ΠΩΣ ΚΙΝΗΘΗΚΕ Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ ψήφος σε αυτές τις εκλογές και σε ποιους πολιτικούς σχηματισμούς ανιχνεύεται; Πού κατευθύνθηκαν οι ψήφοι που κάποτε έπαιρνε η Χρυσή Αυγή και πού αυτοί του κόμματος Κασιδιάρη; Πώς ερμηνεύεται τo ότι παρά τη μεγάλη συσπείρωση της ΝΔ και την άνετη επικράτησή της, η άκρα δεξιά, παρότι πολυδιασπασμένη (σε έντεκα κόμματα!), έκανε αισθητή την παρουσία της, και τι «φρούτο» είναι η ΝΙΚΗ, που διεκδικεί πια με αξιώσεις την είσοδο στη Βουλή; Ισχύει το ότι η διαφαινόμενη «δεξιά στροφή» του εκλογικού σώματος είναι ταυτόχρονα και «ακροδεξιά στροφή»;
Αυτά τα ερωτήματα απηύθυνα στη «σκιά» της πρώτης εκλογικής αναμέτρησης και εν όψει της δεύτερης στις 25/6 σε τρία δημόσια πρόσωπα που έχουν εντρυφήσει στο πεδίο, τον Κωστή Παπαϊωάννου, διευθυντή του Σημείου για τη μελέτη και την αντιμετώπιση της ακροδεξιάς, τη Βασιλική Γεωργιάδου, καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο, και τον Παναγιώτη Κουστένη, διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης και στατιστικολόγο-εκλογολόγο.
Παρά κάποιες επιμέρους διαφορές, οι εκτιμήσεις τους συγκλίνουν σε αρκετά σημεία με τη γενικότερη αίσθηση ότι η άκρα δεξιά συνολικά βγήκε μάλλον ενισχυμένη (έως και +2,5%) σε αυτές τις εκλογές, προσελκύοντας μέχρι και το 10% του εκλογικού σώματος, έστω και χωρίς τον εξτρεμιστικό χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής.
Στις φετινές εκλογές, έντεκα από τα δεκαεπτά ακροδεξιά κόμματα που υπέβαλαν αίτηση στον Άρειο Πάγο έλαβαν μέρος στις εκλογές. Πρόκειται για κόμματα νεοσύστατα, με ισχυρότερη εκπροσώπηση στη Βόρεια Ελλάδα.
Από τα φαινομενικά παράδοξα είναι τόσο η αναλογικά αξιοσημείωτη «εισροή» ακροδεξιών ψήφων στην Πλεύση Ελευθερίας όσο και η «διασπορά» ενός όχι μεγάλου, αλλά ούτε και μηδαμινού ποσοστού τέτοιων ψήφων στο σύνολο σχεδόν των κοινοβουλευτικών κομμάτων, μηδέ των αριστερών εξαιρουμένων. Κοινός τόπος είναι εξάλλου ότι αν η ΝΔ δεν κερδίσει τελικά την αυτοδυναμία, θα δυσκολευτεί πολύ να συνεργαστεί είτε με την Ελληνική Λύση –που επίσης αύξησε ελαφρά τα ποσοστά της– είτε με κάποιο άλλο ακροδεξιό μόρφωμα, καθώς κάτι τέτοιο θεωρείται πως θα ζημίωνε σήμερα την επιθυμητή δημόσια εικόνα της περισσότερο απ' όσο θα την ωφελούσε εκλογικά. Αλλά το πλέον ανησυχητικό είναι η ενσωμάτωση τμημάτων της ακροδεξιάς ατζέντας από τη συντηρητική παράταξη (και όχι μόνο) σε θέματα νόμου και τάξης, μετανάστευσης, εθνικής ταυτότητας, έμφυλης ισότητας και παιδείας, θα πει ο Κωστής Παπαϊωάννου. «Δεξιά και ακροδεξιά δεν ταυτίζονται αλλά βρίσκονται σε ώσμωση και επικοινωνία», συνεχίζει αναφερόμενος στην «ενδοχώρα της Αlt-right» στην Ελλάδα.
