«ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ πως έχουμε εμμονή με την ελευθερία μας – είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε για εκείνη», είχε γράψει τον Νοέμβρη του 2022 η Ουκρανή συγγραφέας Βικτόρια Αμελίνα, ακριβώς επτά μήνες πριν από τη δολοφονική επίθεση των δυνάμεων του Κρεμλίνου που έμελλε να κοστίσει την ζωή της. «Οι Ρώσοι δεν μπορούν να μας το συγχωρήσουν αυτό», είχε προσθέσει, σχεδόν προφητικά.
Βραβευμένη μυθιστοριογράφος και ποιήτρια, ατρόμητη ερευνήτρια εγκλημάτων πολέμου και δοκιμιογράφος, ακούραστη ψυχή, η Αμελίνα υπέκυψε προχθές στα τραύματά της. Άφησε την τελευταία της πνοή, έπειτα από την απάνθρωπη επίθεση ρωσικού πυραύλου που χτύπησε ένα δημοφιλές εστιατόριο πίτσας στο ανατολικό Κραματόρσκ και οδήγησε στο θάνατο δεκατριών αμάχων και σε περισσότερους από 60 τραυματισμούς Ουκρανών πολιτών.
Γεννημένη την Πρωτοχρονιά του 1986 στο Λβιβ της Ουκρανίας, στα τριανταεπτά χρόνια της ζωής της η Βικτόρια Γιουρίβνα Αμελίνα χάραξε μια παραγωγική και συναρπαστική συγγραφική πορεία, παντρεύοντας μονίμως την πολιτική με την καλλιτεχνική της έκφραση.
«Δεν νομίζω ότι ο νόμος και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πεδία που πρέπει να προορίζονται αποκλειστικά για άτομα με πτυχία νομικής. Ο νόμος αφορά τα ανθρώπινα όντα, θα έπρεπε τουλάχιστον να έχει τους ανθρώπους στο επίκεντρο, και αυτό είναι που κάνει το δίκαιο παρόμοιο με τη λογοτεχνία», είχε υποστηρίξει τότε.
Παραδόξως, τα πρώτα χρόνια της τα έζησε κοντά στην επιστήμη, περνώντας την εφηβεία της στον Καναδά με τον πατέρα της, και αργότερα σπουδάζοντας πληροφορική στο πανεπιστήμιο του Λβιβ. Θα προηγούνταν μια δεκαετία εργασίας στον κλάδο της τεχνολογίας προτού το 2014 τολμήσει το πρώτο της λογοτεχνικό βήμα, γράφοντας το πρώτο της μυθιστόρημα, την ώρα που ξεδιπλώνονταν τα γεγονότα της ουκρανικής «Επανάστασης της Αξιοπρέπειας».
Το «The Fall Syndrome: about Homo Compatiens» δεν άργησε να αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές και αμέτρητους επαίνους, και έχοντας βρει πλέον το κάλεσμά της, η Βικτόρια δεν άργησε με τη σειρά της να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή.
Την επόμενη χρονιά ακολουθεί το πρώτο της παιδικό βιβλίο, ενώ το 2017 δημοσιεύει το magnum opus της, το «Dom's Dream Kingdom» (Το βασίλειο των ονείρων του Dom) που χαρτογραφεί τη ζωή της οικογένειας ενός Σοβιετικού συνταγματάρχη που τα χρόνια του ‘90 ζούσε στο διαμέρισμα του Πολωνούεβραίου συγγραφέα Στάνισλαβ Χέρμαν Λεμ.
Το συνταρακτικό της έργο έγινε σχεδόν αμέσως ανάρπαστο και σκαρφάλωσε σε μια σειρά από λίστες βραβείων, μεταξύ άλλων στη βραχεία λίστα για το τσέχικο λογοτεχνικό βραβείο LitAkcent το 2017, καθώς και το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2019.
Δύο χρόνια και δύο βιβλία αργότερα, το συναρπαστικό λογοτεχνικό έργο της θα την οδηγούσε στο να αποσπάσει το πολυπόθητο λογοτεχνικό βραβείο «Joseph Conrad». Η Αμελίνα ήταν πλέον αναμφίβολα μια από τις πιο διάσημες και πολλά υποσχόμενες λογοτεχνικές προσωπικότητες της Ουκρανίας, με πυκνή παρουσία σε λογοτεχνικά φεστιβάλ στη χώρα και το εξωτερικό και δεκάδες συγγραφικά πρότζεκτ. Και ύστερα, ήρθε ο πόλεμος.
Λίγες μέρες μετά τη βίαιη εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων στα ουκρανικά εδάφη, η Αμελίνα ξεκίνησε να προσφέρει εθελοντικά τη βοήθειά της σε κέντρα ανθρωπιστικής βοήθειας στη γενέτειρά της, η οποία υποδεχόταν τότε χιλιάδες εκτοπισμένους και ταλαιπωρημένους Ουκρανούς. Σε μεγάλο βαθμό, άφησε στην άκρη το γράψιμο, πέρα από τα περιστασιακά ποιήματα τα οποία φρόντιζε να δημοσιεύει τακτικά.
