Εκατό χρόνια συμπληρώνονται από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας και η Εθνική Λυρική Σκηνή ετοιμάζει ένα σημαντικό επετειακό αφιέρωμα τιμώντας την κορυφαία υψίφωνο, η οποία ξεκίνησε τη θριαμβευτική της καριέρα από αυτήν.
Μια σειρά εκδηλώσεων από τον Απρίλιο μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2023 σε καλλιτεχνική επιμέλεια του καλλιτεχνικού διευθυντή της ΕΛΣ Γιώργου Κουμεντάκη περιλαμβάνουν την παράσταση μιας εμβληματικής όπερας με την οποία έχει ταυτιστεί η Κάλλας, της Μήδειας του Κερουμπίνι (ερμήνευσε τον ομώνυμο ρόλο για πρώτη φορά το 1953 στη Φλωρεντία και χάρη στις σπάνιες μουσικές και υποκριτικές ικανότητές της το κοινό ανακάλυψε ένα λησμονημένο για χρόνια, συναρπαστικό έργο), μία εικαστική εγκατάσταση στο φουαγέ, ένα γκαλά όπερας στο Ηρώδειο με το ίδιο ακριβώς ρεπερτόριο με το ρεσιτάλ που έδωσε στο ίδιο θέατρο στην πρώτη της επιστροφή ως διάσημη και διεθνής πια το 1957, μία έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, ένα ντοκιμαντέρ για τα άγνωστα πρώτα χρόνια της, ένα βίντεο-ρεσιτάλ αφιερωμένο στο «πρώτο της ρεπερτόριο», ενώ παράλληλα θα πραγματοποιηθεί εκπαιδευτικό εργαστήριο μαζί με το DmLab του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Η συμβολή της Μαρίας Κάλλας στη λυρική τέχνη του 20ού, αλλά και του 21ου αιώνα, υπήρξε αδιαμφισβήτητα καθοριστική για την εξέλιξή της καθώς, χωρίς υπερβολή, έδωσε το φιλί της ζωής στην τέχνη της όπερας. Αφενός ανανέωσε το ρεπερτόριο της όπερας φέρνοντας στην επιφάνεια ξεχασμένα αριστουργήματα του μπελ κάντο κι αφετέρου ανέδειξε με τις ιστορικές ερμηνείες της τη σημασία της δραματικής διάστασης των έργων της όπερας.
Μέσα από μια καλλιτεχνική διαδρομή η οποία διήρκεσε κάτι περισσότερο από δύο δεκαετίες, αλλά και μέσα από τη δραματική και σύντομη ζωή της, η Κάλλας άφησε μια ανεπανάληπτη καλλιτεχνική κληρονομιά για τις επόμενες γενιές.
Ωστόσο, η Εθνική Λυρική Σκηνή δεν τιμά απλώς τη σπουδαία Ελληνίδα υψίφωνο που έκανε διάσημη την Ελλάδα σε κάθε γωνιά του πλανήτη, αλλά αποκαλύπτει και την ιδιαίτερη σχέση της με την ιστορία της ίδρυσης της Λυρικής, καθώς η ίδια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα ιδρυτικά μέλη της.
Ωστόσο, η Εθνική Λυρική Σκηνή δεν τιμά απλώς τη σπουδαία Ελληνίδα υψίφωνο που έκανε διάσημη την Ελλάδα σε κάθε γωνιά του πλανήτη, αλλά αποκαλύπτει και την ιδιαίτερη σχέση της με την ιστορία της ίδρυσης της Λυρικής, καθώς η ίδια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα ιδρυτικά μέλη της.
Η Μαρία Καλλογεροπούλου, έχοντας ξεκινήσει τα πρώτα της μαθήματα στο Εθνικό Ωδείο με τη Μαρία Τριβέλλα παράλληλα με τις σπουδές της στο Ωδείο Αθηνών με την Ισπανίδα υψίφωνο Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, υπέγραψε το πρώτο της συμβόλαιο με τη Λυρική Σκηνή το 1940, μερικούς μόλις μήνες μετά την ίδρυση της από τον Κωστή Μπαστιά το 1939, ως τμήμα του Εθνικού –τότε Βασιλικού– Θεάτρου. Ερμηνεύοντας μεταξύ 1940 και 1945 μια σειρά από σημαντικούς ρόλους, απέκτησε μια μοναδική σκηνική εμπειρία που αργότερα την οδήγησε στη μεγάλη διεθνή σταδιοδρομία.
