"Γουίνστον Τσόρτσιλ, αυτός ο εγκληματίας"

Στο A Safe Job, ένα διήγημα που δημοσιεύτηκε στο New Reasoner στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Peter Barnes μνημονεύει έναν ακτιβιστή των Εργατικών στο East End του Λονδίνου, όπου κυρίως Εβραίοι και κάποιοι μη Εβραίοι μετανάστες εργάτες είχαν προσδώσει στην περιοχή μια ισχυρή ριζοσπαστική φήμη. Η αρχική παράγραφος μεταφέρει το κλίμα της εποχής:

"Ο θείος μου Ναθάνιελ ήταν ο άνθρωπος που πέταξε ένα τούβλο στον Τσόρτσιλ το 1929. Πάντα μετανιώνει που αστόχησε. Συνέβη όταν ο Τσόρτσιλ έβγαζε προεκλογική ομιλία στο Ιστ Εντ. Το πλήθος ξέφυγε από τον έλεγχο και προσπάθησε να του επιτεθεί. Υποχωρώντας βιαστικά σε ένα αυτοκίνητο που τον περίμενε, ο πολιτικός συνοδεύτηκε στο δρόμο του από χλευασμούς, γιουχαΐσματα και ένα κακόβουλο τούβλο. Το πέταξε ο θείος μου. Ήταν ενεργός σοσιαλιστής σε όλη του τη ζωή. Αυτή η ιστορία ήταν μια από τις αγαπημένες του..."

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ έχει γίνει ένα λουστραρισμένο εικόνισμα του οποίου η λατρεία έχει εδώ και καιρό ξεφύγει από τον έλεγχο. Είναι ενδιαφέρον ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του ήταν μια λατρεία σχετικά χαμηλού προφίλ. Ακόμη και στο αποκορύφωμα του Blitz δεν είχε καμία σχέση με αυτό που θα γινόταν αργότερα στα χέρια των πολιτικών των Τόρις και ενός στρώματος συντηρητικών και φιλελεύθερων ιστορικών.

Πριν από μερικές ταινίες το 2017 είχαν προηγηθεί πολλές βιογραφίες. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερα από εξακόσια βιβλία για τον Τσόρτσιλ. Αρκετά ράφια είναι αφιερωμένα σε αυτόν στο τμήμα βιογραφιών της Βιβλιοθήκης του Λονδίνου - ακόμη περισσότερα στη Βρετανική Βιβλιοθήκη - και αυτό χωρίς να υπολογίζεται η δική του παραγωγικότατη παραγωγή.

Ποιος και τι ήταν ο Τσόρτσιλ; Ήταν κάτι περισσότερο από έναν παχουλό κυπρίνο που ευχαρίστως κολυμπούσε στις πιο βρώμικες λίμνες, αρκεί να εκπληρώνονταν η δική του καριέρα και οι ανάγκες της Αυτοκρατορίας (στο δικό του μυαλό δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ των δύο); Κάτι περισσότερο, ίσως, αλλά όχι πάρα πολύ. Πώς εξηγείται, λοιπόν, η ανάδειξή του σε λατρευτική μορφή; [...]

Αγγλόφωνη νοσταλγία

Στις Ηνωμένες Πολιτείες η επιτυχία της βιομηχανίας του Τσόρτσιλ, η οποία προώθησε τον άνθρωπο ως τον "Γιάνκη Μάρλμπορο", σχετίστηκε με τη μετατόπιση των προτεραιοτήτων στο ακαδημαϊκό και πολιτιστικό μέτωπο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η οικονομική συγκλίση Θάτσερ-Ρέιγκαν απαιτούσε μια πολιτική και πολιτιστική αναδιαμόρφωση και μια ψυχολογική επανεκπαίδευση σε αρμονία με την έναρξη μιας νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Χρειάζονταν νέες ιστορίες για μια παγκόσμια αγγλόφωνη αγορά.

Ως αποτέλεσμα, πολλά βρετανικά ντοκιμαντέρ, σειρές και ταινίες επιδίωξαν να υιοθετηθούν από την ευρύτερη αγορά. Όσον αφορά τη βρετανική πολιτιστική βιομηχανία, αυτό που ήθελε να παρακολουθήσει το αμερικανικό κοινό ήταν διασκευές της Τζέιν Ώστιν, η μία πιο χοντροκομμένη και πιο βλακώδη από την άλλη, και σαπουνόπερες με κοστούμια που εξυμνούσαν τις άρχουσες τάξεις πριν από το 1945. Ο Τσώρτσιλ έγινε η καθημερινή ίνα αυτής της βασικής δίαιτας.

