Οι άγριες γιορτές της δημοκρατίας
"Κάθε δημοκρατική έκρηξη μετά την κατάρρευση του Παλαιού Καθεστώτος εμφανίζεται σαν μια σφοδρή διαμαρτυρία κατά της ανομολόγητης αλλά αδιάλειπτης αποκατάστασης της "φυσικής τάξης" σε έναν κόσμο που έχει σαν σημείο αναφοράς ωστόσο τη δημοκρατική υπόσχεση, και που έχει διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε οι κυβερνήσεις, όλο και πιο ομόφωνα, παρουσιάζονται ως κληρονόμοι της δημοκρατικής εφεύρεσης".
Alain Brossat, Fêtes sauvages de la démocratie, εκδ. Austral, 1996
Alain Brossat
Εισαγωγή (απόσπασμα)
Η δημοκρατία ανακύπτει
Αν τις εκλάβουμε ως μια πολιτική στιγμή που αναστέλλει τη μονότονη πορεία του χρόνου της κυριαρχίας και όχι μόνο ως ένα επεισόδιο κοινωνικού αναβρασμού, οι απεργίες του Δεκεμβρίου 1995 [νικηφόρες απεργίες που ματαίωσαν τα κυβερνητικά σχέδια για μείωση της κοινωνικής ασφάλισης -σ.σ.] μας προτρέπουν να επαναπροσδιορίσουμε ριζικά τη δημοκρατική μας αντίληψη. Καθώς παρουσιάζονται με την προφανή υπόσταση ενός γεγονότος που "αποκαλύπτει το κενό της προηγούμενης κατάστασης"(και του σκανδαλώδους χαρακτήρα της), μας παρακινούν να ορίσουμε εκ νέου το δημοκρατικό στοιχείο στις συνθήκες της ζωής μας έχοντας για ορίζοντα όχι πια τόσο το "ήδη υπάρχον", του θεσμοθετημένου και του καθιερωμένου (με τρόπο όλο και πιο παγιωμένο και παγκόσμιο), αλλά την ανάδυση και την εισβολή. Το δημοκρατικό στοιχείο της υποστασής μας θα μπορούσε τότε να οριστεί λιγότερο ως ένα είδος αμνιακού υγρού της ρυθμισμένης και προστατευμένης ύπαρξής μας και περισσότερο ως κάτι που ανακύπτει σε ακανόνιστες εκρήξεις, την ίδια στιγμή που γίνεται άμεσα ορατό και εφαρμόσιμο από τους πολλούς - αν όχι από όλους. Με αυτή την έννοια, η "δημοκρατία" θα μπορούσε να εμφανιστεί αποτελεσματικά μόνο εκεί όπου μία δημοκρατική συνθήκη βγαίνει στην επιφάνεια, μέσα από την κίνηση της ανεξάντλητης (αλλά πάντα διαλειμματικής και τυχαίας) επανεμφάνισής της. Η "δημοκρατία" θα μπορούσε να πραγματώνεται μόνο μέσα στη ροή της αντιπροσώπευσής της, της επίμονης όσο και απρόβλεπτης επικαιροποίησής της. Ο κυρίαρχος τρόπος ύπαρξής της δεν θα ήταν η σταθερότητα, η μονιμότητα και η ολοένα και πιο εμφανής πανταχού παρουσία της, αλλά η μη κανονικότητά της, η αστάθεια και η κινητικότητά της (ο "νομαδισμός" της). Δεν θα ήταν τόσο το "ήδη δοσμένο", το "πάντα εδώ" των κοινωνιών μας που περιήλθαν σε ένα καθεστώς δημοκρατίας εμπνευσμένο από τον Τοκβίλ, όσο το "σπάνια εδώ".
Το καθεστώς της "δημοκρατίας", λοιπόν, δεν είναι η συνέχεια, αλλά η ασυνέχεια. Υπάρχει (όταν υπάρχει) μέσα στην πραγματοποίησή της και μέσω αυτής, και όχι στη σταθερότητα της ουσίας της. Συνδέεται λιγότερο με την αναπαραγωγή του σταθερού όντος (της δημοκρατικής τάξης ή αλλιώς, τις περισσότερες φορές, του "κράτους δικαίου"), και περισσότερο με τη διατάραξη, με τη διακοπή: εκεί όπου αναδύεται δημιουργείται μία σύγχυση, μία αταξία, ακόμη και ένα χάος. Η αρετή της δεν είναι να είναι "μέτρια" και διαμεσολαβητική, αλλά αντίθετα να εμφανίζεται με μια μορφή γενικά ξέφρενη, οδηγημένη από υπερβολικά πάθη, απαιτώντας "το αδύνατο" - το είδαμε αυτό στο Παρίσι στα τέλη του 1995, όπως ακριβώς το είχαμε δει στο Ανατολικό Βερολίνο τους μήνες και τις εβδομάδες που προηγήθηκαν της πτώσης του Τείχους (Wir sind das Volk!).