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, ως διεθνής πλέον ντίβα και γνωστή ως Callas, επέστρεψε στην Εθνική Λυρική Σκηνή για να πραγματοποιήσει το όραμα του Κωστή Μπαστιά, να εγκαινιάσει τις πρώτες παραστάσεις όπερας του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου – το 1960 με τη Νόρμα του Μπελίνι και το 1961 με τη Μήδεια του Κερουμπίνι. Ως μια ανταπόδοση στη βοήθεια που της πρόσφερε η Λυρική Σκηνή στα πρώτα βήματα της καλλιτεχνικής της πορείας, η Κάλλας πρόσφερε την αμοιβή της για τη δημιουργία του θεσμού υποτροφιών για νέους λυρικούς καλλιτέχνες, ο οποίος πήρε και το όνομά της.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του αφιερώματος θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά πολύτιμο υλικό από το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο οποίο τα τελευταία χρόνια έχουν προστεθεί σημαντικές αρχειακές συλλογές όπως του συλλέκτη Δημήτρη Πυρομάλλη, ο οποίος δώρισε μια πλούσια συλλογή χιλιάδων τεκμηρίων όπως ηχογραφήσεις, σπάνιες εκδόσεις, έγγραφα, φωτογραφίες, ακόμα και προσωπικά αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας.
Επίσης, υλικό θα παρουσιαστεί και από το αρχείο του Κλεισθένη, πρόσφατο απόκτημα από την ΕΛΣ, το οποίο περιλαμβάνει σπάνιες φωτογραφίες από τις εμφανίσεις της Κάλλας στην Ελλάδα, καθώς και από το αρχείο του αρχιμουσικού Λεωνίδα Ζώρα, ο οποίος είχε διευθύνει την Κάλλας στις πρώτες της παραστάσεις στη Λυρική, αλλά και του δημοσιογράφου και διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών τη δεκαετία του '50 Αχιλλέα Μαμάκη, ο οποίος ήταν εκείνος που προσκάλεσε την Κάλλας να δώσει το ιστορικό ρεσιτάλ του 1957 στο Ηρώδειο. Συμπληρωματικά για τις ανάγκες του αφιερώματος, το ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ έχει παραχωρήσει στην ΕΛΣ αρχειακό υλικό από το αρχείο Παξινού - Μινωτή.
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης μεταξύ άλλων σημειώνει: «Η Μαρία Κάλλας είναι μια καλλιτέχνιδα που καθόρισε την ιστορία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Λίγα χρόνια πριν το φαινόμενο Κάλλας φθάσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη και γίνει κτήμα όλων των φίλων της λυρικής τέχνης, η Μαρία Καλογεροπούλου ξεκινούσε μια δύσκολη διαδρομή στα χρόνια του πολέμου στην Αθήνα. Ήταν το 1940 όταν ο ιδρυτικός διευθυντής του Οργανισμού μας, ο σπουδαίος Κωστής Μπαστιάς, της πρόσφερε το πρώτο της συμβόλαιο ενώ ήταν ακόμα μαθήτρια στο Ωδείο Αθηνών. Η Κάλλας, με την εκπαίδευση που έλαβε και τη σκηνική εμπειρία που απέκτησε στα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Ελλάδα, έβαλε ισχυρές βάσεις για την επόμενη φάση της σταδιοδρομίας της που ξεκίνησε το 1947 στη Βερόνα. Επέστρεψε στην Ελλάδα, ως παγκόσμια σταρ πλέον, το 1957 για ένα ρεσιτάλ στο Ηρώδειο. Τρία χρόνια αργότερα ο Κωστής Μπαστιάς τής προτείνει να πρωταγωνιστήσει σε παράσταση όπερας για πρώτη φορά στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Έτσι με τη "Νόρμα" του Μπελίνι το 1960 και τη "Μήδεια" του Κερουμπίνι το 1961, άνοιξε μια νέα σελίδα στο τελειότερο και διασημότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο, το οποίο ήδη από τον 2ο αιώνα π.Χ. φιλοξενούσε παραστάσεις αρχαίου δράματος. Με το πρόγραμμα που θα παρουσιάσουμε για τα 100 χρόνια της Μαρίας Κάλλας, φιλοδοξούμε αφενός να φωτίσουμε τη σχέση της με τον Οργανισμό μας και αφετέρου να κάνουμε γνωστό τον μύθο της Κάλλας στις νεότερες γενιές, σαν ένα φωτεινό παράδειγμα ταλέντου, σκληρής εργασίας, αφοσίωσης, τελειομανίας, λάμψης»
Αναλυτική παρουσίαση των εκδηλώσεων:
Όπερα
Μήδεια
Λουίτζι Κερουμπίνι
Κεντρική εκδήλωση της ΕΛΣ για τους εορτασμούς των 100 ετών από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας αποτελεί η Μήδεια του Λουίτζι Κερουμπίνι, η οποία θα παρουσιαστεί στις 25, 27, 30 Απριλίου και 2, 4, 9 Μαΐου 2023 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, σε μουσική διεύθυνση Φιλίπ Ογκέν και σκηνοθεσία και σκηνικά του Ντέιβιντ ΜακΒίκαρ. Πρόκειται για μια μεγάλη διεθνή συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με τρεις σπουδαίες όπερες της Αμερικής –τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, την Όπερα του Καναδά και τη Λυρική Όπερα του Σικάγου–, η οποία υλοποιήθηκε με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Λησμονημένη για πολλές δεκαετίες, η Μήδεια του Κερουμπίνι, η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε στο Παρίσι το 1797, ήρθε ξανά στο φως όταν η Μαρία Κάλλας ερμήνευσε τον ομώνυμο ρόλο για πρώτη φορά το 1953 στη Φλωρεντία. Η επιτυχία υπήρξε τεράστια, ενώ, χάρη στις σπάνιες μουσικές και υποκριτικές ικανότητες της Κάλλας, ο μουσικός κόσμος ανακάλυψε ένα συναρπαστικό έργο.