Μια άλλη διαπίστωση είναι ότι τα σημαντικότερα ακροδεξιά «προπύργια» συνεχίζουν να εντοπίζονται στη Βόρεια Ελλάδα κι αυτό φαίνεται να σχετίζεται με τις αντιδράσεις στη Συμφωνία των Πρεσπών αφενός, με την αυξημένη επιρροή παραθρησκευτικών οργανώσεων αφετέρου αλλά και με τα «απόνερα» του αντιεμβολιαστικού κινήματος. «Εντύπωση προκάλεσε επίσης ότι τα “ορφανά” της Χρυσής Αυγής διεκδικήθηκαν από κόμματα του ριζοσπαστικού αριστερού χώρου, ενώ πάλαι ποτέ ιθύνοντές της προέβησαν σε σαφείς υποδείξεις για έκφραση τιμωρητικής ψήφου απέναντι στη ΝΔ», σημειώνει η Βασιλική Γεωργιάδου, συμπληρώνοντας ότι σε αυτές τις εκλογές η ακροδεξιά πήρε από τα υψηλότερα ποσοστά που είχε ποτέ στη Γ’ Ελληνική Δημοκρατία.
Για «αυταρχικές στάσεις ενθυλακωμένες στο εκλογικό σώμα, οι οποίες τροφοδοτούν την ακροδεξιά σκηνή ανεξάρτητα από τους εκάστοτε εκπροσώπους της» κάνει λόγο ο Παναγιώτης Κουστένης, εκτιμώντας ότι «ακροδεξιά στροφή μπορεί ίσως κάποιος να εντοπίσει μόνο σε σχέση με το ’19, όταν μεγάλο μέρος αυτού του χώρου είχε ενσωματωθεί στην εκλογική βάση της ΝΔ». Εκείνο ωστόσο που εντυπωσιάζει, καθώς λέει, δεν είναι τόσο η εκλογική απήχηση της ακροδεξιάς όσο η πολυμορφία έκφρασης που τη χαρακτηρίζει.
Κωστής Παπαϊωάννου: «Η ακροδεξιά τάση νομιμοποιείται και κανονικοποιείται»
Ένα πρώτο γενικό συμπέρασμα είναι πως η ακροδεξιά καλά κρατεί. Εκτείνεται σε έναν ευρύ αστερισμό σχηματισμών και προσώπων και δείχνει να ψάχνει μια κεντρική κομματική έκφραση. Η έκκληση για «ενότητα των πατριωτικών εθνικών δυνάμεων» ακούγεται σταθερά, μοιάζει όμως να μην εισακούεται, ίσως λόγω προσωπικών φιλοδοξιών ή ιδιοσυγκρασιακής ιδιαιτερότητας κάποιων ηγετών. Η ΝΔ έχει ενσωματώσει τμήματα της ακροδεξιάς ατζέντας και της Αlt-right ρητορικής και μοιάζει να απορροφά μέρος των ακροδεξιών ψηφοφόρων, χωρίς αυτό να οδηγεί σε αποδυνάμωση του καθαρού ακροδεξιού χώρου. Ίσως με τον τρόπο αυτόν απλώς διευρύνεται το ακροατήριο αυτής της ρητορικής.
Φυσικά, είναι εξαιρετικά θετικό πως αυτήν τη στιγμή δεν φαίνεται μια πολύ βίαιη εγκληματική έκφραση του χώρου αυτού, όπως παλιότερα η βία των ταγμάτων εφόδου της Χρυσής Αυγής. Ωστόσο, το ακροδεξιό δυναμικό παραμένει αμείωτο και κυμαίνεται στο 8-10%.
Στις φετινές εκλογές, έντεκα από τα δεκαεπτά ακροδεξιά κόμματα που υπέβαλαν αίτηση στον Άρειο Πάγο έλαβαν μέρος στις εκλογές. Πρόκειται για κόμματα νεοσύστατα, με ισχυρότερη εκπροσώπηση στη Βόρεια Ελλάδα.