Δημιουργεί επίσης μια σωτήρια διχόνοια στα σκαλοπάτια του ναού με το που εμφανίζεται: "Μη νομίσετε ότι ήρθα να φέρω ειρήνη στη γη· δεν ήρθα να φέρω ειρήνη, αλλά μάχαιρα." [Ευαγγέλιο κατά Ματθαίον, 10, 27 -σ.σ.]
Το βλέπουμε: μια τέτοια αντιστροφή της προοπτικής στην προσέγγιση του δημοκρατικού μερίδιου που μας αναλογεί στην παρούσα κατάστασή μας θέτει αμέσως το ζήτημα της σχέσης της με τη βία. Στη διαταραχή που προκαλεί η εισβολή της, εμπλέκεται ένα στοιχείο βίας - ζωντανή βία ή συμβολική βία που στρέφεται ενάντια στην Τάξη - το οποίο ανατρέπει για άλλη μια φορά τις παραδεδομένες ιδέες για τη "δημοκρατία" που νοείται ως ένας ειρηνικός, ακόμη και αναισθητοποιημένος χώρος, προστατευμένος και εγγυημένος απέναντι στις βίαιες επιδράσεις και ενέργειες. Από τη στιγμή που η δημοκρατική ανάδυση που πιστοποιείται εντός του γεγονότος και μέσω αυτού διαρρηγνύει τις γραμμές του ομοιογενούς χρόνου της ύπαρξης που ρυθμίζεται πάνω στην παραγωγή και ενσωματώνεται από τους μηχανισμούς της βιοεξουσίας, παραβιάζεται ο κανόνας του παιχνιδιού, εμφανίζεται μια παρατυπία που υπονομεύει τη δυναμική του συστήματος, διαταράσσει την αναπαραγωγιμότητά του και θολώνει τον καταμετρημένο-καταμετρήσιμο, μετρημένο-μετρήσιμο χρόνο. Ακριβώς για το λόγο αυτό η δημοκρατική στιγμή συνδέεται με το σκάνδαλο: όπου η δημοκρατική φανέρωση (με την έννοια που "φανερώνονται" στον ρομαντισμό και στον Μαρξ, τα φαντάσματα) σπάει τον κύκλο της επανάληψης, όπου το δημοκρατικό στοιχείο ενσαρκώνεται (γίνεται σαρκικό, πραγματικά) στα μάτια του μεγάλου αριθμού αν όχι όλων, δεν συμβαίνει μόνο μια αταξία αλλά και ένα σοκ. Η δημοκρατία, όταν εμφανίζεται και γίνεται σάρκα μέσα στη δράση των ανθρώπων, σκανδαλίζει και σοκάρει. Αναστατώνει, συμπυκνώνει και επιταχύνει τον χρόνο, εισάγει ένα νέο καθεστώς διάρκειας "που δημιουργεί αίσθηση", στέλνοντας την "προηγούμενη κατάσταση" πίσω στο κενό της, στη μιζέρια της. Δημιουργεί έναν αστάθμητο παράγοντα, αποσυνδέει τον ρυθμισμένο και ελεγχόμενο χρόνο: γι' αυτό είναι πάντα αιφνίδια κι ανεπιθύμητη όπου εμφανίζεται - δεν είναι ποτέ η "κατάλληλη στιγμή", από την άποψη της Τάξης, για μια δημοκρατική φανέρωση. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στα τέλη του 1995, όταν όλες μαζί οι φωνές του κρατισμού προσπάθησαν να μας πείσουν ότι καθώς η "κρίση", οι δυσκολίες του διεθνούς ανταγωνισμού είναι αυτό που είναι, δεν ήταν πραγματικά η κατάλληλη στιγμή για να προσφέρουμε στους εαυτούς μας την απερίσκεπτη "πολυτέλεια" μιας έκρηξης μη θεσμικής δημοκρατίας, μιας κρίσης δημοκρατικής "αταξίας"... 'Ακαιρη, πάντα, η ανασύνθεση της πολιτικής συγκρότησης των δημοκρατικών "υποκειμένων" που εκδηλώνουν την κυριαρχία τους, την πλειοψηφική τους υπεροχή και την πολιτική τους συνείδηση μέσα στην αμεσότητα του αγώνα και στην εξέγερση ενάντια στα νέα σκληρά μέτρα που απεργάζονται οι μηχανικοί της "κρίσης".