Ο βρετανός ηθοποιός Ρόμπερτ Χάρντι τον υποδύθηκε μάλιστα σε τρεις ξεχωριστές ταινίες: Churchill: The Wilderness Years, War and Remembrance και Churchill: 100 Days That Saved Britain. Ο ζωντανός Τσόρτσιλ κατανοούσε πάντα τη σημασία της ιστορίας και, όχι λιγότερο, τον δικό του ρόλο σε αυτήν. Ο πνευματώδης κομπασμός του ότι "δεν έκανα πάντα λάθος. Η ιστορία θα με επιβεβαιώσει, ιδίως εφόσον θα γράψω εγώ ο ίδιος αυτή την ιστορία", ήταν μόνο κατά το ήμισυ ένα αστείο. Αυτό ακριβώς έκανε από τα πρώτα του χρόνια, παράγοντας περαιτέρω αφηγήσεις που να δικαιολογούν τον ίδιο σε όλες τις επόμενες δεκαετίες.

Τώρα, στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, η θεοποίηση του Τσόρτσιλ ως του κατ' εξοχήν αυτοκρατορικού πολέμαρχου αμφισβητείται από μια μικρή αλλά αποτελεσματική μειοψηφία αποαποικιοκρατών. Απαιτώντας την απομάκρυνση των αγαλμάτων του, "περιποιήθηκαν" τουλάχιστον ένα από αυτά. Τίποτα το ασυνήθιστο, αν το δει κανείς μακροπρόθεσμα. Όπως επεσήμανε η ιστορικός του αρχαίου κόσμου, Mary Beard, αυτή ήταν η μοίρα όχι λίγων Ρωμαίων αυτοκρατόρων κατά τη διάρκεια της ύπαρξης εκείνης της αυτοκρατορίας.

Ήταν μια παράδοση που βρήκε μιμητές στις μεταγενέστερες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες. Ένας από τους χειρότερους εγκληματίες που ανέδειξε ποτέ η Ευρώπη ήταν ο Λεοπόλδος του Βελγίου, που με την κατοχή και τις βιαιότητές του στο Κονγκό οδήγησε στο θάνατο πολλά εκατομμύρια Αφρικανούς. Τα αγάλματά του στο Βέλγιο έπεσαν την άνοιξη του 2020, κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών που προκλήθηκαν από το κίνημα Black Lives Matter στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το αν η ανατροπή των αγαλμάτων είναι απλώς ένας σπασμός και τα πράγματα θα επιστρέψουν, όπως συμβαίνει τόσο συχνά, στη μετα-ιμπεριαλιστική συμμόρφωση, μένει να το δούμε. Παρά το τεράστιο ταλέντο του ως αυτοδημοσιογράφου, πηγή μεγάλου εκνευρισμού για τους φιλελεύθερους και συντηρητικούς συναδέλφους του, ο Τσόρτσιλ δεν χρειάστηκε τελικά να "γράψει ο ίδιος την ιστορία". Θα ήταν ευχαριστημένος όχι μόνο από τους επιγόνους του που φροντίζουν να γυαλίζουν την εικόνα του, αλλά και από τις επιδερμικές επιθέσεις των λιγοστών επικριτών του.

Facebook Twitter

Αθήνα 1944: Το βρώμικο μυστικό της Βρετανίας

Ed Vulliamy - Helena Smith
The Guardian - 30.11.2014

Όταν σκοτώθηκαν 28 πολίτες στην Αθήνα, δεν ευθύνονταν οι Ναζί, αλλά οι Βρετανοί. Ο Ed Vulliamy και η Helena Smith αποκαλύπτουν πώς η ντροπιαστική απόφαση του Τσόρτσιλ να στραφεί εναντίον των ανταρτών που είχαν πολεμήσει στο πλευρό μας στον πόλεμο έσπειρε τους σπόρους για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ελλάδα σήμερα.