Η Μήδεια είναι μια όπερα απολύτως συνδεδεμένη με την Ελλάδα – βασίζεται στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, ενώ η ερμηνεία της Μαρίας Κάλλας στην ιστορική παραγωγή της ΕΛΣ στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 1961 άφησε ανεξίτηλο στίγμα στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό.
Στη νέα παραγωγή της Μήδειας τον ρόλο του τίτλου θα ερμηνεύσει για πρώτη φορά στην καριέρα της μια από τις σημαντικότερες δραματικές υψιφώνους της εποχής μας, η Άννα Πιρότσι. Συμμετέχουν οι μονωδοί Γιάννης Γιαννίσης, Βασιλική Καραγιάννη, Τζόρτζιο Μπερρούτζι, Νεφέλη Κωτσέλη, Νικόλας Ντούρος, Δέσποινα Σκαρλάτου, Μάρθα Σωτηρίου, καθώς και η Ορχήστρα και η Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Χορηγός της παράστασης η Τράπεζα Πειραιώς και μέγας δωρητής και δωρητής παράστασης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Πολυμορφική εγκατάσταση
UNBOXING CALLAS: Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις
Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει το UNBOXING CALLAS. Πρόκειται για ένα εικαστικό πρόγραμμα το οποίο αντλεί έμπνευση από το unboxing, όπως αυτό έγινε δημοφιλές μέσα από ψηφιακές κοινότητες, δηλαδή μια τελετουργική διαδικασία καταγραφής της πρώτης επαφής με ένα αντικείμενο. Με αφορμή τη νέα παραγωγή της Μήδειας, στο πρώτο μέρος του προγράμματος UNBOXING CALLAS ο Βασίλης Ζηδιανάκης προσκαλεί τον εικαστικό Πάνο Προφήτη για τη δημιουργία ενός πολυμορφικού εικαστικού πειράματος με τίτλο Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις, το οποίο καταλαμβάνει για πρώτη φορά τους χώρους του φουαγέ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ.
Κεντρικό ρόλο στην εγκατάσταση διαδραματίζει το ανάγλυφο προφίλ της Κάλλας, μέσα από το οποίο ξεδιπλώνεται η αφήγηση της Μήδειας, στη γλυπτική σύνθεση του Πάνου Προφήτη. Ταυτόχρονα στον 5ο όροφο του φουαγέ της ΕΛΣ θα παρουσιαστεί αρχειακό υλικό που σχετίζεται με την παραγωγή της Μήδειας στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου με τη Μαρία Κάλλας, καθώς και υλικό από τις παρουσιάσεις της Μήδειας στο Ντάλλας, το Λονδίνο και το Μιλάνο. Σχέδια και σπαράγματα από τα κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη μαζί με σημειώσεις και βιβλία σκηνοθεσίας του Αλέξη Μινωτή συνομιλούν με επιμέρους σκίτσα και γλυπτικά στοιχεία (μήτρες, καλούπια) του Πάνου Προφήτη, σε μια διαχρονική εξερεύνηση της καλλιτεχνικής ανάγνωσης του μύθου της Μήδειας, σε συνάρτηση πάντα με τον μύθο της Κάλλας.
Οι τρεις πράξεις που σχηματίζουν την εγκατάσταση είναι:
• η γλυπτική εγκατάσταση που καταλαμβάνει το ισόγειο, και τον 5ο όροφο του φουαγέ
• μια βιντεοεγκατάσταση που αναπαράγεται ταυτόχρονα σε όλες τις οθόνες, σε όλους τους ορόφους του φουαγέ
• μια περφόρμανς που ενεργοποιεί την εγκατάσταση στο σύνολό της. Ευχαριστούμε το Αρχείο Παραστατικών Τεχνών ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, για την ευγενική παραχώρηση του υλικού.
