ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΣΑΒΒΑΤΟ, τα βλέμματα όλων στράφηκαν στη Ρωσία και στην αντάρτικη πορεία της ομάδας Wagner προς τη Μόσχα υπό τον έλεγχο του Πριγκόζιν. Μία εβδομάδα αργότερα, αντί τα ερωτήματα σχετικά με τις μυστηριώδεις εξελίξεις του Σαββάτου και με τον αντίκτυπό τους στο εσωτερικό της Ρωσίας να απαντηθούν, ολοένα πληθαίνουν.
Η αποτυχημένη ανταρσία –ή «ένοπλη εξέγερση», σύμφωνα με τους χαρακτηρισμούς του έξαλλου Πούτιν»– ξεκίνησε με εντολή του Γεβγκένι Πριγκόζιν, του ιδιόρρυθμου, ισχυρού και απρόβλεπτου αρχηγού της ιδιωτικής παραστρατιωτικής ομάδας που έχει διαδραματίσει κομβικό ρόλο στο μέτωπο της Ουκρανίας. Τελικά, έληξε την ίδια μέρα, όσο ξαφνικά και αναπάντεχα ξεκίνησε.
Για όσους παρακολουθούσαν από κοντά τα γεγονότα του πολέμου, τα σημάδια της εσωτερικής ρήξης ήταν φανερά εδώ και αρκετό καιρό. «Στο Μπαχμούτ βλέπεις ξεκάθαρα τις εσωτερικές ρωγμές της Ρωσίας», είχε δηλώσει τον Μάρτιο στη LiFO ο πολεμικός ανταποκριτής Ντέιβιντ Πατρικαράκος, εξηγώντας πως επικρατεί χάος με τους μισθοφόρους που πολεμούν στο πλάι των Ρώσων. «Πλέον είναι εμφανές πως έχει δημιουργηθεί έντονο ρήγμα μεταξύ του Πούτιν και του Πριγκόζιν» είχε συμπληρώσει, περιγράφοντας μια κατάσταση που έμοιαζε με καζάνι εν βρασμώ.
Παρά την αποτυχία της, δεν χωρά αμφιβολία πως η ανταρσία έφερε τον Πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν αντιμέτωπο με τη μεγαλύτερη απειλή και αμφισβήτηση της εξουσίας του εδώ και δεκαετίες.
Tελικά, αργά τη νύχτα της Παρασκευής ο ατμός των εντάσεων έκανε το καπάκι να εκτοξευθεί. Ο Πριγκόζιν κατηγόρησε ανοιχτά τον ρωσικό στρατό ότι επιτέθηκε σε στρατόπεδο της Wagner, σκοτώνοντας «τεράστιο αριθμό» ανδρών του, και ορκίστηκε πως θα πάρει εκδίκηση. Αφού κάλεσε τα στρατεύματά του να ενωθούν σε μια πομπή που κατευθύνθηκε προς τη Μόσχα, υποσχέθηκε πως οι δυνάμεις του θα «κατέστρεφαν» κάθε αντίσταση, συμπεριλαμβανομένων όλων των οδοφραγμάτων που στήθηκαν στον δρόμο του και όλων των αεροσκαφών του Κρεμλίνου που πετούσαν πάνω από τα στρατεύματά του.
Όμως τις ακριβείς προθέσεις του, καθώς και τις εσωτερικές εξελίξεις και διεργασίες που οδήγησαν στην παύση της ανταρσίας το βράδυ του Σαββάτου, εξακολουθεί να τυλίγει πυκνό πέπλο αβεβαιότητας, αποτέλεσμα τόσο της λεγόμενης «ομίχλης του πολέμου» όσο και του στενού ελέγχου της πληροφόρησης από το καθεστώς του Κρεμλίνου.
Το σίγουρο είναι πως οι εξελίξεις βυθίζουν τη Ρωσία σε μια νέα περίοδο αστάθειας. Παρά την αποτυχία της, δεν χωρά αμφιβολία πως η ανταρσία έφερε τον Πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν αντιμέτωπο με τη μεγαλύτερη απειλή και αμφισβήτηση της εξουσίας του εδώ και δεκαετίες. Ποιοι είναι, λοιπόν, οι παράγοντες που καθόρισαν τις χαοτικές εξελίξεις του Σαββάτου και ποιες μερικές από τις πιθανές επιπτώσεις για τη Μόσχα, το μέτωπο στην Ουκρανία αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη;
Η πορεία που εξελίχθηκε σε ιλαροτραγωδία: Γιατί σταμάτησε, τελικά, η Wagner;
Για τα πεπραγμένα της 24ης Ιουνίου, καθώς η κατάσταση γίνεται πιο ξεκάθαρη, μπορεί να ειπωθεί ότι η ανακοπή της προέλασης προς τη Μόσχα οφείλεται σε τρεις παράγοντες», εξηγεί ο Νικόλας Παούνης, διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.
