σε αυτόν τον τομέα με σχεδόν 18 εκατομμύρια δέντρα φυτευμένα σε όλο τον κόσμο. Στους εταίρους της περιλαμβάνονται μεγάλες εταιρείες όλων των ειδών: BlaBlaCar, AXA, Maif, CDC Habitat, Engie, Enedis, Pampers, P&G, Decathlon, Eiffage, Givenchy, Vinci, NRJ, BNP Paribas... ενώ δραστηριοποιείται στη Γαλλία σε ιδιωτικά δάση και σε εκτάσεις που διαχειρίζεται η Εθνική Δασική Υπηρεσία (ONF), καθώς και στο εξωτερικό.
Οι εταιρείες μπορούν να επιλέξουν μεταξύ διαφόρων λύσεων "με το κλειδί στο χέρι": χρηματοδότηση της φύτευσης δέντρων σε όλο τον κόσμο, μέσω διαφόρων ΜΚΟ, ή των έργων διατήρησης των υφιστάμενων δασών. Φυσικά, οι ιδιώτες μπορούν επίσης να συμμετάσχουν. Έτσι και εμείς στο περιοδικό Z θελήσαμε να σώσουμε τον πλανήτη από τον καναπέ μας φυτεύοντας ένα δέντρο. Μιας και δίνεται και η δυνατότητα, στο βουνό του Limousin. Έτσι γίναμε οι ευτυχείς εικονικοί ιδιοκτήτες ενός δέντρου ύψους σχεδόν 1 μέτρου (Kiffance, το όνομά του). Σπεύσαμε να ελέγξουμε την ύπαρξη αυτής της φυτείας, η οποία βρίσκεται πίσω από το νεκροταφείο του Gentioux-Pigerolles και εκμεταλλεύεται από την CFBL, έναν τεράστιο δασικό συνεταιρισμό. Το Kiffance βρισκόταν κάπου εκεί γύρω, ανάμεσα στις σειρές από ευρωπαϊκά πεύκα, βελανιδιές και σφενδάμια. Όταν κοπεί, ποιος θα πάρει τα χρήματα από την πώληση, που θα χρησιμοποιηθεί το ξύλο αυτό; Η Reforest'Action δεν μας το λέει.
Δημιουργούνται όλο και περισσότερα "εταιρικά δάση". Η ΜΚΟ Tree-Nation, για παράδειγμα, προτείνει στους πελάτες της, συγγνώμη, στους "συνεργάτες αναδάσωσής" της (9.000 εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των Danone, Nivea, Garnier για τις μεγαλύτερες) να προσφέρουν ένα μικρό μπόνους στους μετόχους ή τους πιστούς πελάτες τους: "Τα δέντρα της Tree-Nation λειτουργούν σαν e-gifts που μπορείτε εύκολα να ενσωματώσετε στα προϊόντα ή τις υπηρεσίες σας. Η προσφορά ενός δέντρου με κάθε πώληση είναι ένας προσιτός και κομψός τρόπος για να προσθέσετε αξία στα προϊόντα σας φροντίζοντας ταυτόχρονα τον πλανήτη", αναφέρεται στην ιστοσελίδα τους.
Τα γενέθλια, οι γάμοι, οι γεννήσεις κ.λπ. αποτελούν αφορμές για τις εταιρείες για να προσφέρουν ένα δώρο-δέντρο στους πελάτες τους. Κάθε δέντρο έχει μια μοναδική διεύθυνση URL που διευκολύνει την παρακολούθησή του μέσω email και τις όποιες κοινοποιήσεις στα κοινωνικά δίκτυα. Η μάρκα παπουτσιών Faguo, από την πλευρά της, διαθέτει "300 δάση" στη Γαλλία και διοργανώνει "απεριτίφ Faguo Bike & Forest για να προσφέρει [στους πελάτες της] δασικές εμπειρίες κοντά σε κάθε μεγάλη πόλη".
"Αντιστάθμιση" για να παραμείνουν τα πράγματα ίδια
Πέρα όμως από το μάρκετινγκ, η δενδροφύτευση είναι θείο δώρο στην κούρσα για τις πολύτιμες "πιστώσεις άνθρακα", οι οποίες είναι απαραίτητες στο πλαίσιο της λεγόμενης "εθελοντικής" αντιστάθμισης του άνθρακα. Αυτές συνίστανται στη "χρηματοδότηση ενός έργου για τη μείωση ή τη δέσμευση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για τις οποίες δεν ευθύνεται κανείς άμεσα", σύμφωνα με τον Γαλλικό Οργανισμό Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Ademe).