Η πολυμορφική εγκατάσταση «UNBOXING CALLAS» παρουσιάζεται μεταξύ 4 και 9 Ιουνίου 2023 στο Φουαγέ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής του ΚΠΙΣΝ. Χορηγός της εγκατάστασης η ΔΕΗ και μέγας δωρητής και δωρητής παράστασης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Είσοδος ελεύθερη
Καλλιτεχνική σύλληψη και εκτέλεση: Πάνος Προφήτης
Κινηματογράφηση: Γιώργος Αθανασίου
Χορός: Βέρα Ζούκα
Επιμέλεια: Βασίλης Ζηδιανάκης / ATOPOS cvc
Συνεργάτιδα επιμέλειας: Στέφη Στούρη
Επιστημονική σύμβουλος: Σοφία Κομποτιάτη
Γκαλά Όπερας
Η Κάλλας στο Ηρώδειο
Η ελληνική σταδιοδρομία της Μαρίας Κάλλας έχει συνδεθεί με το Ωδείο Ηρώδου Αττικού σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους. Έναν χρόνο πριν εγκαταλείψει την Αθήνα για τη Νέα Υόρκη, τον Ιούλιο του 1944 η Μαρία Καλογεροπούλου ερμηνεύει στο Ηρώδειο τη Σμαράγδα στην όπερα του Μανώλη Καλομοίρη Ο πρωτομάστορας σε μουσική διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη και σκηνοθεσία Σωκράτη Καραντινού, ενώ λίγες μόλις μέρες αργότερα, τον Αύγουστο του 1944, θα ερμηνεύσει τη Λεονόρα στον Φιντέλιο του Μπετόβεν σε μουσική διεύθυνση Χανς Χαίρνερ και σκηνοθεσία Όσκαρ Βάλεκ.
Δεκατρία χρόνια αργότερα, το 1957, έχοντας ήδη κατακτήσει τον κόσμο η Μαρία Μενεγκίνι-Κάλλας θα επιστρέψει στο Ηρώδειο για ένα ιστορικό ρεσιτάλ στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, με άριες από το Τριστάνος και Ιζόλδη του Ρίχαρντ Βάγκνερ, τη Δύναμη του πεπρωμένου και τον Τροβατόρε του Τζουζέπε Βέρντι, τη Λουτσία ντι Λαμερμούρ του Γκαετάνο Ντονιτσέτι και τον Άμλετ του Αμπρουάζ Τομά, σε μουσική διεύθυνση του Αντονίνο Βότο.
Με αυτό ακριβώς το ρεπερτόριο θα δοθεί τον Σεπτέμβριο στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού από την Εθνική Λυρική Σκηνή το επετειακό Γκαλά του 2023 με τίτλο Η Κάλλας στο Ηρώδειο. Τέσσερις διεθνώς αναγνωρισμένες πρωταγωνίστριες της όπερας θα τιμήσουν τη Μαρία Κάλλας ερμηνεύοντας άριες από όπερες των Καλομοίρη, Μπετόβεν, Βάγκνερ, Βέρντι, Ντονιτσέτι, Τομά που η ίδια ερμήνευσε στο ρωμαϊκό ωδείο με τη σπάνια φωνητική της γκάμα και τις ασυνήθιστες δεξιοτεχνικές της ικανότητες, αφήνοντας αξεπέραστο στίγμα.
Χορηγός του προγράμματος της ΕΛΣ για την Μαρία Κάλλας είναι η ΔΕΗ. Το πρόγραμμα υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού έχει εντάξει τον εορτασμό των 100 ετών από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας στον κατάλογο συνεορτασμού επετείων της UNESCO για το 2023. Στον ετήσιο κατάλογο περιλαμβάνονται προσωπικότητες τις οποίες η UNESCO τιμά για τη συμβολή τους στην ανάπτυξη της Επιστήμης, της Εκπαίδευσης, του Πολιτισμού και της Επικοινωνίας, με σκοπό την αναγνώριση και την προβολή της οικουμενικής διάστασης και σημασίας τους.
Το γκαλά θα πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβιο 2023 στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού με την ορχήστρα της ΕΛΣ.
Έκθεση
UNBOXING CALLAS: Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ
Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει το δεύτερο μέρος του UNBOXING CALLAS, ένα εικαστικό πρόγραμμα σε επιμέλεια Βασίλη Ζηδιανάκη, το οποίο αντλεί έμπνευση από το unboxing, όπως αυτό έγινε δημοφιλές μέσα από ψηφιακές κοινότητες, δηλαδή μια τελετουργική διαδικασία καταγραφής της πρώτης επαφής με ένα αντικείμενο.