Το ερώτημα ήταν πού θα κατευθυνθούν οι δύο μεγάλες ομάδες ακροδεξιών ψηφοφόρων: οι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής (2,93% ή 165.620 ψήφοι το 2019) και το δημοσκοπικά υψηλό ποσοστό που συγκέντρωνε ο σχηματισμός Έλληνες του Ηλία Κασιδιάρη (έως και 6% σε ορισμένες έρευνες), στον οποίο ο Άρειος Πάγος αρνήθηκε τη συμμετοχή στις εκλογές.
Μέσα στη δεξιά στροφή είναι βέβαιο ότι υπάρχει μια ακροδεξιά τάση που νομιμοποιείται, κανονικοποιείται. Η ακροδεξιά ατζέντα σε θέματα νόμου και τάξης, μετανάστευσης, εθνικής ταυτότητας, έμφυλης ισότητας και παιδείας είναι βέβαιο ότι μπορεί να ξεδιπλωθεί πιο άνετα σε αυτό το φιλικό περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτά τα θέματα δεξιά και ακροδεξιά ατζέντα συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό. Δεν ταυτίζονται οι δύο χώροι, αλλά βρίσκονται σε ώσμωση και επικοινωνία.
Ο Κασιδιάρης, έπειτα από κινήσεις (επικοινωνιακού) εντυπωσιασμού, είχε φανεί ότι ίσως να στήριζε τον σχηματισμό ΕΑΝ του πρώην αρεοπαγίτη Κανελλόπουλου, αλλά τελικά δεν έδωσε σαφή γραμμή στους υποστηρικτές του – πράγμα που αποτυπώθηκε και στο τελικό αποτέλεσμα. Τα φίλια στην ακροδεξιά ΜΜΕ εικάζουν πως οι οπαδοί του σε μεγάλο ποσοστό δεν πήγαν να ψηφίσουν.
Σύμφωνα με ανάλυση της εταιρείας MARC, οι ψήφοι της Χρυσής Αυγής διεσπάρησαν. Περισσότερο ευνοημένη ήταν η Ελληνική Λύση που πήρε το 24,5%. Ακολουθεί η ΝΔ που πήρε το 18%, η Πλεύση Ελευθερίας το 8,7%, ο ΣΥΡΙΖΑ 5,8% και το ΠΑΣΟΚ 5,4%. Αυτό δείχνει μια αναμενόμενη διασπορά με μεγαλύτερη πύκνωση στα δεξιά και μεγάλη αραίωση προς τα αριστερά του φάσματος. Η Πλεύση Ελευθερίας, κατά τη γνώμη μου, έχει πολλά γνωρίσματα και θέσεις που δεν την κατατάσσουν στην αριστερά και δείχνει ότι η ακροδεξιά ψήφος αναγνωρίζει εκεί οικεία στοιχεία.
Η Ελληνική Λύση, μετά την «αραίωση» των σχηματισμών από τον Άρειο Πάγο, έμεινε να πρωταγωνιστεί στην ακροδεξιά. Έχει πολλά χαρακτηριστικά που θυμίζουν το ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη, συνωμοσιολογία, τηλεοπτικό πληθωρισμό και διαρκές παιχνίδι στα θολά νερά του φόβου, της άγνοιας και της ξενοφοβίας.