Η δημοκρατική στιγμή σηματοδοτεί μία καμπή: διαμορφώνει μια τοπογραφία όπου το θαύμα (και το μυστήριο) της δημοκρατικής επινόησης αναπαράγεται σε μια ξαφνική εντατικοποίηση της μοιρασμένης δημοκρατικής υποκειμενικότητας. Με αυτή την έννοια εγγράφεται στον μημονικό, στον ίδιο βαθμό που το σύνηθες των ημερών, αυτό που ονομάζεται κοινώς, και κόντρα σε κάθε ετυμολογία, "δημοκρατία", ορίζεται ως σαθρή επανάληψη, καταδικασμένη στη λήθη. Πεδίο έντασης, τόπος ανασύνθεσης του πολιτικού δεσμού που υφαίνεται από την κοινή δράση ("όλοι μαζί..."), η δημοκρατική στιγμή, όταν προκύπτει, απορροφιέται από τη μνήμη: είναι μία σημαδούρα, σηματοδοτεί και υπενθυμίζει, καθώς προβάλλει στη θαμπή πεδιάδα του ανυπόστατου παρελθόντος, το αναλλοίωτο μιας άλλης μορφής πολιτικού και ιστορικού χρόνου από εκείνη της καθαρής λειτουργικής ενσωμάτωσης· εκδηλώνει το άφθαρτο μιας άλλης μορφής πολιτισμένης υποκειμενικότητας από εκείνη που ενσαρκώνεται σε μια απλή παρουσία συνυφασμένη με την Τάξη. Ο χαμένος-ανακτημένος χρόνος του δημοκρατικού γεγονότος.
Ο χρόνος της δημοκρατικής ανάδυσης αποκαλύπτει ένα πεδίο ετερογένειας, με τον ίδιο τρόπο που ο χρόνος της Τάξης προορίζεται στην παραγωγή του ομοιογενούς: το δημοκρατικό γεγονός μπορεί να είναι η πρόσφατη στιγμή κατά την οποία γίνεται επίκαιρη η άρνηση του πολίτη απέναντι σε μια αφήγηση του κόσμου στην οποία κάθε μέτρο που αποσκοπεί στην ενίσχυση της κυριαρχίας παρουσιάζεται έξω από οποιαδήποτε εναλλακτική λύση (Δεκέμβριος 1995)· αλλά μπορεί επίσης να είναι η εξέγερση κρατουμένων που αποκαλύπτει το αφόρητο της φυλακής και τη ριζική απουσία της από τη δημοκρατική συνθήκη, ή ακόμη και η δράση του νομοθέτη που, μπροστά στη διχασμένη κοινή γνώμη, επικυρώνει το ασυμβίβαστο της θανατικής ποινής με τη δημοκρατική ευαισθησία· μπορεί επίσης, φυσικά, να είναι η απροσδόκητη και θαυματουργή στιγμή που πέφτει το Τείχος, που κρατούσε εκατομμύρια Ευρωπαίους μακριά από την υποσχόμενη συνθήκη υποκειμένων υπεύθυνων για την ιστορική τους επικαιρότητα· αλλά μπορεί επίσης να είναι η αποφασιστική ενέργεια (η ένοπλη κατάληψη μιας μικρής πόλης) μέσω της οποίας αποκαλύπτεται το σκάνδαλο της συνεχούς βίας που υφίστανται οι Ινδιάνοι της πολιτείας Τσιάπας. Πρόκειται για πράξεις, ενέργειες, κινήσεις, αποφάσεις (στιγμές της πράξης) που γεννούν τη δημοκρατική επικαιρότητα εκθέτοντας, ενάντια στην πορεία των πραγμάτων, τη δημοκρατία ως επικαιρότητα και μέσα στην επικαιρότητά της. Η εισβολή της δημοκρατίας, είτε στους δρομους του Παρισιού είτε στα βουνά του Μεξικού, διαμορφώνει μία κατάσταση όπου ξαφνικά ανακτιέται το όλον της δημοκρατικής υπόσχεσης στη αρχική της μορφή: εκεί όπου η δημοκρατία δεν είναι ούτε "παλιά", ούτε "κουρασμένη", ούτε "αναιμική", αλλά αρτιγενής- στην ίδια