Η έκθεση UNBOXING CALLAS: Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ εμπνέεται από προσωπικές ιστορίες, μνήμες και αρχειακά αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας δημιουργώντας έναν συλλογικό καλλιτεχνικό απολογισμό της πορείας της.
Τα αντικείμενα προέρχονται από τις αρχειακές συλλογές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αλλά και από συλλογές που απέκτησε πρόσφατα όπως το αρχείο του συλλέκτη Δημήτρη Πυρομάλλη για την τέχνη και τη ζωή της Μαρίας Κάλλας, καθώς και το φωτογραφικό αρχείο Κλεισθένη. Επιπλέον, η έκθεση θα αναδείξει μοναδικό υλικό από το αρχείο Παξινού – Μινωτή –μια ευγενική παραχώρηση του ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ–, καθώς επίσης και υλικό από το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη. Παράλληλα θα παρουσιάσει πρωτότυπες δημιουργίες σύγχρονων καλλιτεχνών εμπνευσμένες από το σύνολο του αρχείου.
Πρόκειται για μια επιτελεστική έκθεση αρχειακού υλικού, με το σύνολο της συλλογής να παρουσιάζεται σε μεγάλα τραπέζια εργασίας σαν ένα μεγάλο εργαστήριο όπου ερευνητές και καλλιτέχνες δουλεύουν πάνω σε αυτό το αρχείο· το ταξινομούν, το συντηρούν, το καταγράφουν, το αρχειοθετούν και επανερμηνεύουν τα τεκμήριά του.
Η σύνθεση διαφορετικών αρχείων και πρωτότυπου καλλιτεχνικού έργου στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης λειτουργεί ως μια επιμελητική πρακτική επανόρθωσης· αφενός μέσα από τις αφηγήσεις που προσφέρει και αφετέρου από τις πρακτικές συντήρησης, αρχειοθέτησης και τεκμηρίωσης που συνέβησαν κατά τη διαμόρφωσή της, αλλά και που θα συμβαίνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης, σε ένα παράλληλο πρόγραμμα. Ταυτόχρονα ο σχεδιασμός της έκθεσης είναι πλήρως βιώσιμος καθώς χρησιμοποιεί αρχειακά κουτιά και κατασκευές της ΕΛΣ οι οποίες προσφέρονται για επανάχρηση. Τα πρωτότυπα καλλιτεχνικά έργα δίνουν πρόσβαση σε ιστορίες και στάσεις που έχουν αποσιωπηθεί, ή παραλειφθεί από το κυρίαρχο αφήγημα, προσφέροντας μια ευκαιρία επανεξέτασης του μύθου της Κάλλας, διατηρώντας πάντα αναλλοίωτη την καλλιτεχνική προσφορά της.
Στο πλαίσιο του εικαστικού προγράμματος UNBOXING CALLAS και κατά τη διάρκεια της έκθεσης στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος στο ΚΠΙΣΝ, θα παρουσιαστεί παράλληλα στο φουαγέ της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ μια δεύτερη εκδοχή της εγκατάστασης Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις.
Η έκθεση θα πραγματοποιηθεί από τις 26 Νοεμβρίου 2023 έως τον Ιανουάριο 2024 στον 2ο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στο ΚΠΙΣΝ. Χορηγός της έκθεσης η ΔΕΗ και μέγας δωρητής και δωρητής παράστασης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Είσοδος ελεύθερη
Επιμέλεια: Βασίλης Ζηδιανάκης / ATOPOS cvc
Συνεργάτιδα επιμέλειας: Στέφη Στούρη
Σύμβουλος: Δημήτρης Πυρομάλλης
Επιστημονική συνεργάτιδα: Σοφία Κομποτιάτη
Συμμετέχουν οι εικαστικοί: Μαρία Βαρελά, Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Πέτρος Ευσταθιάδης, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Ελευθερία Κοτζάκη, Αριστείδης Λάππας, Αγγελική Μπόζου, Λυκούργος Πορφύρης, Αντιγόνη Τσαγκαροπούλου, Αλέξης Φιδετζής
Συμμετέχουν στο παράλληλο πρόγραμμα: Αλέξανδρος Ευκλείδης, Γιώργος Κουμεντάκης, Στέλλα Κουρμπανά, Έλενα Ματθαιοπούλου, Γιάννης Μπελώνης, Παναγής Παγουλάτος, Τότα Πρίτσα, Ζωή Τζαμτζή, Φάτμα Φαϊάντ
Προβολή
Μαίρη, Μαριάνα, Μαρία - Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας
Ένα ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λούρα
Στις 2 Δεκεμβρίου 2023, ημέρα που συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, θα κάνει πρεμιέρα στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ένα νέο ντοκιμαντέρ για την κορυφαία υψίφωνο του 20ού αιώνα, η οποία έκανε τα πρώτα σημαντικά βήματα της σταδιοδρομίας της στην Ελλάδα. Το ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λούρα, μια συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με την εταιρεία παραγωγής ESCAPE, εστιάζει στα χρόνια κατά τα οποία έλαβε την καλλιτεχνική της μόρφωση και ερμήνευσε τους πρώτους της ρόλους στη Λυρική Σκηνή (1937-1945), καθώς επίσης και στις τρεις μεταγενέστερες εμφανίσεις της στο Ηρώδειο (1957) με το Φεστιβάλ Αθηνών και στην Επίδαυρο (1960 και 1961) με την Εθνική Λυρική Σκηνή.