Η ΝΙΚΗ είναι από τις εκπλήξεις της 21ης Μαΐου. Το κόμμα του εθνικιστή δασκάλου Δημήτρη Νατσιού ιδρύθηκε το 2019. Έκανε μια χαμηλή πτήση που περνούσε κάτω από τα ραντάρ των περισσότερων μέχρι λίγες μέρες πριν από τις φετινές εκλογές, οπότε η επιρροή του καταγραφόταν μόλις στο 1-1,5%. Μετά την απόφαση του Άρειου Πάγου, η ΝΙΚΗ υποστηρίχθηκε από το περιβάλλον της («κομμένης» από τον Άρειο Πάγο) Πατριωτικής Ένωσης του Πρόδρομου Εμφιετζόγλου και με καθημερινά πρωτοσέλιδα από την εφημερίδα «Ελεύθερη Ώρα». Δείχνει να έχει πολλούς και άδηλους πόρους. Πολιτεύτηκε ως «κόμμα-ενάντια-στα-κόμματα», απέρριψε τη διαίρεση αριστερά/δεξιά και διεκδίκησε μερίδιο από τις «δεξαμενές» των αντιεμβολιαστών και των παραθρησκευτικών οργανώσεων. Στην προσπάθεια να αποτρέψει την κατάταξή της στον χώρο της ακροδεξιάς, η ΝΙΚΗ αυτοπροβάλλεται ως «δημοκρατικό πατριωτικό κίνημα», ωστόσο συνδυάζει τα βασικά χαρακτηριστικά των σχηματισμών του χώρου (εθνικισμός, αντιμεταναστευτικός ρατσισμός, προνοιακός σοβινισμός, ισχυρό κράτος) με στοιχεία ανορθολογισμού και παραδοσιοκρατικής πατριαρχίας.
Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα των εκλογών. Μια λογική απάντηση μοιάζει να είναι ότι έχουμε δύο παράλληλες τάσεις: μία στον μακρό πολιτικό χρόνο, σταδιακή συντηρητικοποίηση, στροφή δεξιά και διολίσθηση σε αντιδραστικές θέσεις. Και μια στον βραχύ χρόνο μετακίνηση που μπορεί να αποδοθεί σε πιο πρόσκαιρους κομματικούς συσχετισμούς, στο πολιτικό πλεονέκτημα της ΝΔ έναντι του σαφώς μειονεκτούντος ΣΥΡΙΖΑ. Μέσα στη δεξιά στροφή είναι βέβαιο ότι υπάρχει μια ακροδεξιά τάση που νομιμοποιείται, κανονικοποιείται. Η ακροδεξιά ατζέντα σε θέματα νόμου και τάξης, μετανάστευσης, εθνικής ταυτότητας, έμφυλης ισότητας και παιδείας είναι βέβαιο ότι μπορεί να ξεδιπλωθεί πιο άνετα σε αυτό το φιλικό περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτά τα θέματα δεξιά και ακροδεξιά ατζέντα συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό. Δεν ταυτίζονται οι δύο χώροι αλλά βρίσκονται σε ώσμωση και επικοινωνία. Είναι αυτό που έχουμε ονομάσει «Ενδοχώρα της Alt-right» – εδώ ο σχετικός σύνδεσμος: simeio.org.gr/nea/ekloges-kai-akrodexia-7.
Βασιλική Γεωργιάδου: «Η ακροδεξιά σήμερα έχει πολυσυλλεκτικοποιηθεί»
Παρατηρούμε καταρχάς μια αύξηση των ακροδεξιών κομμάτων που συμμετείχαν στις εκλογές. Το 2019 συμμετείχαν 4 ακροδεξιά κόμματα στις εθνικές εκλογές: η Ελληνική Λύση, που εκπροσωπήθηκε για πρώτη φορά στη Βουλή, η Δημιουργία Ξανά (τότε μόνο με τον Θάνο Τζήμερο), η Ελλήνων Συνέλευσις του Αρτέμη Σώρρα και η Χρυσή Αυγή, η οποία για 0,07% δεν μπήκε στη Βουλή.