την κίνηση της επανίδρυσής της απέναντι σε εκείνο το είδος της αδιάκοπα ανανεούμενης φυσικής τάξης στην οποία δεν υπάρχει ούτε δημοκρατία ούτε, κυριολεκτικά μιλώντας, πολιτική - παρά μόνο η μονότονη διαχείριση του παρόντος από εκείνους που κυβερνούν δυνάμει του απλού "δικαιώματος" που θεσμοθετεί η κοινωνική και οικονομική εξουσία. Είναι το όλον της δημοκρατίας που επιστρέφει, με την καινοτόμο δύναμή της και την ικανότητά της να αποσπάται, όταν αστράφτει η λάμψη της δημοκρατικής στιγμής: η διαρκώς απωθούμενη αλλά μη αναστρέψιμη σύγχρονη βεβαιότητα σύμφωνα με την οποία η πολιτική κατάσταση των ανθρώπων συσταίνεται μόνο σε αντιδιαστολή με εκείνο το είδος της φυσικής κατάστασης των πραγμάτων που συμπίπτει με την Τάξη. Η πολιτική αναδύεται μόνο μέσα από την "αφύσικη" αξίωση της ισότητας των μη ίσων στη διαμόρφωση του κυρίαρχου, σε μια ριζική αναδιατύπωση της κυριαρχίας, όπου ο καθένας καθορίζεται ως κυρίαρχος όχι τόσο επειδή είναι μέρος του συνόλου (της κοινότητας), αλλά επειδή ενσαρκώνει ο ίδιος την ολότητας της δημοκρατικής υπόσχεσης ή απαίτησης - τον τοποτηρητή της. Είναι αυτή η ολότητα που ξεδιπλώνεται (στην υποκειμενικότητα - η "συνείδηση" - όπως στις κινήσεις αντικειμενοποίησης - οι πράξεις) όταν ο καθένας και όλοι μαζί αποσπούν την πολιτική, που μπορεί να οριστεί στον σύγχρονο κόσμο μόνο ως δημοκρατική πολιτική, από τον απατηλό ορισμό της ως συγκερασμένη διαχείριση της Τάξης· όταν εδραιώνεται, ενάντια στο ρεύμα της φυσικής τάξης (που βασίζεται στην κυριαρχία των αδυνάτων από τους ισχυρούς και στη διαχείρισή της στο πνεύμα της άρνησης της πρωταρχικής σύγκρουσης), η ευθύνη για το παρόν εκείνου που μετράει, όχι λόγω της δύναμής του αλλά λόγω της καθαρά ανθρώπινης συγκρότησής του. Κάθε σύγχρονος ορισμός της πολιτικής πρέπει να αναφέρεται σε αυτή την απομάκρυνση από τη "φύση των πραγμάτων": περιλαμβάνει την απόρριψη μιας μορφής κυβερνητικότητας που βασίζεται στην καθαρή αναπαραγωγή μέσα στο πολιτικό πλαίσιο των "φυσικών" κοινωνικών ιεραρχιών (η "φυσική κυβέρνηση των πλουσίων και των ισχυρών"). Αλλά συνεπάγεται επίσης την απομάκρυνση από αυτό το άλλο καθαρά "φυσικό" στοιχείο, που είναι το οργανικό, βιολογικό μέρος του ανθρώπου. Όπως είδαμε, κάθε αντιδημοκρατική κουλτούρα και πολιτική (ιδίως η ολοκληρωτική) στον εικοστό αιώνα προσπάθησε να ξαναρίξει την κυβέρνηση των ανθρώπων σε μία ζωώδη κατάσταση, επαναφέροντας τη βιολογία ως πεπρωμένο και καθιερώνοντας την διανυσματική αρχή που κινεί όλους τους πολιτικούς διαχωρισμούς. [...]
*
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ παλαιότερα κείμενα του Alain Brossat:
Η μεγάλη πολιτιστική αηδία
Η συμβολική της κρεμάλας... ή της γκιγιοτίνας στη γαλλική εκδοχή
Sylvia Klingberg (1948-2019). Η ισραηλινή επαναστάτρια