Από το 1937 που φθάνει στην Ελλάδα στην ηλικία των 14 ετών, η Μαίρη Καλογεροπούλου ξεκινά μαθήματα τραγουδιού στο Εθνικό Ωδείο με δασκάλα τη Μαρία Τριβέλλα. Ήδη το 1938 κάνει την πρώτη της δημόσια εμφάνιση στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός στις ετήσιες επιδείξεις του Ωδείου. Το 1939 ανοίγει ο πιο σημαντικός κύκλος των σπουδών της, καθώς ξεκινά στο Ωδείο Αθηνών με δασκάλα τη θρυλική Ισπανίδα υψίφωνο Ελβίρα ντε Ιντάλγκο.
Έναν χρόνο αργότερα η Ιντάλγκο προτείνει στον Κωστή Μπαστιά, διευθυντή της Λυρικής Σκηνής και του Εθνικού (τότε Βασιλικού) Θεάτρου, να προσλάβει την Καλογεροπούλου στη Λυρική ως χορωδό προκειμένου να έχει τους αναγκαίους πόρους για να συνεχίσει τη μελέτη της. Το πρώτο της συμβόλαιο με τη Λυρική έχει ημερομηνία 20 Ιουνίου 1940 και η 17χρονη υψίφωνος υπογράφει ως Μαριάνα Καλογεροπούλου. Από το 1940 έως και το 1945 (που θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη), μέσα στη σκοτεινή εποχή του πολέμου, η Καλογεροπούλου δοκιμάζεται στους πρώτους μεγάλους ρόλους της. Παρά τις δύσκολες σχέσεις με τη μητέρα της, τον ανταγωνισμό που αντιμετώπισε από μερίδα συναδέλφων της και τις αδικίες που υπέστη μετά την αποχώρηση των Γερμανών, η Μαρία Καλογεροπούλου αναχωρεί τον Σεπτέμβριο του 1945 ως μια έτοιμη πρωταγωνίστρια ευρέως γνωστή στους φίλους της Λυρικής στην Αθήνα, με στέρεη εκπαίδευση και μεγάλη σκηνική εμπειρία. Δεν είναι τυχαίο ότι, λίγους μήνες αργότερα, μετά από ακρόαση η Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης τής προτείνει το πρώτο της συμβόλαιο. Το 1957 η Μαρία Μενεγκίνι-Κάλλας επιστρέφει στην Αθήνα για να ανοίξει το Φεστιβάλ Αθηνών στο Ηρώδειο, όμως γίνεται αντικείμενο μιας ντροπιαστικής επίθεσης από το δημοσιογραφικό και πολιτικό κατεστημένο της εποχής. Το 1960, ως Μαρία Κάλλας πλέον, μετά από πρόσκληση του Κωστή Μπαστιά, ερμηνεύει στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου τη Νόρμα του Μπελνι και την επόμενη χρονιά τη Μήδεια του Κερουμπίνι.
Μέσα από αρχειακό υλικό, συνεντεύξεις συναδέλφων της, ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, αλλά και από μεταγενέστερες συνεντεύξεις της ίδιας της Κάλλας, το ντοκιμαντέρ επιχειρεί να συγκεντρώσει από κάθε δυνατή πηγή θραύσματα πληροφοριών και τα στοιχεία εκείνα που θα τεκμηριώσουν, θα διηγηθούν και θα φωτίσουν την πιο άγνωστη –αλλά και ταυτόχρονα τόσο καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία της– περίοδο της ζωής της Κάλλας, η οποία έχει υποβαθμιστεί ή ακόμα και αγνοηθεί στις δεκάδες απόπειρες βιογραφίας της.