Τουτέστιν μεθερμηνευόμενον, καλούμαστε να μειώσουμε τις εκπομπές μας, αλλά αν αυτό είναι πολύ δύσκολο, μπορούμε να εξιλεωθούμε χρηματοδοτώντας έργα που καταπολεμούν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η φύτευση δέντρων αντιπροσωπεύει μία ασφαλή αξία, καθώς θεωρούνται σωστά εργοστάσια αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, που λειτουργούν αυτόνομα και δεν κοστίζουν ελάχιστα όταν δημιουργούνται. Έτσι η Total, η οποία είναι εν μέρει υπεύθυνη για την αποψίλωση των δασών και την καταστροφή των τυρφώνων (που αποτελούν πραγματικές δεξαμενές άνθρακα) στη Νοτιοανατολική Ασία λόγω της κατανάλωσης φοινικέλαιου για την παραγωγή βιοκαυσίμων, βελτιώνει την εικόνα της χρηματοδοτώντας δάση στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη.
Η αντιστάθμιση του άνθρακα, η οποία δημιουργεί μια ψευδαίσθηση συμμετρίας μεταξύ ρυπογόνων δραστηριοτήτων και αναπτυσσόμενων δασών, είναι μια πνευματική, οικολογική και κοινωνική απάτη. Πρώτα απ' όλα, επειδή τα δάση αυτά δεν είναι οι προσδοκόμενες δεξαμενές διοξειδίου του άνθρακα. Σύμφωνα με τον δασολόγο μηχανικό και περιβαλλοντολόγο ακτιβιστή Gaëtan du Bus de Warnaffe, ο πιο αποτελεσματικός και έξυπνος τρόπος για την αποθήκευση άνθρακα στο περιβάλλον είναι να αφήνουμε τα δάση να γερνούν.
Η φύτευση δασών σήμερα σημαίνει αποθήκευση άνθρακα για τον επόμενο αιώνα. Ωστόσο, πολλά έργα αναδάσωσης βασίζονται σε είδη ταχείας ανάπτυξης (ευκάλυπτος, ακακία ή πεύκο) με μικρή διάρκεια ζωής. Επιπλέον, η ικανότητα αποθήκευσης του άνθρακα των δασών είναι αντιστρόφως ανάλογη με την αύξηση του επιπέδου του CO2 στον αέρα. Χοντρικά, όσο περισσότερο ρυπαίνουμε, τόσο μικρότερη ικανότητα απορρόφησης έχουν τα δάση, ανεξάρτητα από την επιφάνειά τους. Επομένως, υπάρχει η πιθανότητα να ασφυκτιούμε πριν τα φυτεμένα δάση μας αρχίσουν πραγματικά να παρέχουν τις υποτιθέμενες οικολογικές υπηρεσίες τους, όσο κι αν προσπαθούν να μας πείσουν εταιρείες όπως η Air France ή η EasyJet ότι το 2019 πέτυχαν μία μερική ή ολική "ουδετερότητα άνθρακα".
Η στρατηγική αντιστάθμισης του άνθρακα υιοθετείται επίσης από την τοπική αυτοδιοίκηση και τα κράτη για να εξισορροπήσουν την έλλειψη αποτελεσματικών δημόσιων πολιτικών για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα. Ωστόσο, ορισμένες εργασίες φύτευσης καταλήγουν σε πραγματικές καταστροφές. Τον Φεβρουάριο του 2020 στην Τουρκία, το 90% των 11 εκατομμυρίων δέντρων που είχαν φυτευτεί τρεις μήνες νωρίτερα με πρωτοβουλία του Υπουργείου Γεωργίας και Δασών ξεράθηκαν από έλλειψη νερού. Στον Καναδά, η μη παρακολούθηση των φυτεύσεων που υποσχέθηκε ο πρωθυπουργός Τρουντό (δύο δισεκατομμύρια δέντρα μέσα σε δέκα χρόνια) κρίνεται σκανδαλώδης από το 2019.
Οι ανακοινώσεις αυτές συγκαλύπτουν επίσης το γεγονός ότι τα δάση που χρηματοδοτούνται από την αντιστάθμιση του άνθρακα είναι ουσιαστικά μονοκαλλιέργειες δέντρων. Εκτός του ότι αποστραγγίζουν τα εδάφη, μειώνουν τη βιοποικιλότητα και εξαρτώνται από χημικές ουσίες, είναι και πραγματικές μπαρουταποθήκες, λόγω της ευπάθειάς τους απέναντι στα έντομα, τον άνεμο και τη φωτιά. Φυσικά, οι παράπλευρες απώλειες αυτών των φυτεμένων δασών δεν λαμβάνονται ποτέ υπόψη κατά τον υπολογισμό του αποτυπώματος άνθρακα των ενδιαφερόμενων εταιρειών.