It's me in this picture.
— Victoria Amelina 🇺🇦 (@vamelina) June 7, 2022
I'm a Ukrainian writer. I have portraits of great Ukrainian poets on my bag. I look like I should be taking pictures of books, art, and my little son. But I document Russia's war crimes and listen to the sound of shelling, not poems. Why? #StopRussiaNow pic.twitter.com/R50RqacXSZ
Λιγότερο από έναν μήνα έπειτα από την έναρξη του πολέμου, το διαμέρισμα της μητέρας της στο Λβιβ είχε πλέον υποστεί ρωγμές και καταστροφές, ενώ τα πρώτα πρόσωπα του στενού της κύκλου είχαν ήδη εξαφανιστεί.
Η Αμελίνα γνώριζε τότε πως δεν μπορούσε απλά να περιοριστεί στη συγγραφή ποιημάτων και τη μετάδοση της κραυγής αντίστασης της Ουκρανίας μέσα από λογοτεχνικά συνέδρια και διεθνείς εκδηλώσεις. Μόλις πενήντα μέρες έπειτα από το ξέσπασμα του πολέμου, παίρνει τη γενναία απόφαση να εκπαιδευτεί εκ νέου ώστε να γίνει ερευνήτρια εγκλημάτων πολέμου και να καταγράψει τις βιαιότητες που λάμβαναν χώρα στα ουκρανικά εδάφη.
«Δεν νομίζω ότι ο νόμος και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πεδίο που πρέπει να προορίζεται αποκλειστικά για άτομα με πτυχία νομικής. Ο νόμος αφορά τα ανθρώπινα όντα, θα έπρεπε τουλάχιστον να έχει τους ανθρώπους στο επίκεντρο, και αυτό είναι που κάνει το δίκαιο παρόμοιο με τη λογοτεχνία», είχε υποστηρίξει τότε.
Η στροφή της Ουκρανής συγγραφέως στην έρευνα των εγκλημάτων πολέμου έτυχε να συμπέσει και με την εξαφάνιση του διάσημου συναδέλφου της, Βολοντίμιρ Βακουλένκο, πολυγραφότατου συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας που είχε αποφασίσει να παραμείνει στο χωριό του κοντά στο Ιζιούμ του Χαρκόβου για να φροντίσει τον ανάπηρο γιο του. Για πολλές εβδομάδες, ολόκληρη η ουκρανική λογοτεχνική κοινότητα –μαζί και η Βικτόρια– διατηρούσε απεγνωσμένα την ελπίδα ότι ο Βακουλένκο θα βρισκόταν ζωντανός.
Η Αμελίνα ήταν, τελικά, εκείνη που ανακάλυψε το ημερολόγιο του νεκρού συγγραφέα, το οποίο βρισκόταν θαμμένο στον κήπο του σπιτιού του, και χρησίμευσε ως τεκμήριο καταγραφής των φρικαλεοτήτων του ρωσικού στρατού χάρη στην επιμέλεια της μυθιστοριογράφου.
Το τελευταίο διάστημα, η Ουκρανή συγγραφέας ταξίδευε ασταμάτητα εντός της χώρας στο πλάι μιας ομάδας Κολομβιανών δημοσιογράφων και συγγραφέων, με στόχο να τεκμηριώσει λεπτομερώς τα εγκλήματα πολέμου των ρωσικών δυνάμεων και να χτίσει με τον τρόπο της ένα παγκόσμιο κύμα υποστήριξης για την πολύπαθη Ουκρανία. Είχε πλήρη επίγνωση των κινδύνων που βρίσκονταν τριγύρω της, παρ' όλα αυτά δεν σταμάτησε λεπτό να συγκεντρώνει αποδεικτικά στοιχεία που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε μελλοντικές διώξεις.
Πριν από τον θάνατό της, η Αμελίνα είχε σχεδόν ολοκληρώσει την επεξεργασία ενός βιβλίου για την εμπειρία των γυναικών της Ουκρανίας από την εισβολή. Το «Looking at Women Looking at War: War and Justice Diary» αναμένεται να εκδοθεί στα αγγλικά, ενώ η ίδια είχε λάβει υποτροφία στο παράρτημα του Πανεπιστημίου Κολούμπια στο Παρίσι και ανυπομονούσε να μετακομίσει εκεί το φθινόπωρο μαζί με τον 12χρονο γιο της για μια νέα αρχή.
Μόλις τρεις ημέρες πριν από την θανατηφόρα επίθεση που οδήγησε στο άδοξο τέλος της, η Βικτόρια Αμελίνα απήγγειλε ποίηση σε λογοτεχνικό φεστιβάλ στο Κίεβο. Μια από τις τελευταίες φράσεις που έγραψε συμπυκνώνει, ίσως καλύτερα από οτιδήποτε άλλο, τη φιλοσοφία της ατρόμητης ζωής της: «Η τέχνη θα ζει όσο υπάρχει κόσμος να τη βλέπει».