[...] Το όνομα του ανθρώπου που διοικούσε τη "Βρετανική Αστυνομική Αποστολή" στην Ελλάδα είναι ελάχιστα γνωστό. Ο Σερ Τσαρλς Γουίκαμ είχε αναλάβει από τον Τσώρτσιλ να επιβλέπει τις νέες ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας - στην πραγματικότητα, να στρατολογήσει συνεργάτες. Η ανθρωπολόγος Νένη Πανουργιά περιγράφει τον Γουίκαμ ως "ένα από τα πρόσωπα που διέσχισαν την αυτοκρατορία δημιουργώντας την υποδομή που ήταν απαραίτητη για την επιβίωσή της" και του πιστώνει τη δημιουργία ενός από τα πιο άγρια στρατόπεδα στα οποία βασανίζονταν και δολοφονούνταν κρατούμενοι, στη Γυάρο.

Με καταγωγή από το Γιόρκσαϊρ, ο Γουίκαμ ήταν ένας στρατιωτικός που υπηρέτησε στον πόλεμο των Μπόερς, κατά τη διάρκεια του οποίου εφευρέθηκαν από τους Βρετανούς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με τη σύγχρονη έννοια. Στη συνέχεια πολέμησε στη Ρωσία, ως μέλος του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος που στάλθηκε το 1918 για να βοηθήσει τις λευκορωσικές τσαρικές δυνάμεις που αντιτίθεντο στην επανάσταση των Μπολσεβίκων. Μετά την Ελλάδα, μεταπήδησε το 1948 στην Παλαιστίνη. Όμως, το προσόν του για την Ελλάδα ήταν το εξής: Ο Σερ Τσαρλς ήταν ο πρώτος γενικός επιθεωρητής της Βασιλικής Αστυνομίας του Ολστερ [Royal Ulster Constabulary -σ.σ.], από το 1922 έως το 1945.

Η RUC ιδρύθηκε το 1922, μετά από αυτό που έγινε γνωστό ως τα πογκρόμ του Μπέλφαστ του 1920-22, όταν οι δρόμοι των Καθολικών δέχθηκαν επιθέσεις και πυρπολήθηκαν. Ήταν, γράφει ο ιστορικός Tim Pat Coogan, "σχεδιασμένη όχι ως ένα κανονικό αστυνομικό σώμα, αλλά ως ένα αντεπαναστατικό σώμα... Η νέα δύναμη περιλάμβανε πολλούς νεοσύλλεκτους που κατατάχθηκαν επιθυμώντας να γίνουν απλοί αστυνομικοί, αλλά και συμμορίες δολοφόνων που είχαν ως αρχηγούς άνδρες σαν τον επικεφαλής εκείνον αστυνόμο που χρησιμοποιούσε ξιφολόγχες στα θύματά του επειδή έτσι παρέτεινε το μαρτύριό τους".

Όπως διαπίστωσε ο συγγραφέας Michael Farrell κατά την έρευνα για το βιβλίο του Arming the Protestants, μεγάλο μέρος του αρχειακού υλικού που αφορά την ενσωμάτωση από τον Σερ Τσαρλς αυτών των πολιτοφυλάκων της UVF και της Special Constabulary στην RUC έχει καταστραφεί, αλλά έχει απομείνει αρκετό υλικό που δίνει μια σαφή ένδειξη του τι συνέβαινε. Σε ένα υπόμνημα που έγραψε ο Γουίκαμ τον Νοέμβριο του 1921, πριν από τον σχηματισμό της RUC, και ενώ η συνθήκη διχοτόμησης του Δεκεμβρίου του ίδιου έτους βρισκόταν υπό διαπραγμάτευση, είχε απευθυνθεί σε "όλους τους διοικητές των κομητειών" ως εξής: "Λόγω του αριθμού των αναφορών που έχουν ληφθεί σχετικά με την ανάπτυξη μη εξουσιοδοτημένων αμυντικών δυνάμεων των νομιμοφρόνων, η κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο να αποκτήσει τις υπηρεσίες των καλύτερων στοιχείων αυτών των οργανώσεων".

Ο Coogan, ο σημαντικότερος, βετεράνος, ιστορικός της Ιρλανδίας, δεν διεκδικεί ουδετερότητα σε θέματα που αφορούν τη Δημοκρατία και την Ένωση, αλλά τα ιστορικά γεγονότα είναι αντικειμενικά και ο ίδιος τα κατέχει όσο κανένας άλλος. Μιλάμε στο σπίτι του, έξω από το Δουβλίνο, πίνοντας ένα ποτήρι ουίσκι που αποκαλείται καταλλήλως "Writer's Tears".