Το συνολικό ποσοστό της ακροδεξιάς ψήφου είναι κατά 2,5% υψηλότερο από το 2019. Οι ψήφοι είναι κατακερματισμένες, ωστόσο η Ελληνική Λύση αύξησε το ποσοστό της και την κοινοβουλευτική της εκπροσώπηση, ενώ η νεοσύστατη ΝΙΚΗ έχασε την είσοδο στη Βουλή για 0,08 μονάδες, και έτσι τη διεκδικεί από προνομιακή θέση στις εκλογές της 25ης Ιουνίου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η γεωγραφική κατανομή της ακροδεξιάς ψήφου. Γενικά παρατηρούμε πως όπου είχε υψηλά ποσοστά η Χρυσή Αυγή το 2019, εκεί αύξησε τα ποσοστά της η Ελληνική Λύση και τα πήγε καλά η ΝΙΚΗ (περιφέρειες Χαλκιδικής, Κιλκίς, Β' Δυτικής Αττικής, Α' και Β' Θεσσαλονίκης, Ημαθίας, Μαγνησίας).
Αναλυτικά, η Ελληνική Λύση σημείωσε τα μεγαλύτερα ποσοστά στον Έβρο (8,72%) και στη Θεσσαλονίκη (8,35% και 7,93%), όπως και σε άλλες περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας (Κιλκίς, Σερρών, Ημαθίας), αλλά και στη Σάμο. Το χαμηλότερο ποσοστό της (μετά την ψήφο του εξωτερικού) ήταν στη Λευκάδα.
Η ΝΙΚΗ σημείωσε τα υψηλότερα ποσοστά της στην Αιτωλοακαρνανία, στη Δράμα και στην Ευρυτανία, και τα χαμηλότερα στην Πρέβεζα, σε όλα τα Επτάνησα και στην Κρήτη.
Ρίχνοντας μια ματιά και στις επιδόσεις του τρίτου κατά σειρά σχηματισμού, της Εθνικής Δημιουργίας (καλύτερες στη Θεσσαλονίκη, στη Χαλκιδική και στην Καστοριά), είναι εμφανές ότι τα προπύργια της ακροδεξιάς συνεχίζουν να είναι στη Βόρεια Ελλάδα.
Δεν θα έλεγα ότι η Ελληνική Λύση είναι «αδελφό κόμμα» της ΝΔ. Είναι εγγύτερα σε αυτήν σε ό,τι αφορά θέσεις σε κοινωνικο-πολιτισμικά ζητήματα, αλλά σε ό,τι αφορά οικονομικά θέματα και θέματα κοινωνικού κράτους απέχει σχεδόν εξίσου από κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα.
Τα κόμματα που λειτούργησαν ως δεξαμενές της ακροδεξιάς ψήφου ήταν αρκετά. Πέραν της Ελληνικής Λύσης, που μάλιστα αύξησε τα ποσοστά της κάτι λιγότερο από μία ποσοστιαία μονάδα σε σχέση με τις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές, αλλά και του κόμματος-κομήτη (flash party) με την επωνυμία ΝΙΚΗ που από την αφάνεια άγγιξε το εκλογικό σκαλοπάτι του 3%, εντοπίζονται αρκετά ακόμη κόμματα (Εθνική Δημιουργία, Κίνημα 21, ΕΑΝ, Ελλήνων Συνέλευσις, Βόρεια Λέγκα) που υιοθετούν ένα εθνικολαϊκιστικό και νατιβιστικό αφήγημα. Όλα μαζί αθροίζουν σχεδόν 9,5 ποσοστιαίες μονάδες, ένα σύνολο που είναι από τα υψηλότερα του χώρου της άκρας δεξιάς στο πλαίσιο της Γ' Ελληνικής Δημοκρατίας.
Η Χρυσή Αυγή είχε φυλλορροήσει ήδη από τις προηγούμενες εκλογές, γεγονός που καθιστά δύσκολο να παρακολουθήσουμε εκλογικά τη διαδρομή των πάλαι ποτέ εκλογέων της. Εντύπωση προκάλεσε ωστόσο ότι τα «ορφανά» της Χρυσής Αυγής διεκδικήθηκαν από κόμματα του ριζοσπαστικού αριστερού χώρου, ενώ πάλαι ποτέ ιθύνοντές της προέβησαν σε σαφείς υποδείξεις για έκφραση τιμωρητικής ψήφου απέναντι στη ΝΔ, με δεδομένο ότι η τελευταία πρωτοστάτησε για τη νομοθετική ρύθμιση που οδήγησε στον αποκλεισμό του Εθνικού Κόμματος-Έλληνες από την κάθοδό του στις εκλογές.