Μια νέα μορφή αποικιοκρατικής πρακτικής εξόρυξης
Τα περισσότερα έργα αναδάσωσης αφορούν χώρες του Νότου. Οι δυτικές χώρες υπόκεινται ήδη σε πολλαπλές νομικές υποχρεώσεις όσον αφορά το περιβάλλον και είναι δύσκολο να αποκομίσουν πραγματικό όφελος από τις πιστώσεις άνθρακα. Ως εκ τούτου, οι εταιρείες σπεύδουν στην αγορά εθελοντικών αντισταθμίσεων, υπερθεματίζοντας σε καλές πράξεις στις περιοχές που πλήττονται περισσότερο από τις καταστροφές της παγκοσμιοποίησης. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Alain Karsenty, οι περισσότερες δασικές αντισταθμίσεις βασίζονται σε δεσμεύσεις "αποφυγής της αποδάσωσης". "Η στρατηγική της εταιρείας συχνά συνίσταται στην πρόβλεψη του χειρότερου σεναρίου - μια πολύ απότομη αύξηση της αποψίλωσης των δασών - προκειμένου να μπορεί να ισχυριστεί μετά ότι αποφεύχθηκε χάρη σε αυτήν. Έτσι, οι μεγάλες καπιταλιστικές εταιρείες ξεπλένουν την εικόνα τους στοιχηματίζοντας πάνω στις καταστροφικές δυνατότητες των ομολόγων τους.
Η αποφυγή της αποψίλωσης: αυτός ακριβώς είναι ο στόχος του Προγράμματος για τη μείωση των εκπομπών που συνδέονται με την αποψίλωση και την υποβάθμιση των δασών (REDD+) που αναπτύχθηκε από τον ΟΗΕ από το 2008. Ως πραγματική διεθνής δασική πολιτική, επιδοτεί τις χώρες του Νότου, μέσω της Παγκόσμιας Τράπεζας, για τις οικολογικές τους δεσμεύσεις, ιδίως για την αποκατάσταση των περιβαλλόντων που υποβαθμίστηκαν από αιώνες αποικιοκρατικών πρακτικών εξόρυξης.
Οι επιδοτήσεις αυτές χρησιμοποιούνται για έργα που μπορούν, ανάλογα με την αποτελεσματικότητά τους, να παράγουν πολύτιμες πιστώσεις άνθρακα. Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας αυτής κυμαίνεται από το χειρότερο σενάριο (τι θα συνέβαινε αν το έργο δεν είχε πραγματοποιηθεί) έως το καλύτερο σενάριο, το οποίο συχνά υπερεκτιμά τον μακροπρόθεσμο θετικό αντίκτυπο που αποδίδεται στο έργο. Να πως τα προγράμματα κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης στον Νότο τροφοδοτούν την αγορά πιστώσεων άνθρακα των δυτικών εταιρειών.
Το δικαίωμα στη ρύπανση κατά του δικαιώματος στη ζωή
Αυτό γίνεται συχνά εις βάρος των τοπικών πληθυσμών, οι οποίοι στερούνται της δυνατότητας να αναζητήσουν την τροφή τους στο δάσος με το πρόσχημα της προστασίας του, όπως και της πρόσβασης σε γεωργικές και κτηνοτροφικές εκτάσεις λόγω των πρωτοβουλιών αναδάσωσης. Στην επαρχία Mai-Ndombe, στα δυτικά της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι τα δικαιώματα χρήσης των δασών των κοινοτήτων του χωριού περιορίστηκαν από το Redd+, χωρίς παράλληλη μείωση της αποψίλωσης των δασών λόγω των βιομηχανικών δραστηριοτήτων.
Ομοίως, στην Αμαζονία, πριν από μια δεκαετία, μεταξύ πολλών έργων του Redd+, η προστατευόμενη περιοχή στο νότιο Περού όπου ζει η αυτόχθονη κοινότητα Ese Eja χρησιμοποιήθηκε, χωρίς να ζητηθεί η γνώμη του ντόπιου πληθυσμού, ως αντάλλαγμα για την πώληση 100.000 τόνων πιστώσεων άνθρακα σε μια ασφαλιστική εταιρεία. Αποτελώντας τη βάση για ένα πραγματικό "δικαίωμα στη ρύπανση" για τις καπιταλιστικές εταιρείες και τα κράτη, η αντιστάθμιση του άνθρακα βασίζεται στις δυτικές πεποιθήσεις μας για την ανάγκη αύξησης της έκτασης των δασών, εις βάρος των ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτά.
Και τότε, όταν φυτεύουμε, σημαίνει ότι ματαιοπονούμε; Όχι απαραίτητα: σε διάφορα μέρη της Γαλλίας, σύλλογοι και ομάδες κατοίκων αποκαθιστούν δάση, φυτικούς φράχτες και οπωρώνες που έχουν περιέλθει σε αχρηστία, δημιουργώντας δεξαμενές βιοποικιλότητας καθώς και χώρους συλλογικής χρήσης στον αντίποδα της καλπάζουσας χρηματιστικοποίησης των δασικών περιοχών.