Η προβολή θα πραγματοποιηθεί στις 2 Δεκεμβρίου 2023 στην αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ΕΛΣ του ΚΠΙΣΝ. Το ντοκιμαντέρ αποτελεί μια συμπαραγωγή της ΕΛΣ με την εταιρεία παραγωγής ESCAPE. Χορηγός της προβολής η ΔΕΗ και μέγας δωρητής και δωρητής παράστασης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Ιδέα, έρευνα, σενάριο: Βασίλης Λούρας
Σκηνοθεσία: Μιχάλης Ασθενίδης, Βασίλης Λούρας
Διεύθυνση φωτογραφίας: Φώτης Ζυγούρης
Παραγωγός: Στέλλα Αγγελέτου
Καλλιτεχνική συνεργάτιδα οργάνωσης παραγωγής: Ηώ Καλοχρήστου
Επιστημονικοί σύμβουλοι: Άρης Χριστοφέλλης, Σοφία Κομποτιάτη
Βίντεο-ρεσιτάλ
H Μαρία Κάλλας στην Ελλάδα, 1937-1945: Το ρεπερτόριο που ποτέ δεν ακούσαμε…
Η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει ένα βίντεο-ρεσιτάλ με το ρεπερτόριο που ερμήνευσε η Μαρία Καλογεροπούλου από το 1937 έως το 1945 στην Αθήνα, είτε στο πλαίσιο των ωδειακών εξετάσεών της είτε σε παραστάσεις, ακροάσεις, γιορτές και ρεσιτάλ, το οποίο θα προβληθεί δωρεάν στην GNO TV.
Σπουδαίες άριες του ρεπερτορίου, όπερες που δεν ξανατραγούδησε ποτέ, η Τόσκα και η Καβαλλερία ρουστικάνα στα ελληνικά, τραγούδια Ελλήνων συνθετών αλλά και δημοφιλείς «ελαφρές» επιτυχίες της εποχής όπως η πασίγνωστη Παλόμα αποτελούν το «πρώτο ρεπερτόριο» στην καριέρα της Κάλλας, στα χρόνια που έθεσε τα θεμέλια για τη μετέπειτα πορεία της έως την απόλυτη κορυφή. Οι άριες και τα τραγούδια που θα ερμηνευτούν στο αφιέρωμα αυτό θα δώσουν στον σημερινό ακροατή μια πλήρη εικόνα για το ρεπερτόριο της οκταετίας της Αθήνας, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν ανεκτίμητες μαρτυρίες για την πολύ ιδιότυπη όσο και καθοριστική πορεία των μαθητικών της χρόνων και πρώτων επαγγελματικών εμφανίσεων. Ταυτόχρονα επιβεβαιώνουν και τις χωρίς προηγούμενο ικανότητες της ανερχόμενης τότε τραγουδίστριας όπως και την επιρροή που είχε η Ελλάδα στη δημιουργία του άστρου της.
Στο πνεύμα της εποχής εκείνης, τα έργα θα ακουστούν στην ελληνική γλώσσα και μάλιστα με τις ακριβείς μεταφράσεις που εκείνη τραγούδησε, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από τα έργα αυτά δεν τα ερμήνευσε ποτέ ξανά στη μετέπειτα καριέρα της. Σε αυτά ακριβώς τα έργα που δεν την ακούσαμε ποτέ, όπως και αυτά που τραγούδησε σε ελληνικές μεταφράσεις, θα επικεντρωθεί το αφιέρωμα.
Ερμηνεύουν καταξιωμένες και νεότερες Ελληνίδες τραγουδίστριες της όπερας, αποδίδοντας έναν μοναδικό φόρο τιμής και παραδίδοντας στο παγκόσμιο κοινό αλλά και στις επόμενες γενιές ένα οπτικοακουστικό ντοκουμέντο που καταγράφει χρονολογικά και με κάθε ιστορική λεπτομέρεια το «ελληνικό» ρεπερτόριο της Μαρίας Κάλλας.
Το βίντεο-ρεσιτάλ θα προβάλεται από τον Δεκέμβριο του 2023 στην GNO TV. Χορηγός της προβολής η ΔΕΗ και μέγας δωρητής και δωρητής παράστασης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Εκπαιδευτικό εργαστήριο
Visualising the Voice of Maria Callas
Στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ της ΕΛΣ και του Πολυτεχνείου Κρήτης, και σε συνέχεια του ερευνητικού έργου «Τρισδιάστατο Ψηφιακό Διαδραστικό Μοντέλο της Κεντρικής Σκηνής και των Παρασκηνίων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής», διοργανώνεται καινοτόμο εκπαιδευτικό εργαστήριο με τίτλο Visualising the voice of Maria Callas. Με την ευκαιρία του εορτασμού των 100 χρόνων από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας και αξιοποιώντας τα αποτελέσματα του προηγηθέντος ερευνητικού έργου, το εργαστήριο θα εστιάσει στην περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης της αρχιτεκτονικής με τη μουσική, του χώρου με τον ήχο, ενώ μέσω νέων ψηφιακών εργαλείων θα στοχεύσει στην πειραματική οπτικοποίηση του ήχου της Μαρίας Κάλλας.