«Καταρχάς, η Wagner διέθετε ανεπαρκείς δυνάμεις. Κατά δεύτερον, οι στασιαστές δεν βρήκαν ερείσματα στο εσωτερικό της Ρωσίας, π.χ. στον λαό, στα λοιπά κόμματα και στις Ένοπλες Δυνάμεις», συμπληρώνει. «Τρίτον, οι στασιαστές δεν έτυχαν ανάλογης στήριξης ούτε εκ μέρους των εξόριστων Ρώσων ολιγαρχών. Έτσι, η δυναμική πορεία προς τη Μόσχα για την “αποκατάσταση της δικαιοσύνης” εξελίχθηκε σε ιλαροτραγωδία».
Σύμφωνα με τον κ. Παούνη, αφού συνειδητοποίησε ότι η εξέλιξη της κατάστασης θα απέβαινε καταστροφική, ο Πριγκόζιν αξιοποίησε τους διαύλους επικοινωνίας που διατηρούσε με υψηλόβαθμα στελέχη της ρωσικής κυβέρνησης αλλά και τη διπλωματική πρωτοβουλία του Λουκασένκο ώστε να ματαιώσει την υποτιθέμενη προέλαση προς τη ρωσική πρωτεύουσα, αφού προηγουμένως έλαβε τα προσφερόμενα ανταλλάγματα. «Για τα προειρημένα ανταλλάγματα δεν υπάρχει σαφής εικόνα», συμπληρώνει, «ωστόσο με μεταγενέστερες δηλώσεις ο Πριγκόζιν ανέφερε ότι συναίνεσε στη διάλυση της οργάνωσης Wagner, διασφαλίζοντας παράλληλα τη χορήγηση αμνηστίας στο πρόσωπό του».
Σύμφωνα με τον διδάκτορα Διεθνών Σχέσεων, κομβική σημασία για την αποδοχή των αιτημάτων του Πριγκόζιν εκ μέρους της Ρωσικής Ομοσπονδίας ίσως διαδραμάτισε και το – ανεπιβεβαίωτο– γεγονός της κατάληψης της αποθήκης πυρηνικών όπλων Voronezh 45 από τη Wagner.
«Το διακύβευμα για την τύχη των πυρηνικών όπλων και η απειλή μιας ανεπιθύμητης διασποράς υποχρέωσε τους Δυτικούς να τηρήσουν στάση αναμονής», προσθέτει.
Μυστηριώδεις οι προθέσεις Πριγκόζιν, αναμφίβολο το πλήγμα στον Πούτιν
Αν οι αιτίες της ανακοπής της πορείας της Wagner αφήνουν αρκετά αναπάντητα ερωτήματα, οι ακριβείς προθέσεις του Πριγκόζιν παραμένουν ακόμα πιο μυστήριες. «Τόσο οι εξελίξεις του Σαββάτου όσο και η ίδια η οργάνωση είναι μια αρκετά σκοτεινή υπόθεση», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
«Οι χώρες δεν εκχωρούν εύκολα το μονοπώλιο της νόμιμης βίας σε ανεξάρτητους ή μη ανεξάρτητους οργανισμούς», εξηγεί. «Αυτό το παρατηρούμε συνήθως είτε σε κράτη τα οποία είναι αδύναμα είτε σε χώρες που επιθυμούν να έχουν στρατιωτικούς οργανισμούς ειδικού σκοπού για να κρύψουν την εμπλοκή τους. Απ' ό,τι φαίνεται, η οργάνωση αυτή συστάθηκε για να κάνει επεμβάσεις σε τρίτες χώρες και να λειτουργεί ως ένας μακρύς βραχίονας της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, χωρίς να εμπλέκεται η ίδια επισήμως. Ωστόσο φαίνεται ότι στην πορεία, λόγω του πολέμου της Ουκρανίας, απέκτησε πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις».
Σύμφωνα με τον κ .Καλύβα, δεν αποκλείεται να μην ήταν ο Πούτιν ο στόχος της ανταρσίας και η αιτία αυτών των τριβών να ήταν η στάση του κατεστημένου του ρωσικού στρατού, που δεν υποστήριζε τη Wagner όσο θεωρούσε ο Πριγκόζιν ότι θα έπρεπε. Ωστόσο οι προθέσεις των αντιδράσεων του αρχηγού της παραστρατιωτικής οργάνωσης δεν είναι ξεκάθαρες και μπορεί να μη διαλευκανθούν ποτέ πλήρως.
Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται θα δημιουργεί τεράστιες πιέσεις στο εσωτερικό του καθεστώτος, τις οποίες σταδιακά θα μπορεί να επιλύει όλο και λιγότερο. Δηλαδή, ανεξαρτήτως των λεπτομερειών που δεν γνωρίζουμε και ίσως δεν μάθουμε ποτέ, μπήκε μια νάρκη στα θεμέλια του ρωσικού κράτους
«Επειδή αυτοί είναι συνήθως άνθρωποι με προφίλ πολύ υψηλού ρίσκου, έχουν την τάση να παίρνουν πρωτοβουλίες που οδηγούν σε τέτοιου είδους κρίσεις», εξηγεί. «Ο ίδιος λέει πως δεν είχε στόχο να πάει στη Ρωσία ούτε να ρίξει τον Πούτιν και πως ήθελε απλώς να διαμαρτυρηθεί, αλλά ποιος ξέρει αν λέει αλήθεια ή ψέματα, με τι μυαλά ξεκίνησε, πώς εξελίχθηκε, πώς σταμάτησε η επίθεσή του και πώς θα εξελιχθεί στη συνέχεια», συμπληρώνει.
«Το μόνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά», συνεχίζει ο κ. Καλύβας, «είναι πως όταν αναπτύσσονται αυτές οι καταστάσεις, διαρρηγνύεται η αξιοπιστία του καθεστώτος. Ο Πούτιν, άλλωστε, είναι ένας ηγέτης ο οποίος λειτουργούσε βάσει της αξιοπιστίας, και όλη η υπόθεση της Ουκρανίας, από την αρχή μέχρι και σήμερα, βασίζεται στην ελαχιστοποίηση των τριβών που προκαλεί αυτός ο πόλεμος στο εσωτερικό της ρωσική κοινωνίας. Αυτή είναι ήταν η νομιμοποιητική βάση του καθεστώτος του Κρεμλίνου, μια εισβολή που ο Πούτιν προωθεί “για το καλό της Ρωσίας”, υποστηρίζοντας πως δεν θα έχει καμία αρνητική συνέπεια για τους Ρώσους πολίτες».
Σύμφωνα με τον καθηγητή της Οξφόρδης, η πρώτη ρωγμή έγινε με την αναγκαστική επιστράτευση του περσινού φθινοπώρου που απέδειξε πως δεν επαρκούν τα ρωσικά στρατεύματα, ενώ οι εξελίξεις του Σαββάτου αποτελούν το δεύτερο χτύπημα, που σίγουρα δεν θα είναι το τελευταίο. «Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται θα δημιουργεί τεράστιες πιέσεις στο εσωτερικό του καθεστώτος, τις οποίες σταδιακά θα μπορεί να επιλύει όλο και λιγότερο. Δηλαδή, ανεξαρτήτως των λεπτομερειών που δεν γνωρίζουμε και ίσως δεν μάθουμε ποτέ, μπήκε μια νάρκη στα θεμέλια του ρωσικού κράτους».
«Το βέβαιο είναι ότι το πλήγμα στην αξιοπιστία του καθεστώτος Πούτιν είναι πρωτόγνωρο, αφού επετράπη έστω και για 24 ώρες μια παραστρατιωτική οργάνωση να ελέγξει τμήμα εδάφους της ρωσικής ομοσπονδίας», συμφωνεί ο Παούνης. «Αυτές είναι οι εκτιμήσεις στις μεγάλες δυτικές πρωτεύουσες, ενώ η Ουάσινγκτον φαίνεται πως ζήτησε από το Κίεβο να μην προχωρήσει σε καμία ενέργεια, ενόσω εξελισσόταν το ανεπιτυχές πραξικόπημα εις βάρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας».
Πιθανές εκκαθαρίσεις στον ρωσικό στρατό, επιπτώσεις για τη Μόσχα και τον πλανήτη
Παρότι υπήρξαν πολλές εικασίες πως οι κινήσεις του Πριγκόζιν στόχο είχαν να πλήξουν συγκεκριμένα τον υπουργό Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού, μέχρι στιγμής ο πρώην σύμμαχος του Πούτιν δεν φαίνεται να κουνιέται από τη θέση του. Μερικοί αναλυτές, μάλιστα, υποστηρίζουν πως η ανταρσία της ομάδας Wagner δεν αποκλείεται να διασφάλισε τη συνέχιση της θητείας του.