Δεν θα έλεγα ότι η Ελληνική Λύση είναι «αδελφό κόμμα» της ΝΔ. Είναι εγγύτερα σε αυτήν σε ό,τι αφορά θέσεις σε κοινωνικο-πολιτισμικά ζητήματα, αλλά σε ό,τι αφορά οικονομικά θέματα και θέματα κοινωνικού κράτους απέχει σχεδόν εξίσου από κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα, όπως φάνηκε και από την κωδικοποίηση των θέσεών της που κάναμε στο πλαίσιο του Ηλεκτρονικού Συμβούλου Ψήφου What2Vote (https://what2vote.gr). Οι ακροδεξιοί ψηφοφόροι επιλέγουν να ψηφίσουν με τιμωρητικά κριτήρια, γεγονός που πρακτικά δεν αποκλείει καμία επιλογή κόμματος προκειμένου να εκφραστούν τα αρνητικά εκλογικά μοτίβα.
Οι δεξαμενές από την οποία αντλούν τα δύο κόμματα είναι πρωτίστως εκείνη των πολέμιων της Συμφωνίας των Πρεσπών, γι’ αυτό εξάλλου και τα κάστρα τους βρίσκονται στην Κεντρική Μακεδονία. Συμπληρωματικά και τα δύο αυτά κόμματα αντλούν από παραθρησκευτικές οργανώσεις και ένα ρωσόφιλο/φιλοπουτινικό ακροατήριο. Πρόκειται για δεξαμενές από τις οποίες αντλούν και άλλα κόμματα, που δεν ανήκουν αποκλειστικά στον δεξιό χώρο αλλά και στο αριστερό φάσμα. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη Συμφωνία των Πρεσπών, στη ΝΔ καταλογίζεται ότι δεν την κατήγγειλε μετά την άνοδό της στην εξουσία το 2019, κάτι που κυρίως μετρά για το ακροδεξιό κοινό και όχι η αρνητική της στάση κατά την υπογραφή της συγκεκριμένης συμφωνίας.
Η ακροδεξιά έχει πολυσυλλεκτικοποιηθεί όσον αφορά τις δεξαμενές από τις οποίες αντλεί εκλογική υποστήριξη. Επίσης, και ειδικότερα για τα θέματα οικονομίας και κοινωνικού κράτους, οι θέσεις της κινούνται στη σφαίρα του welfare state chauvinism και απέχουν από τις κλασικές θέσεις ενός δεξιού κόμματος το οποίο είναι υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς, της επιχειρηματικότητας και της παγκοσμιοποίησης. Η αύξηση της εκλογικής επιρροής της άκρας δεξιάς τις τελευταίες δεκαετίες έχει να κάνει με τη δυνατότητά της να αντλεί από πολλές περιοχές του πολιτικού χώρου.
Παναγιώτης Κουστένης: «Υπάρχουν ενθυλακωμένες αυταρχικές τάσεις στο εκλογικό σώμα που συντηρούν τις δυνάμεις των ακροδεξιών κομμάτων»
Η ακροδεξιά δεν κατήγαγε κάποια εντυπωσιακή νίκη, όπως έγινε το 2015 (τότε Χρυσή Αυγή και Ανεξάρτητοι Έλληνες άθροιζαν 11%), ούτε μπήκε στη Βουλή κάποιο νέο κόμμα του χώρου, όπως συνέβη το 2019 με την Ελληνική Λύση. Ωστόσο φαίνεται ότι οι δυνάμεις του χώρου συντηρούνται κι ας είναι η κομματική τους εκπροσώπηση κατακερματισμένη. Όπως φάνηκε και από την μετεκλογική έρευνα των εθνικών εκλογών του 2019 (βλ. σχ. Αρανίτου, Γεωργιάδου, Τσατσάνης, «Η εκλογική συμπεριφορά των Ελλήνων», Gutenberg 2022), αυταρχικές στάσεις είναι ενθυλακωμένες στο εκλογικό σώμα, οι οποίες τροφοδοτούν την ακροδεξιά σκηνή ανεξάρτητα από τους εκάστοτε εκπροσώπους της.