"Είναι η αφήγηση της αυτοκρατορίας", λέει ο Coogan, "και, φυσικά, την εφάρμοσαν στην Ελλάδα. Ο ίδιος συνδυασμός των στρατοπέδων συγκέντρωσης, βάζοντας στολές στις συμμορίες δολοφόνων και ονομάζοντάς τες αστυνομία. Αυτή είναι η αποικιοκρατία, έτσι λειτουργεί. Χρησιμοποιείς όποιο μέσο είναι απαραίτητο, ένα από τα οποία είναι η τρομοκρατία και η σύμπραξη με τρομοκράτες. Κι αυτό λειτουργεί".

"Ο Γουίκαμ οργάνωσε την RUC ως τον ένοπλο βραχίονα των Ενωτικών, κάτι που παρέμεινε και στη συνέχεια", λέει. "Πόσος καιρός πέρασε στην ιστορία αυτής της χώρας για να φτάσουμε στην έκθεση του Chris Patten το 1999, και να αποκοπούν τελικά τα χέρια του Γουίκαμ από την αστυνομία; Αυτό είναι ένα κολασμένο κομμάτι της ιστορίας - και πόσα δεινά, εν τω μεταξύ;"

Ο επικεφαλής της MI5 ανέφερε το 1940 ότι "με την προσωπικότητα και την εμπειρία του Σερ Τσαρλς Γουίκαμ, οι πολεμικές υπηρεσίες μπορούν να υπολογίζουν σε έναν πολύτιμο φίλο και σύμβουλο". Όταν οι μυστικές υπηρεσίες χρειάστηκε να ενσωματώσουν τα Ελληνικά Τάγματα Ασφαλείας - την "Ειδική Χωροφυλακή" του Τρίτου Ράιχ - σε μια νέα αστυνομική δύναμη, είχαν βρει τον άνθρωπό τους.

Οι απόψεις των Ελλήνων πανεπιστημιακών ποικίλλουν ως προς το πόσο άμεσα υπεύθυνος ήταν ο Γουίκαμ για τη δημιουργία των στρατοπέδων και τη στελέχωσή τους με τους βασανιστές. Η Πανουργιά θεωρεί ότι το στρατόπεδο στη Γυάρο - ένα νησί που ακόμη και ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τιβέριος έκρινε ακατάλληλο για κρατούμενους - ήταν άμεση πρωτοβουλία του ίδιου του Γουίκαμ. Ο Γερολυμάτος, εν τω μεταξύ, λέει: "Οι Έλληνες δεν χρειάζονταν τους Βρετανούς για να τους βοηθήσουν να στήσουν στρατόπεδα. Αυτό είχε γίνει και στο παρελθόν, υπό τον Μεταξά". Τα έγγραφα στο Kew [έδρα των Εθνικών Αρχείων στο Δυτικό Λονδίνο -σ.σ.] δείχνουν ότι η βρετανική αστυνομία που υπηρετούσε υπό τον Γουίκαμ είχε τακτική παρουσία στα στρατόπεδα.

Ο Γερολυμάτος προσθέτει: "Οι Βρετανοί - επομένως και ο Γουίκαμ - γνώριζαν ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι. Και αυτό είναι που το κάνει τόσο τρομακτικό. Ήταν οι άνθρωποι που είχαν βρεθεί στους θαλάμους βασανιστηρίων κατά τη διάρκεια της κατοχής, που έβγαζαν τα νύχια και επέβαλαν το μαρτύριο της φάλαγγας". Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1947, τη χρονιά που το Κομμουνιστικό Κόμμα τέθηκε εκτός νόμου, 19.620 αριστεροί κρατούνταν σε ελληνικά στρατόπεδα και φυλακές, 12.000 από αυτούς στη Μακρόνησο, ενώ άλλοι 39.948 ήταν εξόριστοι στο εσωτερικό της χώρας ή σε βρετανικά στρατόπεδα σε όλη τη Μέση Ανατολή. Υπάρχουν πολλές τρομακτικές μαρτυρίες για βασανιστήρια, δολοφονίες και σαδισμό στα ελληνικά στρατόπεδα συγκέντρωσης - μία από τις εξωφρενικές θηριωδίες της μεταπολεμικής Ευρώπης. Ο Πολυμέρης Βόγλης του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης περιγράφει πώς εισήχθη ένα σύστημα μετανοίας σαν να επρόκειτο για μια "σύγχρονη κοσμική Ιερά Εξέταση", με την απόσπαση ομολογιών μέσω "ατελείωτου και βίαιου εξευτελισμού".  [...]