Από την άλλη, ο αρχηγός του γενικού επιτελείου της Ρωσίας, Βαλέρι Γκερασίμοφ, δεν έχει εμφανιστεί δημόσια μετά την αποτυχημένη ανταρσία του Σαββάτου, και η απουσία του κλιμακώνει τη φημολογία για διαδικασία εκκαθάρισης εντός του ρωσικού στρατού. Πηγές από το Κρεμλίνο, μάλιστα, έχουν αφήσει να εννοηθεί πως οι Αρχές επιδιώκουν να ξεσκαρτάρουν μέλη του στρατιωτικού προσωπικού που έδειξαν «έλλειψη αποφασιστικότητας» στην αρχική φάση της εξέγερσης, καθώς δεν απέτρεψαν επιτυχώς την επίθεση του Πριγκόζιν. Εάν τελικά επιβεβαιωθεί, μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλη αναταραχή εντός των ενόπλων δυνάμεων, ειδικά σε μια περίοδο που η Μόσχα βρίσκεται υπό τρομερή πίεση λόγω της δυναμικής ουκρανικής αντεπίθεσης.
Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, το χάος που έχει δημιουργηθεί ήδη εντός του ρωσικού στρατού αποτελεί μία ακόμα απτή απόδειξη των εσφαλμένων εκτιμήσεων και επιλογών του Ρώσου Προέδρου από την αρχή της εισβολής στα ουκρανικά εδάφη, που δεν αποκλείεται τελικά να του κοστίσουν τον πόλεμο.
«Σχεδόν ό,τι υπολόγισε ο Πούτιν αποδείχθηκε λάθος», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Καλύβας. «Υπολόγισε ότι η επίθεση θα τελείωνε πολύ γρήγορα και οριστικά, υπολόγισε ότι η ενεργειακή κρίση θα “γονάτιζε” τη Δύση, υπολόγισε ότι θα κουραστεί η κοινή γνώμη και θα πιέσει. Τίποτε από αυτά δεν συνέβη και δεν υπάρχει ούτε ένα σημείο σε αυτή την ιστορία που ο ίδιος να έχει κινηθεί σωστά», συμπληρώνει. «Δεν έχω πλέον καμία αμφιβολία για το αποτέλεσμα, αλλά δεν γνωρίζω τον τρόπο με τον οποίο θα φτάσουμε σε αυτό. Έχω φανταστεί πολλά σενάρια, από κατάρρευση του μετώπου που θα οδηγήσει σε εσωτερικές εξελίξεις μέχρι ένα πισώπλατο εσωτερικό χτύπημα. Είναι πολλά αυτά που μπορεί να υποθέσει ο καθένας. Όπως και να έχει, σε αυτό το θέμα δεν μπορεί να κερδίσει», συμπληρώνει.
Υπάρχει φυσικά και μία ακόμα διάσταση, που ξεπερνά τα γεωγραφικά σύνορα. Άλλωστε, οι μισθοφόροι της ομάδας Wagner δραστηριοποιούνται σε μια σειρά από συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των εμφύλιων πολέμων στη Συρία, στη Λιβύη, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και στο Μάλι, και πολεμώντας συχνά στο πλάι των δυνάμεων που ευθυγραμμίζονται με τη ρωσική κυβέρνηση.
«Πρόσφατα οργάνωσα ένα συνέδριο για το Μάλι και μιλούσα με ειδικούς που παρακολουθούν από πολύ κοντά τις εξελίξεις», αναφέρει ο κ. Καλύβας. «Αυτό που έχει δημιουργήσει η παρουσία της Wagner εκεί είναι μια κλιμάκωση της βίας που δεν έχει οδηγήσει ουσιαστικά σε κάποιο θετικότερο αποτέλεσμα», συμπληρώνει.
«Οι εξελίξεις του Σαββάτου, λοιπόν, θα αναγκάσουν τη Ρωσία να “μαζέψει” τη Wagner, και αυτό θα έχει επιπτώσεις. Ενδεχομένως να έχουμε μια πολυδιάσπασή της σε μικρότερες οργανώσεις ειδικού σκοπού, κι αυτό ουσιαστικά προσομοιάζει σε μια κατάσταση ακόμα περισσότερο μαφιόζικη. Οι πολυδιασπασμένες οργανώσεις δεν είναι όργανα που μπορείς να χρησιμοποιήσεις με αποτελεσματικό τρόπο, αυτονομούνται, αποκτούν δικές τους προτεραιότητες και λειτουργούν με τρόπο που πάντα θέτει ερωτηματικά για την ικανότητα ενός κράτους να τις ελέγχει», καταλήγει.