Πιο συγκεκριμένα, σκοπός του εργαστηρίου είναι να προσφέρει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να κατανοήσουν τη χρήση νέων δημιουργικών ψηφιακών εργαλείων. Οι συμμετέχοντες θα πειραματιστούν πάνω σε τρισδιάστατες όψεις (τρισδιάστατα νέφη σημείων) των σκαναρισμένων χώρων της ΕΛΣ –όπως προέκυψαν στο πλαίσιο του προηγούμενου ερευνητικού προγράμματος–, ενώ θα αναζητήσουν τρόπους αποτύπωσης της αλληλεπίδρασης της φωνής της Μαρίας Κάλλας και του χώρου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ως αποτέλεσμα θα δημιουργηθούν εικονικές και υβριδικές εγκαταστάσεις (virtual & hybrid installations) που συνολικά θα φωτίζουν από μια άλλη οπτική αυτή την εμβληματική προσωπικότητα. Οι δημιουργίες θα εκτεθούν ψηφιακά στην GNO TV καθώς και σε κατάλληλους εκθεσιακούς χώρους στην Αθήνα και στα Χανιά.
Το εκπαιδευτικό εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί μεταξύ Σεπτέμβρη και Δεκέμβρη 2023. Χορηγός του εργαστηρίου η ΔΕΗ και μέγας δωρητής και δωρητής παράστασης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Το εργαστήριο αποτελεί συνδιοργάνωση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων – DmLab του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Υπεύθυνος: Παναγιώτης Παρθένιος, Καθηγητής, Ψηφιακές Τεχνολογίες στον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό, Διευθυντής Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων – DmLab Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών | Πολυτεχνείο Κρήτης
Προϊόντα ΕΛΣ
Σειρά αφιερωμένη στη Μαρία Κάλλας
Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει μια πρωτότυπη σειρά προϊόντων εμπνευσμένων κυρίως από τις εμφανίσεις της στην Ελλάδα. Βασισμένα σε σπάνιες φωτογραφίες και ντοκουμέντα, τα προϊόντα της ΕΛΣ είναι υψηλής αισθητικής και ποιότητας, σε αποχρώσεις του μαύρου, του μπεζ και του χρυσού. Τα προϊόντα, τα οποία διατίθενται στο SNFCC STORE στο ΚΠΙΣΝ και στο snfccstore.com, σε τιμές από 7 έως 90 ευρώ, είναι τα ακόλουθα:
• Ημερολόγιο Μαρία Κάλλας 2023 σε θήκη δίσκου βινυλίου. Οι δώδεκα μήνες εικονοποιούνται με σημαντικές στιγμές της ελληνικής σταδιοδρομίας της Κάλλας και με αντικείμενα από τη συλλογή Δημήτρη Πυρομάλλη. Σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων.
• Ανατύπωση σε διάσταση αφίσας και αφισέτας του εξωφύλλου του προγράμματος της Μήδειας της ΕΛΣ του 1961 με τη Μαρία Κάλλας στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου.
• Εκτύπωση σε πλεξιγκλάς τριών σπάνιων φωτογραφιών της Μαρίας Κάλλας από τις παραγωγές της ΕΛΣ Τόσκα, Νόρμα και Μήδεια.
• Συλλεκτικό κερί για τη Μήδεια με άρωμα από άγρια κρίνα της Κολχίδας, μια αναφορά στο κολχικό που, σύμφωνα με τον μύθο, χρησιμοποίησε η Μήδεια για τον χρυσοκέντητο μανδύα. Το κερί παρασκευάζεται με φυτικά έλαια και 100% βαμβακερό φιτίλι χωρίς μόλυβδο, ενώ η συσκευασία του παραπέμπει στο σκηνικό του Ντέιβιντ ΜακΒίκαρ.
• Μια σπουδή της Μαρίας-Όλγας Βλάχου πάνω στα σχέδια του Γιάννη Τσαρούχη για τη Μήδεια του 1961, μια φωτογραφία με τα χέρια της Μαρίας Κάλλας, ένα σχέδιο του Γιάννη Κουρούδη, καθώς και γνήσια αντίγραφα της αλληλογραφίας της Κάλλας με τον Παζολίνι από τη συλλογή του Δημήτρη Πυρομάλλη χρησιμοποιήθηκαν ως έμπνευση για τη σειρά με τα μεταξωτά μαντίλια, τις τσάντες και τα τετράδια.
Διατίθενται στο SNFCC STORE στο ΚΠΙΣΝ και στο snfccstore.com. Μέγας Δωρητής ΕΛΣ Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