Αναφορικά τώρα με τις εκλογές της 25ης Ιουνίου, η ακροδεξιά λογικά θα συμπιεστεί όπως και όλα τα μικρότερα κόμματα, καθότι η δυναμική θα λειτουργήσει υπέρ των δυνάμεων της διακυβέρνησης. Μια διάσταση ψήφου διαμαρτυρίας που εκφράστηκε μέσα σε αυτό το 9,5% που άθροισαν τα διάφορα κόμματα της ακροδεξιάς σκηνής πιθανώς να εκτονώθηκε, επομένως θα αναπροσανατολιστεί στους κύριους κομματικούς δρώντες. Η ΝΔ θα κατακτήσει πιθανότατα την αυτοδυναμία και εκτιμώ ότι αν χρειαστεί συμμάχους, δεν θα τους αναζητήσει στον κομματικό χώρο δεξιότερά της. Αν το έκανε, θα τραυμάτιζε την επιχειρούμενη κεντρώα διείσδυση αλλά και το προφίλ του επικεφαλής της, που δείχνει να είναι το ισχυρό της χαρτί στην παρούσα φάση.
Για όσους, τώρα, προετίθεντο να ψηφίσουν Κασιδιάρη, δεν έχουμε ακριβή στοιχεία για το τι έκαναν τελικά. Γνωρίζουμε βεβαίως ότι μέχρι και τα τέλη του ’22 η εκλογική του επιρροή συγκροτούνταν κατά βάση από τα 2/3 περίπου των ψηφοφόρων της Χρυσής Αυγής του ’19 και ότι, σύμφωνα με το exit poll, οι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής του 2019 κινήθηκαν πρωτίστως (σε ποσοστό 25%) προς την Ελληνική Λύση και τη Νέα Δημοκρατία (σε ποσοστό σχεδόν 20%). Δευτερευόντως κατευθύνθηκαν προς τα κόμματα που παραλίγο να κάνουν την έκπληξη εισερχόμενα στη Βουλή (ΝΙΚΗ και Πλεύση, με ποσοστό περίπου 10% το καθένα) και ακολούθως παρουσίασαν μια ευρεία μετακίνηση (αθροιστικά κατά 30%) προς όλα τα μικρότερα λοιπά κόμματα.
Η ακροδεξιά λογικά θα συμπιεστεί, όπως και όλα τα μικρότερα κόμματα, καθότι η δυναμική θα λειτουργήσει υπέρ των δυνάμεων της διακυβέρνησης. Μια διάσταση ψήφου διαμαρτυρίας που εκφράστηκε μέσα σε αυτό το 9,5% που άθροισαν τα διάφορα κόμματα της ακροδεξιάς σκηνής πιθανώς να εκτονώθηκε, επομένως θα αναπροσανατολιστεί στους κύριους κομματικούς δρώντες.
Στις προηγούμενες εκλογές η ΝΔ είχε επιτύχει μια διπλή διεύρυνση, τόσο προς τον χώρο του κέντρου (εισροές από ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι, ΕΚ) όσο και προς τα δεξιά της, ενσωματώνοντας πρώην ψηφοφόρους των ΑΝ.ΕΛ. αλλά και της Χρυσής Αυγής. Σε αυτές τις εκλογές είναι γεγονός ότι παρουσίασε μια συσπείρωση της τάξης του 80%, οι δε διαρροές της προς κόμματα τοποθετούμενα στα δεξιά της ήταν σχετικά περιορισμένες, αλλά όχι ανύπαρκτες (αθροιστικά αποτιμώνται περίπου στο 10% της εκλογικής της βάσης και αντιστοιχούν σχεδόν στο 4% επί του συνόλου των εγκύρων). Φυσικά, αυτό το ρεύμα δεν είναι ιδιαίτερα εμφανές, καθώς οι όποιες απώλειες της ΝΔ υπεραναπληρώθηκαν από κέρδη της, αυτήν τη φορά προερχόμενα κυρίως από τον χώρο του ΠΑΣΟΚ αλλά και απευθείας από τον ΣΥΡΙΖΑ. Εντούτοις, συνετέλεσε τόσο στην ενίσχυση της Ελληνικής Λύσης και άλλων μικρότερων δεξιών σχημάτων, όπως συνέβη π.χ. με τη ΝΙΚΗ κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα (η Μακεδονία ήταν το μόνο γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας όπου ξεπέρασε το 3%, φτάνοντας το 5,2% στο σύνολο της Δυτικής Μακεδονίας), η οποία αποτέλεσε ένα ιδιαίτερο ρεύμα της τελευταίας στιγμής, το οποίο πέρασε κάτω από τα ραντάρ των δημοσκοπήσεων και που, καθώς λέγεται, συνδέεται στενά με την τοπική δράση θρησκευτικών οργανώσεων, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Στην ίδια περιφέρεια η Ελληνική Λύση έφτασε το 7,7%
Εκείνο που πιστεύω ότι εντυπωσιάζει σε σχέση με την ψήφο δεξιότερα της ΝΔ δεν είναι τα αθροιστικά υψηλά ποσοστά της αλλά η έντονη πολυμορφία έκφρασης που παρουσιάζει αυτήν τη στιγμή. Ωστόσο, σε πανελλαδικό επίπεδο η Ελληνική Λύση ενισχύθηκε μεν, αλλά το ποσοστό της (4,4%) δεν μπορεί να θεωρείται εντυπωσιακό ή μη αναμενόμενο, κρίνοντας και από τα δύο βασικά γεγονότα της τελευταίας τετραετίας που ενίσχυσαν τέτοιου είδους πολιτικές ρητορικές, όπως η εμφάνιση του αντιεμβολιαστικού κινήματος και το υψηλό κύμα ρωσόφιλων αισθημάτων μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Δεξιότερα της Ελληνικής Λύσης, τα μόνα κόμματα με διακριτή εκλογική δυναμική είναι η ΝΙΚΗ και η Εθνική Δημιουργία που από κοινού συγκεντρώνουν λιγότερο από 4%. Δεν νομίζω, πάντως, ότι αυτά τα δύο ρεύματα συνιστούν μια συνολικότερα καινοφανή ακροδεξιά στροφή, αν αναλογιστούμε ότι την περίοδο 2012-2015 η Χρυσή Αυγή βρισκόταν σχεδόν σταθερά στο 7% και οι ΑΝ.ΕΛ. ξεκίνησαν από το 10,6% για να καταλήξουν στο 3,7%. Ακροδεξιά στροφή μπορεί ίσως κάποιος να εντοπίσει μόνο σε σχέση με το ’19, όταν μεγάλο μέρος αυτού του χώρου είχε ενσωματωθεί στην εκλογική βάση της ΝΔ.
Δυσκολεύομαι πάντως να φανταστώ την οποιαδήποτε σύγκλιση με τη ΝΔ σε μια εποχή που η τελευταία έχει επιχειρήσει και εν πολλοίς έχει πετύχει μια ανανέωση του δικού της ιδεολογικού προφίλ. Εντούτοις, αυτοί οι χώροι είναι πολύ πιθανό στο μέλλον να αποτελέσουν εκ νέου εκλογικές δεξαμενές εφεδρείας για τη Νέα Δημοκρατία, όπως στο παρελθόν συνέβαινε με το ΠΑΣΟΚ και τα κόμματα στα αριστερά του.
